اندیشکده هیأت

اندیشکده هیئت

اندیشکده هیئت
نشانواره اندیشکده هیأت
توصیف	مجموعه‌ای فرهنگی-پژوهشی که در حوزه هیئت، تشکل‌های دینی و آیین‌های مذهبی فعالیت می‌کند.
کشور	ایران
وضعیت	فعال
بنیان‌گذار	سازمان تبلیغات اسلامی
آدرس اینستاگرام	صفحه اینستاگرام اندیشکده هیئت

اندیشکده هیئت مجموعه‌ای فرهنگی-پژوهشی است که در حوزه راهبردنگاری، تدوین سیاست، تصمیم‌سازی، ایده‌پردازی، مطالعات بین‌رشته‌ای و راهبری پژوهش در موضوع هیئت، تشکل‌های دینی و آیین‌های مذهبی فعالیت می‌کند.

این اندیشکده وابسته به سازمان هیأت و تشکل‌های دینی(نهادی زیرمجموعه سازمان تبلیغات اسلامی) است.

اندیشکده هیئت با هدف کمک برای تصمیم‌سازی دقیق‌تر و کارآمدتر در موضوع هیئت، تشکل‌های دینی و آیین‌های مذهبی تأسیس شده است.

فعالیت‌ها

اندیشکده هیئت در زمینه پژوهش و تحقیق، تألیف کتاب و مقاله، برگزاری نشست‌های علمی، جمع‌آوری موضوعات و مسائل مربوط به هیئات و آیین‌های عزاداری، برگزاری همایش‌های علمی فعالیت می‌کند.

برخی از اقدامات گروه مستقر در اندیشکده هیئت قبل از تأسیس اندیشکده عبارت است از:

• عاشورا نامه

گزیده‌ای از بهترین مقالات فارسی دربارهٔ حیات و قیام امام حسین علیه السلام و فرهنگ عاشورا است. اغلب مطالب این کتاب را مقالات مستقل تشکیل می‌دهد، اما گاه چکیده‌ای از یک کتاب یا پاره‌ای از آن که مشتمل بر بحثی است برگزیده شده است.

• سلسله نشست‌های عاشورا پژوهی «چهل منزل تا اربعین»

سلسله نشست‌های علمی-پژوهشی که در سال ۱۳۸۶ توسط مرکز مطالعات راهبردی خیمه برگزار شد. برخی سخنرانان این جلسات عبارت بودند از:حجج اسلام قوامی، خسروپناه، الویری، معزالدین حسینی، فیرحی، معادیخواه، لک‌زایی و اساتید دانشگاهی همچون؛ دکتر همایون، دکتر دولتی، دکتر سنگری، استاد چهل تنی، استاد اسفندیاری، دکتر هزاوه، دکتر عباسی و …

• مرامنامه ستایشگری اهل‌بیت (ع)

مرام‌نامهٔ ستایشگران و ذاکران اهل‌بیت (علیهم‌السلام) همان‌طور که در طلیعهٔ آن آمده است:«عهدنامهٔ ذاکران و مداحان اهل‌بیت( علیهم‌السلام) است؛ تا هدف و مقصد مدیحه، هماره فرارو باشد و غفلت و انحراف از این صراط مستقیم دامن‌گیر نشود. مرام‌نامهٔ ستایشگری و ذاکری معیار و شاخص رفتار مداحان و ذاکران و تعهد و التزام به ساحت ستودگان اهل‌بیت (علیهم‌السلام) است. این مرام‌نامه ۱۴ اصل دارد و حاصل بیش از ۲۰۰ ساعت کار گروهی با استادان، صاحب‌نظران است. خاستگاه مرام‌نامهٔ ستایشگران و ذاکران اهل‌بیت سه اصل قرآن، عترت (کلام نورانی اهل‌بیت علیهم‌السلام) و رهنمودهای مقام معظم رهبری است.

• منشور ستایشگری - مجموعه فرمایشات مقام معظم رهبری در خصوص ستایشگری

کتاب «منشور ستایشگری» با الهام از رهنمودهای مقام معظم رهبری به جامعه مداحان و ذاکران اهل بیت (ع)، به کوشش هیئت علمی بنیاد دعبل خزاعی و با تدوین و گردآوری عبدالامیر فائق، نویسنده و پژوهشگر دینی و عضو هیئت علمی بنیاد، توسط انتشارات دعبل خزاعی منتشر شد.

• سلسله نشست‌های علمی «مبانی نظری شعر هیئت»:

ده نشست علمی با موضوع شعر هیئت به منظور مطالعه، بررسی و تبیین دقیق و عمیق شعر هیئت به عنوان شاخه‌ای از شعر آیینی و دینی و شناخت ساختار، محتوا، ساحت‌ها، پیشینه و سیر آن در تاریخ شعر شیعی. اوّلین نشست از این ده نشست در تاریخ ۲۶ اردیبهشت ۱۳۹۲ برگزار شد.

• جایزه کتاب سال عاشورا

این جایزه که به آن جایزه دعبل نیز اطلاق می‌شود، با هدف شناسایی آثار منتشرشده در موضوع عاشورا و مقولات مرتبط با آن (امام‌حسین (ع)، فرهنگ عاشورایی، آیین‌های سوگواری و…) و تجلیل از پدیدآورندگان آن‌ها برگزار می‌شود.

• شورای هماهنگی تشکل‌های ستایشگران اهل بیت (ع)

بنیاد دعبل برای جلوگیری از موازی‌کاری، ایجاد هماهنگی بین نهادهای مشابه، پس از تدوین طرح اولیه و مذاکره با مدیران «کانون شعرا و مداحان» و «بسیج مداحان»، ایدهٔ تأسیس شورای هماهنگی تشکل‌های ستایشگران را مطرح کرد و با پذیرش این سه نهاد (بنیاد دعبل، بسیج مداحان و کانون شاعران و مداحان) این شورا در بهمن‌ماه سال ۱۳۹۱ تأسیس شد.

• شورای مشورتی ستایشگران اهل بیت (ع)(شمس)

شورای مشورتی ستایشگران اهل‌بیت (با نام اختصاری شمس) سازوکاری برای جمع اندیشی و هم‌اندیشی صاحب‌نظران و کارشناسانِ آشنا با مسائل جامعه ستایشگری اهل‌بیت است. این شورا در پی نهادینه‌سازی مشارکت و همفکری فرهیختگان، پیشکسوتان و صاحب‌نظران و ورود اندیشه‌ها و خواست‌های آنان به چرخه سیاست‌گذاری عمومی است.

• نوحه نواحی

مجموعه نوحه نواحی محصول پروژه‌ای تحقیقاتی است که به سفارش بنیاد دعبل خزاعی و با هدف ثبت میراث ارزشمند نوحه‌خوانی در مناطق مختلف کشور با روش پژوهش میدانی، از سال ۱۳۹۱ آغاز شد. در هر مجلد، متن ۷۲ نوحهٔ منتخب، همراه با مشخصات فنی موسیقایی و آوانگاری هر نوحه آمده است. همچنین لوح فشردهٔ اجرای صوتی نوحه‌ها توسط مداحان پیشکسوت هر شهر ضمیمهٔ هر کتاب است.

• اربعین مرثیه

کتاب «اربعین مرثیه» که شامل برترین اشعار عاشورایی فارسی است محصول نهایی پژوهشی است که در سال‌های ۱۳۹۴ و ۱۳۹۵ در بنیاد دعبل خزاعی انجام شده است.

• سلسله نشست‌های نقد کتاب

سلسله جلسات نقد کتاب‌های عاشورایی توسط دبیرخانه کتاب سال عاشورا (جایزه دعبل) در خرداد سال ۱۳۹۳ با هدف شناسایی، معرفی و نقد منابع تاریخ عاشورا و کتاب‌هایی که با موضوع عاشورا، امام حسین (علیه السلام) و آیین‌های عزاداری منتشر می‌شوند، راه‌اندازی شد.

• طرح پژوهشی فقه عزاداری (جمع‌آوری تمامی فتوای مراجع در خصوص عزاداری)

این طرح، باهدف گردآوری و تدوین فتاوای فقها و مراجع معظم تقلید معاصر شیعه و به سفارش هیئت‌علمی بنیاد دعبل خزاعی در سال ۱۳۹۲ انجام‌شده است. در این پژوهش، آرای ۴۵ نفر از فقهای معاصر موردبررسی قرارگرفته است. نتیجهٔ کار در دو جلد تدوین‌شده است.

• اولین نمایشگاه کتاب تخصصی عاشورا

اولین نمایشگاه تخصصی کتاب عاشورا با همکاری بنیاد دعبل به مدت یک هفته در مجموعه فرهنگی سرچشمه برپا شد.

در این نمایشگاه آثاری با موضوع امام حسین (ع) و عاشورا، نهضت حسینی، امام حسین (ع) و یاران و اصحاب، هفتادودو تن، امام حسین (ع) فرزندان و خانواده، سیره اهل بیت و ائمه معصومین (ع)، تاریخ اسلام، اصحاب کساء، مناسک و مراسم و آئین‌های عاشورا، تاریخ تشیع، تحریفات و خرافات عاشورا، تعزیه، اربعین و کتاب‌های مرتبط عرضه شد.

• طرح تاریخ شفاهی مداحی معاصر

هدف از این طرح که از تابستان ۱۳۹۵ آغازشده است، مستندسازی و ثبت میراث ارزشمند مداحی معاصر در مناطق مختلف کشور از طریق ضبط خاطرات و تجارب پیرغلامان و مداحان پیشکسوت است. در قالب این طرح، قرار است خاطرات و نظرات پیرغلامان و پیشکسوتان عرصهٔ ذاکری و مداحی اهل‌بیت علیهم‌السلام در قالب انجام گفتگوهای تفصیلی ثبت گردد.

• طرح آینده‌پژوهشی در آیین‌های سوگ و سرور شیعی

هدف این طرح، شناسایی موضوعات، مسائل و روندهای مهم و مؤثر در تغییرات فرهنگ مناسکی (آیین‌های سوگ و سور) جامعهٔ شیعه ایرانی در دهه‌های آینده است. با این نگاه که پیش‌بینی وضعیت آینده بر اساس روند تغییرات فعلی یا محتمل با نظر کارشناسان حوزه‌های مرتبط با فرهنگ دینی، امکان مدیریت و سیاست‌گذاری بهنگام را فراهم می‌سازد.

• طرح «ترجمهٔ منابع متقدم عاشورا به فارسی»
• همایش «رسانه‌های برتر عاشورایی» جایزه دعبل

گفتاورد

مهدی امین فروغی - دانش‌آموخته زبان و ادبیات فارسی و ادبیات عرب، پژوهشگر موسیقی و ادبیات آیینی و دبیر میز موسیقی اندیشکده هیئت- در گفت‌وگو با ایسنا، در رابطه با شکل‌گیری پدیده هیأت و دغدغه‌های این اندیشکده گفت:
هیئت یکی از مهم‌ترین نهادهای مردمی در تاریخ تشیع است و در رشد و بالندگی مردم نقش به سزایی داشته است. این پدیده در اقوام مختلف و جغرافیای گوناگون متناسب با آداب ورسوم هر منطقه نقش‌های مهمی ایفا کرده و تاریخ دور و درازی را از سر گذرانده است؛ به‌طور مشخص بعد از عاشورای سال ۶۱ هجری کم‌کم شکل‌های ابتدایی آنچه که امروز به آن هیأت می‌گوییم، پاگرفت. در زمان بنی‌امیه و بنی عباس در دورانی که حکومت دست مخالفان شیعیان بود این پدیده کم‌کم در خفا و با وجود محدودیت‌های فراوان، شکل گرفت و رفته رفته تکامل پیدا کرد و در دوران حکومت شیعیان گسترش یافت و بالنده شد. مهم آن است که تا کنون به صورت علمی دربارهٔ هیئت، کاری انجام نشده است مگر در سالهای اخیر که این پدیده توجه پژوهشگران را به خود جلب کرده و ما شاهد این هستیم که در حوزه‌های آموزشی کارهایی صورت گرفته است.
مثل هر پدیده‌ای که باید با نگاه علمی به آن بپردازیم هیأت هم با توجه به اهمیت آن می‌طلبد که به آن نگاه علمی داشته باشیم و از منظر جامعه‌شناسی و مردم‌شناسی این پدیده مهم را بررسی کنیم. پدیده‌ای که فرهنگساز بوده و بیراه نیست اگر بگوییم که فرهنگ ما ایرانیان را هیئت شکل داده است؛ چرا که ماحصل تحقیقات در متون دینی و کتابهای عالمان دینی و تحقیقات اندیشمندان حوزه دین و تشیع در هیئت‌و برای عامه مردم گفته شده است؛ بنابراین احساسات مردم و احساسات دینی و مذهبی مردم در هیأت شکل گرفته و بسیار تأثیرگذار بوده اما تا به حال دربارهٔ هیأت و واکاوی هیأت و ابعاد مختلف این پدیده کوتاهی کرده‌ایم.
ما هنوز یک تاریخ جامع هیئت که از آغاز تا کنون به این پدیده به لحاظ تاریخی بپردازد سراغ نداریم. در بعضی پژوهش‌ها اشخاص به دوره‌هاییاز تاریخ پرداخته‌اند و دربارهٔ جغرافیای فرهنگی آن تحقیق کرده‌اند اما ما امروز یک دایره المعارفکاملکه فقط تاریخ هیإت در آن منعکس شده باشد در دسترس نداریم.
دردهه‌های اخیر اندیشمندانی هیأت را مورد مطالعه قرار داده‌اند و ما می‌بینیم که آثاری چه در حوزه‌های مکتوب و چه در سایر قالب‌ها تولید می‌شود و این اتفاق بسیار مبارکی است که در روزگار ما رخ می‌دهد. شناخت هیئت از ابعاد مختلف یک علم است مثل سایر علوم که قابل رشد هستند. باید توجه داشته باشیم که هیأت در روزگار ما ابعاد مختلفی دارد؛ در هیأت واعظان را داریم که مردم را با معارف دینی آشنا می‌کنند. مداحان را داریم که با استفاده از ابزار هنر مثل شعر، موسیقی و مهارت‌های اجرایی، احساسات مردم را متوجه مفاهیم دینی می‌کنندو اجزای مختلفی کههرکدام دنیای خودشان را دارند و در طول تاریخ ایران هرکدام از این اجزا در حال تغییر بوده و متناسب با مناطق مختلف جغرافیایی، نقش آفرینی کرده‌اند.
هیأت آیینه‌ای است که می‌توانیم در آن فرهنگ مذهبی خودمان را به تماشا بنشینیم و به مرور این آیینه را صیقل دهیم و نواقصی که در هیئت‌ها وجود دارد را برطرف کنیم؛ تأکید می‌کنم باید به صورت علمی به آن پرداخته شود. ما در اندیشکده هیئت به‌طور علمی به مباحث گوناگون و از جنبه‌های مختلف به هیأت می‌پردازیم.
گونه‌شناسی هیأت یکی از مباحث مهمی است که ما باید به آن بپردازیم. امروزه هیئت در اقصی نقاط ایران متناسب با آداب و رسوم و فرهنگ مردم آن منطقه است. منظور از گونه‌شناسی هیأت این است که شما با گوناگونی آداب ورسوم روبرو هستید برای مثال در تهران به‌طور مشخص هیئت‌های مختلفی را داریم. بعضی از هیأتها سیار هستند. بعضی هیئت‌ها در محل مخصوص و ثابتی هستند و عزاداری می‌کنند. بعضی هیأتها به امور عام‌المنفعه می پردازندکه از ابتدا یک هیأت بودند و حالا یک صندوق قرض‌الحسنه یا درمانگاه دارند یا یک مرکز آموزشی در کنار خودتاسیسکرده‌اند؛ یعنی هیئت‌ها به برگزاری مراسم مذهبی بسنده نکرده‌اند و کنشگری اجتماعی دارند. گونه‌های مختلفی از هیأت را شاهد هستیم که هرکدام به شکلی درحال فعالیت هستند.
اندیشکده هیئت از بدو تأسیس یک هیأت علمی تشکیل داد و میزهای مختلف را راه اندازی کرد که هرکدام از اعضای هیئت علمی متناسب با تخصص خود دبیر این میزها شدند. ما در میز موسیقی بر مباحث مرتبط با الحان و نغمات که در هیئت‌ها شنیده می‌شود تمرکز و آنها را آسیب‌شناسی می‌کنیم و به مبحث هیأت از منظر موسیقی می‌پردازیم البته منظور ما از موسیقی، موسیقی آوازی هست نه سازی؛ که با شنیدن لحن‌های مختلف مردم عواطفشان جذب مفاهیم معرفتی می‌شود.

پیوند به بیرون

• ۱۱ برگزیده اولین همایش علمی هیأت و آیین‌های مذهبی تجلیل شدند
• رجبی دوانی: بیش از ۱۰۰ مقاله به اولین همایش علمی هیأت رسید
• «کتاب اهانت» می‌تواند نقشه‌راهی برای مقابله با توهین‌کنندگان باشد
• باباخانی: در ۳ همایش علمی، گذشته، امروز و آینده هیأت را بررسی خواهیم کرد
• اندیشکده هیئت طرح داستان‌های دینی برای کوکان را به بحث گذاشت