ادوارد (مستند)

ادوارد

پوستر فیلم
نام فیلم	ادوارد
موضوع	سازمان مجاهدین خلق
سبک	مستند
کارگردان	محمدباقر شاهین
تهیه‌کننده	محمدباقر شاهین
نویسنده	علیرضا تلوری
موسیقی	آرتاک وسکانیان
تدوین	بابک حیدری
مدیر تولید	افسون محمودنژاد
محقق	محمدباقر شاهین علیرضا تلوری
فیلمبرداری	محمد حدادی
شرکت/سازمان تولیدکننده	مرکز مستند سوره
زمان	۶۷ دقیقه
کشور	ایران
زبان	فارسی

ادوارد (تولید ۱۳۹۶) مستندی به کارگردانی و تهیه‌کنندگی محمدباقر شاهین است که زندگی شخصی به نام ادوارد که ۳۸ سال از زندگی‌اش را در غربت و اسارت گذرانده را روایت می‌کند. ادوارد ۹ سال اسیر جنگی بوده و بعد از پیوستن به سازمان مجاهدین خلق ۱۲ سال را در اشرف می‌گذراند. وی پس از خروج از سازمان به آلمان می‌رود و در آن‌جا زندگی می‌کند.

این مستند را مرکز مستند سوره تولید کرده است.

دربارهٔ مستند

مستند «ادوارد» روایتی از زندگی پرفراز و نشیب شخصیتی به نام ادوارد است که ۳۸ سال از زندگی‌اش را در غربت و اسارت گذرانده است. او در سال ۱۳۵۹ یعنی اوایل جنگ ایران و عراق اسیر می‌شود و ۹ سال از عمر خود را در زندان‌های عراق سپری می‌کند. او به ناگاه به سازمان مجاهدین خلق می‌پیوندد و حدود ۱۲ سال را در اردوگاه اشرف می‌گذارند. ادوارد پس از خروج از سازمان مجاهدین به آلمان می‌رود و در آنجا زندگی می‌کند.

در این فیلم مستند داستان زندگی ادوارد و ماجرای رهایی او از دست منافقین روایت می‌شود. او از روزهای تلخی حرف می‌زند که اسیر تفکر و ایدئولوژی سازمان منافقین بوده و حالا نیز دوری از وطن را تجربه می‌کند. مستند «ادوارد» پیش از این در جشنواره سینماحقیقت موفق به دریافت جایزه شد و حالا در اولین پخش تلویزیونی به «به اضافه مستند» می‌آید.

سازمان مجاهدین خلق، سازمان سیاسی اسلام‌گرا و چپ‌گرا با ساختار شبه‌نظامی که با تغییر ایدئولوژی به مارکسیست، علیه نظام حکومت اسلامی، قیام مسلحانه انجام داد. سازمان مجاهدین خلق در سال ۱۳۴۴ش، توسط چهار تن از طرفداران جبهه ملی و نهضت آزادی به نام‌های محمد حنیف‌نژاد، علی اصغر بدیع‌زادگان، عبدالرضا نیک‌بین و سعید محسن تشکیل شد. مدتی بعد افراد دیگری مانند مسعود رجوی و رضا رضایی نیز به عضویت کمیتهٔ مرکزی آن درآمدند. سازمان مجاهدین خلق، پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران با پنهان کردن ماهیت واقعی خود و طرح شعارهای جوان‌پسند شروع به جذب جوانان کرد.

آزادی‌های بعد از پیروزی و شور و شوق به وجود آمده در جوانان برای شرکت در فعالیت‌های سیاسی نیز به این امر دامن زده، عدهٔ زیادی جذب سازمان شدند. مجاهدین خلق، در ۳۰ خرداد ۱۳۶۰ش، علیه انقلاب و نظام جمهوری اسلامی، اعلان جنگ مسلحانه کرد و پس از مدت کوتاهی مسعود رجوی به همراه ابوالحسن بنی‌صدر از ایران فرار کرده، در فرانسه علیه نظام به توطئه‌چینی پرداختند. در سال ۱۳۶۴ش، به دنبال بهبود روابط ایران و فرانسه، منافقین به صدام حسین که با ایران در حال جنگ بود، پناه بردند. و مدتی برای رژیم عراق و دشمنان نظام جمهوری اسلامی ایران مزدوری و خبرچینی کردند. پس از سقوط رژیم بعث نیز در اختیار منافع آمریکا قرار گرفتند. در سال‌های اخیر، به دلیل ضربات وارد آمده بر آنان از سوی جمهوری اسلامی و فساد اخلاقی گسترده در میان اعضای آنها، سازمان در وضعیت مناسبی قرار ندارد.

یادداشت

محسن اسلام‌زاده کارگردان و مستندساز در یادداشتی دربارهٔ این مستند نوشت:

مدت‌ها بود که اخبار جسته گریخته‌ای در مورد تولید فیلم جدید محمدباقر شاهین در آلمان می‌شنیدم. شاهین در چند سال اخیر با مستند کوتاه «مالکیه» که در سوریه ساخته بود، به موفیقت‌هایی در جشنواره‌های داخلی و خارجی دست پیدا کرده بود.

چند هفته قبل از شروع تولید مستند «ادوارد»، برای شرکت در جشنواره «نهج» کربلا با هم هم‌سفر شدیم. گپ و گفت زیادی در مورد مستندسازی داشتیم. محمدباقر در چند سال اخیر، وقت بسیاری صرف دیدن مستند و تجزیه و تحلیل آثار سینمایی کرده بود و مشخص بود که با چنین پیشینه‌ای ایده ساخت مستند کوتاه «مالکیه» به ذهنش رسیده بود.

بالاخره بعد از یکی دو سال قرار بر رونمایی «ادوارد» در جشنواره سینما حقیقت شد. متأسفانه هیچ‌یک از اکران‌ها در سالن اصلی نبود و سالن‌های فرعی مملو از جمعیت برای دیدن مستند جدید محمدباقر شاهین شده بود.

«ادوارد» یکی از هموطنان ارمنی‌مان است که زندگی پر فراز و نشیبی داشته که بخشی از آن در اردوگاه اشرف و تحت سلطه سازمان تروریستی منافقین بوده است. اولین نکته درست فیلم انتخاب بجای شخصیت اصلی است. روایت زندگی ادوارد، نه در زندان اوین یا اتاق‌های وزارت اطلاعات یا حتی داخل ایران که در یکی از کشورهای اروپای غربی روایت می‌شود. روایتی دردناک از شخصیتی که با کابوس‌های زیادی دست به گریبان است؛ از خاطرات تلخ دوران زندگی در اشرف تا تهدید علنی به ترور توسط سازمان تروریستی منافقین در قلب اروپا. دومین نکته مثبت فیلم نزدیکی به شخصیت اصلی و به تصویر کشیدن این کابوس‌ها با کمک عنصر صدا در مقاطع مختلف فیلم است، آنجایی که فضایی وهم آلود ساخته می‌شود و سخنرانی‌های سرکرده منافقین پخش می‌شود. به‌طور حتم عهد مستندساز مبنی بر استفاده نکردن از آرشیو، او را به چنین خلاقیتی رسانده است.

در لایه‌های بعدی، مستند «ادوارد» یک اثر ضد مهاجرت است و زندگی سخت شخصیت اصلی، بخشی از واقعیت مهاجرت به غرب را به تصویر کشیده است.

مستند «ادوارد» با تیم کاملاً حرفه‌ای و با دقت و حساسیت بالای کارگردان ساخته شده؛ اما به راحتی در جشنواره سینما حقیقت بایکوت شد تا پیامی روشن به مستندسازان داده شود که سراغ این‌گونه آثار نروند و اگر رفتند بدانند با سخت‌گیری نسبت به آثار اجتماعی با آن‌ها برخورد می‌شود.

هر چند بر همگان روشن است که جشنواره سینما حقیقت در چنته جریان روشنفکری بوده و آثار اجتماعی با وجود ضعیف و تکراری بودن در اولویت توجه هستند؛ اما آثار قوی جبهه فرهنگی انقلاب اسلامی در جشنواره یازدهم، نشان داد که با تمام سخت‌گیری‌هایی که در مورد مستندهای انقلابی می‌شود، از این پس باید بپذیرند که رُقبایی جدی و غیرقابل کتمان در جشنواره‌های داخلی و خارجی ظهور کرده‌اند که محمد باقر شاهین یکی از آنهاست.

گفتاورد

محمدباقر شاهین کارگردان مستند «ادوارد» در گفتگویی دربارهٔ این مستند گفت:

من مستندساز جنگ هستم و قبل از مستند «ادوارد» در عراق، سوریه و افغانستان فیلم‌هایی تولید کردم از همین رو همیشه دوست داشتم به جنگ از یک زاویه دیگر نگاه کنم و در مستند «ادوارد» هم تمام تلاشم را کردم که به این فضا نزدیک شوم.

وی با اشاره به اینکه شخصیت اصلی این مستند با نام ادوارد در سال ۵۹ برای وطنش می‌جنگد اما در حال حاضر شرایط به گونه ای شده است که با همه این سختی‌ها در غربت زندگی می‌کند، افزود: ادوارد شخصی است که در سال ۵۹ یعنی اوایل جنگ و در حالی که مشغول دفاع از کشور بوده است، اسیر می‌شود و ۹ سال از عمر خود را در زندان‌های عراق سپری می‌کند و در مدت اسارت فشارهای زیادی را متحمل می‌شود. او در همین اثنا و در حالی که از سوی همه فراموش شده بود به سازمان مجاهدین خلق می‌پیوندد و حدود ۱۲ سال هم به لحاظ ایدئولوژی و تفکر اسیر منافقین می‌شود.

شاهین با اشاره به چگونگی پیدا کردن ادوارد اظهار کرد: من برای اولین بار ادوارد را در برنامه «به عبارت دیگر» بی‌بی‌سی مشاهده کردم و از آنجا سرگذشت زندگی اش مرا درگیر کرد. بعد از چند ماه به جشنواره برلین دعوت شدم و تصمیم گرفتم که هر طور شده ردی از او پیدا کنم و بتوانم او را ببینم به همین ترتیب بعد از پرس و جوهایی که با دوستان فیلمساز و خبرنگارم در شهر کلن آلمان داشتم شماره ای از ادوارد پیدا کردم.

این کارگردان ادامه داد: اولین باری که ادوارد را دیدم متوجه شدم که نمی‌شود این فیلم را با یک سفر و به تنهایی ساخت به همین دلیل ارتباطم را با او بیشتر کردم و در نهایت این کار نزدیک به سه سال طول کشید.

شاهین بیان کرد: با توجه به اینکه ادوارد در آلمان زندگی می‌کند تمام فیلمبرداری این اثر در کشور آلمان انجام شد و به‌طور کلی ما در این فیلم به آسیب‌های جنگ همچون مهاجرت، اسارت و… نیز پرداختیم.

وی با اشاره به چگونگی ساخت مستند «ادوارد» توضیح داد: همیشه هنگام ساخت یک اثر سوژه‌هایم جزیی از زندگی من می‌شوند و اگر این اتفاق نیفتد من شروع به ساخت آن اثر نمی‌کنم. از همین رو برای اینکه بخواهم نظر مثبت ادوارد را برای ساخت این مستند جلب کنم نزدیک ۲ سال با او گفتگوی اسکایپی می‌کردم و البته سفرهایی هم به آنجا داشتم.

کارگردان «مالکیه» اضافه کرد: یکی از موضوعات مهمی که در «ادوارد» به آن پرداخته می‌شود این است که او شخصی از اقلیت‌های مذهبی است، مسئله ای که چندین سال است ما آن را فراموش کرده‌ایم و به واسطه همین کم توجهی تاکنون تعدادی از این افراد از کشور مهاجرت کرده‌اند. برای مثال در حالی که ادوارد یک شخص ارمنی بوده که برای این کشور جنگیده و اسیر شده اما فراموش شده است و همه عوامل دست به دست هم داده که او در برهه ای از زمان عضوی از این سازمان تروریستی شود.

شاهین بیان کرد: ادوارد در حال حاضر در کشور آلمان مشغول انتقال تجربه‌های تلخ و سخت خود از مجاهدین خلق به دیگران و یک فعال علیه این سازمان در اروپا است ولی او حتی در حال حاضر هم در غربتی شبیه به اسارت زندگی می‌کند.

وی با اشاره به دلایل ساخته نشدن چنین آثاری در طول این سال‌ها گفت: سینمای مستند سیاسی در این چند ساله در ایران مهجور مانده است چون ما شاهد فیلم‌هایی بودیم که موضع‌گیری‌های جانب‌دارانه داشته‌اند به همین دلیل کمتر کسی سراغ ساخت چنین آثاری رفته است. نکته دیگری که می‌توان به آن اشاره کرد این است که در این سال‌ها فضای کار کارگردانان بسته بوده و نمی‌توانسته‌اند همه چیز را بیان کنند به همین دلیل فکر می‌کنم مستند «ادوارد» جزو معدود فیلم‌هایی است که شیوه جدا شدن اعضای گروهک مجاهدین خلق را از طریق زندگی شخصی‌شان نشان داده است.

شاهین در پایان ضمن تشکر از تمامی عوامل فیلم گفت: عوامل این فیلم خیلی صمیمانه به من کمک کردند به ویژه بابک حیدری که در تدوین و حامد شکیبانیا که به عنوان مشاور پروژه در همه مراحل من را همراهی کردند.

پیوند به بیرون

• به اضافه مستند - ۱ - نقد مستند ادوارد
• «ادوارد» تلاشی برای ایجاد سؤال در افراد بی‌اطلاع از جنایات منافقین است