ارثیه پدری (مستند)
 پوستر فیلم | |
| نام فیلم | ارثیه پدری |
|---|---|
| موضوع | زندگی محمدرضاشاه پهلوی |
| سبک | مستند |
| کارگردان | مهدی نقویان |
| تهیه‌کننده | مهدی نقویان |
| نویسنده | مهدی فیاضی‌کیا |
| تدوین | مهدی نقویان حسن جعفری |
| صداپیشگان | ناصر طهماسب |
| مدیر تولید | محمدرضا آزادخاطر |
| محقق | مهدی فیاضی‌کیا مسیح نوروزی |
| شرکت/سازمان تولیدکننده | مرکز مستند سوره |
| زمان | ۱۱۹ دقیقه |
| کشور | ایران |
| زبان | فارسی |
ارثیه پدری (تولید ۱۳۹۷) مستندی به کارگردانی و تهیه‌کنندگی مهدی نقویان است که به زندگی و سرنوشت محمدرضا پهلوی می‌پردازد. سفری کم هزینه اما پر قیمت در درازای سیاه و سفید تاریخ که روایتی شنیدنی از دوران حکومت پهلوی دوم می‌باشد.
این مستند را مرکز مستند سوره تولید کرده است.
دربارهٔ مستند
مستند ارثیه پدری به موضوع دوران زندگی محمدرضا پهلوی، از زمان رسیدن به قدرت تا زمان مرگ او در قاهره می‌پردازد.
در این مستند تصاویر منحصر به فردی از این دوره برگرفته از مجموعه آرشیو نادیده یا کمتر دیده شده در این حوزه برای اولین بار پخش شده است. از طریق این مستند می‌توانید به شکلی دقیق و مبتنی بر مستندات و شواهد تاریخی، به‌دور از فضای شعاری و احساسی، در مورد دورهٔ زندگی محمدرضا شاه پهلوی تصویر روشنی به‌دست آورید.
این مستند در ۱۵ فصل روایت می‌شود، به‌صورتی‌که هر مقطع از زندگی او در سکانسی جداگانه آورده شده است. در سال‌های اخیر شاهد این هستیم که شبکه‌های معاند، واقعیت‌های تاریخی را به‌صورت وارونه به مخاطبان انتقال می‌دهند و محمدرضا پهلوی را از یک دیکتاتور بزرگ به یک فرد دموکرات و محبوب، بین مردم خصوصاً نسل جوانان تبدیل کرده‌اند.[۱]
گفتاورد
مهدی نقویان کارگردان مستند «ارثیه پدری» دربارهٔ این مستند گفت:
در دهه فجر سال قبل، مجموعه‌ای با عنوان «در برابر طوفان» ساختم که مورد استقبال فراوان مردم قرار گرفت. بر همین اساس تصمیم گرفتم از آن ۱۰ قسمتی که از تلویزیون پخش شد، مستند تک قسمتی خاصی را تهیه و برای پخش آماده کنم.
وی افزود: حاصل این کار در نهایت مستندی با عنوان «ارثیه پدری» نام گرفت که موضوع آن دوران زندگی محمدرضا پهلوی از زمان رسیدن به قدرت تا مرگ او در قاهره است. این مستند در ۱۵ فصل روایت می‌شود به صورتی که هر مقطع از زندگی او در سکانسی جداگانه آورده شده است.
این مستندساز ادامه داد: این مستند در زمان ۱۲۰ دقیقه درنظر گرفته شده است. علت طولانی بودن آن نیز فصل‌بندی این کار است تا موضوعات متعدد مطرح شده در فیلم، همپوشانی نداشته باشند و ذهنیت مخاطب را به هم نریزد. نقویان خاطرنشان کرد: چینش ۱۵ فصل در سکانس‌های مختلف در مستند «ارثیه پدری» موجب ایجاد جذابیت در نوع روایت داستان می‌شود و زمینه درک آسان‌تر برای مخاطبان را به همراه دارد.
وی اضافه کرد: ساخت مستند «ارثیه پدری» از تابستان سال ۱۳۹۶ آغاز شد و پس از دو ماه تدوین، هفته گذشته، کار آماده نمایش شده است.
این کارگردان یادآور شد: دلیل ساخت مستندی درمورد محمدرضا پهلوی شخصیت مهم او در تاریخ معاصر ایران است. اما متأسفانه با گذشت چهار دهه از پیروزی انقلاب اسلامی و سقوط پهلوی کار جدی در این باره تولید نشده است. وی عنوان کرد: در سال‌های اخیر شاهد هستیم شبکه‌های معاند، واقعیت‌های تاریخی را به صورت وارونه به مخاطبان انتقال می‌دهند و محمدرضا پهلوی را از یک دیکتاتور بزرگ به عنوان فردی دموکرات و محبوب بین مردم خصوصاً نسل جوانان معرفی می‌کنند. به همین دلیل، مجموعه «در برابر طوفان» و مستند «ارثیه پدری» در این زمینه اقدام به خط‌شکنی کرده است.
این مستندساز تصریح کرد: ساخت مستند «ارثیه پدری» با توجه به موضوع آن تعجب آور نیست، مسئله تعجب آور این است که چرا تا امروز مستندسازان در این زمینه کارهای جدی کمی را انجام داده‌اند و اگر هم شاهد کاری بودیم بسیار سطحی و نازل ساخته شده است.
نقویان ادامه داد: یکی دیگر از اهداف ما، ساخت مستندی سینمایی از مجموعه تلویزیونی «در برابر طوفان» بود تا توجه قشر سینماگران جامعه را نیز به این بخش از تاریخ کشور جلب کنیم.
وی خاطرنشان کرد: به دلیل کم‌کاری در چنین موضوعاتی، توقعات از سازندگان این دست آثار هم افزایش یافته است. به عبارتی بهتر مخاطبی که این مستند را می‌بیند، توقع دارد تمامی آنچه را که دربارهٔ محمدرضا پهلوی وجود دارد، در فیلم مشاهده کند.
این کارگردان اضافه کرد: زمان محدود، یکی از مشکلات ساخت مستندهای تاریخی است زیرا در این مدت باید روایت و قصه مورد نظر خود را به شکلی مناسب دستچین کنیم تا ضمن اینکه آسیبی به تاریخ وارد نشود، تمامی مطالب موردنظر ر هم در مستند بیاوریم.
نقویان با بیان اینکه دسترسی به آرشیو هم دیگر مشکل مستندسازان است، متذکر شد: در ساخت «ارثیه پدری» با توجه به اینکه پیش از آن، مجموعه مستند «در برابر طوفان» را تولید کرده بودیم، تصاویر و منابع خوب آرشیوی را در اختیار داشتیم.
وی ادامه داد: ساخت این مستند اخیراً به پایان رسیده است و احتمال دارد نخستین رونمایی این مستند در جشنواره سینما حقیقت انجام شود.
این مستندساز اظهار کرد: جریان حاکم بر سینما و تلویزیون به علت اینکه در روایت تاریخ نمی‌توانند مطالب و نکته‌های تازه‌ای را به تاریخ کشور اضافه کنند به تولید چنین مستندهایی ورود نمی‌کنند.
نقویان افزود: نمی‌توان کار تاریخی را ساخت که از دل آن، محمدرضا پهلوی، یک فرد دموکرات معرفی شود و این موضوع را جریان روشنفکری کشور می‌داند و اگر از تولید اثری در این حوزه استقبال نمی‌کند به این دلیل است که می‌بیند از این بخش از تاریخ دست‌آوردی نخواهد داشت.
وی تولید مستندهای تاریخی در مورد دوران محمدرضا پهلوی را فاقد منفعت لازم برای روشنفکران دانست و در پایان تصریح کرد: به علت اینکه در دوران پهلوی‌های اول و دوم با تاریخی سراسر از تاریکی و سیاهی روبرو هستیم از این روی فیلمسازان و مستندسازان روشنفکر دستاوردی از پرداختن به آن دوره تاریخی بدست نمی‌آورند.[۲]
نقد
خبرگزاری دفاع مقدّس یادداشتی را در نقد مستند «ارثیه پدری» منتشر کرد. این یادداشت را در ادامه می‌خوانید:
دربارهٔ ویژگی‌های فیلم نظرات متعدد و متفاوتی از سوی استادان این فن بیان شده، که یکی از این اصول ایجاز در ساخت فیلم است؛ یعنی فیلم باید موجز باشد یک ایده اصلی داشته باشد و صاحب ایده - فیلمساز - آن را بسط داده باشد. هرچقدر دایره ایده محدود باشد، دست کارگردان برای خلق لحظات سینمایی بازتر است.
با توجه به این تعاریف، «ارثیه پدری» ایده جذابی داشت. استفاده از نام و تیزر برخی از فیلم‌های موج نوی سینمای ایران و تعدادی آثار فیلم‌فارسی و ارتباط دادن آن به بخش‌هایی از تاریخ معاصر ایران جذاب بود. گاهی گفتار متن تیزر فیلم‌ها از گفتار متن فیلم اصلی رساتر و گویاتر بود؛ اما آنچه که فیلم را تا حد زیادی ملال‌آور می‌کرد طولانی بودن آن بود. برای نمونه سکانس انتهایی فیلم را باید یادآور شد. با رفتن شاه از ایران فیلم عملاً تمام شده و اشاره به آمدن امام و جریانات مربوط به بختیار و موارد دیگر نه لازم بود و نه در خدمت پیام فیلم.
تقریباً در بسیاری از سکانس‌های دیگر فیلم چنین اطنابی را شاهد هستیم. زمان ۱۲۰ دقیقه‌ای فیلم بیش از تحمل مخاطبانی است که مشابه «ارثیه پدری» را دیده‌اند. گویا فیلمساز می‌خواسته همه آنچه که از آرشیوهای کمتر دیده شده را در اختیار دارد در فیلم بگنجاند.
هرچند برخی از این تصاویر و صوت مکالمه تلفنی شاه و امینی و جلسات دولت شریف امامی را کمتر دیده و شنیده‌ایم، اما کلیت فیلم چیزی تازه‌ای به مخاطب نمی‌گوید. این فیلم به نوعی تداعی‌کننده سریال «معمای شاه» است که در آن نیز یک خط سیر تاریخی روایت می‌شد.
مشکل اساسی فیلم «ارثیه پدری» همین خط سیر تاریخی است؛ یعنی بی‌شمار اتفاقات در تاریخ پهلوی به مخاطب عرضه می‌شد، بدون آنکه مفهومی از آن آدریافت شود. مستند بودن یک اثر نباید فقط به بازگویی اصل وقایع بپردازد، بلکه باید این دلایل وقوع آنها را تحلیل کند.
در این فیلم، ما متوجه حادثه فیضیه، سخنرانی و عکس العمل امام خمینی (ره) و تبعید ایشان به ترکیه می‌شویم؛ اما این حادثه به درستی مورد واکاوی قرار نمی‌گیرد. اگر کارگردان نمی‌تواند روی حوادثی این چنینی درنگ کند، برای آن است که زمان فیلم و اصرار بر نقل وقایع اجازه چنین کاری را به او نمی‌دهد.
همین‌طور کودتای ۲۸ مرداد، جشن‌های هنر شیراز، مسئله کاپیتولاسیون، فرار شاه از ایران، بازگشت امام خمینی (ره) به ایران و از همه مهم‌تر مسئله بختیار هر کدام می‌توانست به یک اثر مستقل تبدیل شود. تنها عامل نجات‌دهنده فیلم، استفاده به جا و درست از تیزر فیلم‌های سینمایی است که مخاطب را مجاب به دنبال کردن فیلم می‌کرد.
نکته دیگر استفاده از صدای «ناصر طهماسب» بود که در روزهای جشنواره بارها و بارها صدای توانای این گوینده و صداپیشه مطرح را شنیده‌ایم؛ هرچند رنگ صدای طهماسب مناسب برای آثار تاریخی است؛ اما استفاده بیش از حد از این صدا در مخاطب ملال ایجاد می‌کند و فیلمساز چه بخواهد و چه نخواهد، مخاطبش فیلم او را پس می‌زند. دیگر اینکه می‌توان فیلم «ارثیه، پدری» را با هر عنوان دیگری نام برد، در حالی که این نام فیلم دربردارنده مفهومی است که کارگردان در بیان آن موفق نبوده یا نام مناسب‌تری برای فیلمش انتخاب نکرده است. «ارثیه پدری» دربارهٔ رضا شاه و میراثی است که برای محمدرضا شاه باقی می‌گذارد.
فیلم در این مورد اظهار نظری ندارد و تنها در پایان فیلم است که معنایی از مفهوم ارثیه پدری به فیلم الصاق می‌شود که البته آن هم چندان گویا نیست. انتخاب درست نام فیلم یعنی درصد زیادی از توفیق فیلمساز در جریان تولید فیلمش؛ اتفاقی که در مورد «ارثیه پدری» نیفتاد. دیگر اینکه فیلمساز سعی کرده تا چهره شاه را آن‌چنان‌که دوست دارد، نشان دهد؛ نه آن‌چنان‌که هست.
فیلمساز باید یک قاضی، یک شاهد، یک وکیل و یک مدعی بی‌طرف باشد. موضع نقویان در این فیلم کاملاً روشن است؛ هرچند او در مسیر مواضع نظام حرکت کرده، اما چنین اقدامی برای هنرمند مناسب نیست. او باید بدون هیچ اظهار نظری بیننده را به جایی که می‌خواهد ببرد. همین بی‌طرفی اوست که می‌تواند دید درستی به مخاطب بدهد و پنجره‌های تازه‌ای به سوی او باز کند.
برای نمونه باید «اشرف، همزاد شاه» ساخته «سعیده نیک‌اختر» را یادآور شد. این فیلم به زندگی «اشرف پهلوی» خواهر دوقلوی شاه می‌پردازد. نگاه فیلمساز به اشرف نگاه بی‌طرفانه‌ای است و مخاطب است که به اتکای داده‌هایی که از فیلم می‌گیرد به نتیجه می‌رسد.
«ارثیه پدری» این خصیصه را نداشت. نگاه جانبدارانه کارگردان سبب می‌شود مخاطب نسبت به آن موضع بگیرد و بعد از اتمام فیلم اگر آن را فراموش نکند، نسبت به آن حرفی هم نداشته باشد. این فیلم می‌توانست بدون نگاه شخصی کارگردان به اثری قابل قبول تبدیل شود.[۳]
پانویس
- ↑ «ارثیه پدری». دریافت‌شده در ۴ شهریور ۱۴۰۳.
- ↑ «افشای چهره واقعی دیکتاتور محبوب در «ارثیه پدری» -روشنفکران چون نفعی نمی‌برند به دوره پهلوی نمی‌پردازند». ۱۵ مهر ۱۳۹۶. دریافت‌شده در ۴ شهریور ۱۴۰۳.
- ↑ «ایده جذابی که در میان حوادث بی‌شمار گم شد». ۲۳ آذر ۱۳۹۶. دریافت‌شده در ۴ شهریور ۱۴۰۳.
پیوند به بیرون
