سازمان بسیج مستضعفین

سازمان بسیج مستضعفین

بنیان‌گذار	امام خمینی (ره)
پیشین	نیروی مقاومت بسیج
زمینه فعالیت	امنیت داخلی، اجرای قانون، سازندگی و ...
تأسیس	۵ آذر ۱۳۵۸
رئیس کنونی	سرتیپ پاسدار غلامرضا سلیمانی
رئیس پیشین	سرتیپ پاسدار غلامحسین غیب‌پرور
وضعیت	فعال
ستاد	تهران
شعار	ایجاد توانایی‌ و آمادگی‌ لازم دفاعی در آحاد مردم برای دفاع از کشور
گروه بالادست	سپاه پاسداران انقلاب اسلامی
وبگاه	https://basijnews.ir

سازمان بسیج مستضعفین که با نام نیروی مقاومت بسیج هم شناخته می‌شود به فرمان امام خمینی(ره) در 5 آذر 1358 زیرمجموعه سپاه پاسداران انقلاب اسلامی تشکیل و پس از تصویب مجلس شورای اسلامی در دی ماه 1359 به صورت قانونی رسمیت پیدا کرد. تاکید امام راحل بر لزوم تشکیل ارتش 20 میلیونی مقدمه تاسیس سازمان بسیج بود که با هدف ایجاد توانایی‌ها و آمادگی‌های لازم دفاعی در آحاد مردم در دفاع از کشور به منظور کمک به هنگام بروز بلایا و حوادث غیرقابل پیش بینی و کمک به دولت در امر سازندگی تشکیل شد.

معرفی

امام خمینی(ره) در آذر ۱۳۵۸، در سخنانی، بر آموزش همگانی فنون جنگی و تشکیل ارتش بیست‌میلیونی تأکید کرد. فرمان امام‌خمینی موجب تشکیل واحد بسیج در سپاه پاسداران و پس از آن، تأسیس سازمان بسیج ملی شد که بعدها به بسیج مستضعفین تغییر نام داد.

طبق مصوبه مجلس شورای اسلامی در شهریور ۱۳۶۱، واحد بسیج مستضعفین زیر نظر فرماندهی کل سپاه قرار گرفت. از نگاه امام‌خمینی بسیج در میان نیروهای مسلح از جایگاه خاصی برخوردار است. ایشان در سخنان و دیدارهای خود به بسیجیان توجه ویژه‌ای داشت، تا جایی که از برخی بسیجیان، با عنوان سربازان واقعی خود یاد کرده است.

نقش بسیج در عرصه‌های مختلف ازجمله امنیت کشور در زمان جنگ و آشوب‌های داخلی قابل توجه است. به فرمان امام‌خمینی، بسیج در میان اقشار گوناگون مردم مانند کارگران، روستائیان، دانش‌آموزان، بازاریان، خواهران، طلبه و دانشجو و جامعۀ پزشکی ایجاد شد. در نگاه ایشان عامل موفقیت بسیج در ایمان آنان نهفته است.

پیشینه و روند شکل‌گیری

با پیروزی انقلاب اسلامی و قطع دست بیگانگان از ایران، توطئه‌ها و نقشه‌های آنان روزبه‌روز علیه انقلاب اسلامی گسترش می‌یافت. امام خمینی(ره) با توجه به این شرایط در پنجم آذر ۱۳۵۸ پس از تسخیر لانه جاسوسی آمریکا و حرکت ناوگان آمریکا به منطقه و حادثه پاوه در کردستان، دستور تشکیل ارتش بیست‌میلیونی را صادر کرد. ایشان دفاع از اسلام و کشور را وظیفه همه مردم دانست و جهت انجام این وظیفه فراگرفتن فنون نظامی ازجمله تیراندازی و سوارکاری را ضروری شمرد و تأکیدکرد کشوری که بیست‌میلیون جوان دارد باید بیست میلیون بسیجی داشته باشد. ایشان در اول اسفند ۱۳۵۸ به مناسبت هفته بسیج در پیامی به ملت ایران ضمن تشکر از استقبال جوانان از بسیج عمومی، دفاع از کشور را در مواقع خطر، تکلیفی شرعی و ملی شمرد و بر همه قشرها و جریان‌ها آن را واجب دانست و یادآور شد در این مقطع حساس که ملت با دشمنانِ سرسخت و ابرقدرت‌ها به‌ویژه آمریکا رویارو شده، موظف است خودش را از جهت مادی و معنوی آماده کند.

از نگاه امام خمینی(ره) سپاه و ارتش بدون پشتوانه مردمی فاقد کارایی لازم است؛ بنابراین در پیامی همگان را به بسیج همه‌جانبه نظامی، عقیدتی، اخلاقی و فرهنگی فرا خواند و خواستار آن شد که همراه با آموزش‌های نظامی و پارتیزانی و چریکی، خود را از نظر معنوی نیز مجهز کنند. ایشان در پایان جنگ تحمیلی در سال ۱۳۶۷ نیز بر ضرورت تعلیم و تعلم مسائل نظامی تأکید کرد و با اشاره به فلسفه ایجاد بسیج یادآور شد ملتی که در خط اسلام ناب محمدی و مخالف با استکبار و پول‌پرستی و تحجر و مقدس‌نمایی قرار دارد، همه افرادش باید بسیجی باشند و همه فنون نظامی و دفاعی لازم را فرا گیرند؛ زیرا ملتی در هنگامه خطر سربلند است که آمادگی‌های لازم رزمی را داشته باشد.

اصل ۱۵۱ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران نیز اهمیت و ضرورت بسیج را از منظر قانون‌گذاری نشان می‌دهد. این اصل، برابر آیه شصت سوره انفال، دولت را موظف می‌کند برای همه افراد کشور برنامه و امکانات آموزش نظامی را طبق موازین اسلامی فراهم کند؛ به طوری که همه افراد، همواره توانایی دفاع مسلحانه از کشور و نظام جمهوری اسلامی ایران را داشته باشند.

پس از فرمان امام خمینی(ره)، مردم به‌ویژه جوانان، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و شورای انقلاب اسلامی برای تحقق ارتش بیست‌میلیونی دست به‌کار شدند. واحد بسیج در سپاه پاسداران انقلاب اسلامی تشکیل شد و برنامه‌ای را برای آموزش نظامی همگانی با عنوان آموزش نظامی پاسدار ذخیره اعلام کرد. ستاد هماهنگی آموزش عمومی نیز در سپاه تشکیل شد و طرحی کوتاه‌مدت شامل دوره‌های مقدماتی، متوسطه و عالی را برای تحققِ خواستِ امام خمینی(ره) به اجرا گذاشت و با یکسان‌کردن تدریجی کار کسانی که آموزش‌های طرح کوتاه‌مدت را دیده بودند، بنا داشت ارتش بیست‌میلیونی را تحقق بخشد. شورای انقلاب در ۱۳۵۹/۲/۲۸ جهت پیشگیری و مقابله با هر گونه تهدید نظامی و سوانح طبیعی، سازمانی به نام سازمان بسیج ملی زیر نظر فرمانده کل قوا و وابسته به وزارت کشور را تصویب کرد. دو ماه بعد در ۱۳۵۹/۴/۱۹ لایحه قانونی دیگری با پنج ماده به تصویب شورای انقلاب رسید. به موجب این قانون که تعیین‌کننده وظایف کلی بسیج بود، تشکیلات آن باید با همکاری ریاست جمهوری، وزارت کشور، وزارت دفاع ملی، ستاد مشترک ارتش و سپاه پاسداران به تصویب هیئت وزیران برسد. سازمان بسیج ملی در ۱۳۵۹/۶/۱۰ به بسیج مستضعفین تغییر نام داد. رئیس این نهاد را رهبر یا شورای رهبری منصوب و خط مشی کلی آن را شورای عالی دفاع تعیین می‌کرد. این سازمان ضمن آموزش و سازماندهی داوطلبان، آنان را برای مقابله با هر گونه تهدید و تجاوز داخلی و خارجی دشمنان جمهوری اسلامی ایران آماده می‌کرد.

با آغاز جنگ تحمیلی عواملی چند ازجمله سوء استفاده سیدابوالحسن بنی‌صدر رئیس‌جمهور وقت از بسیج به عنوان اهرم قدرت علیه نیروهای انقلابی و جلوگیری از دوباره‌کاری و ایجاد ارگان‌های موازی و شرایط جنگی کشور مجلس شورای اسلامی در ۱۳۵۹/۱۰/۲۸ سازمان بسیج ملی (مستضعفین) را در سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ادغام کرد و محمدعلی رجایی نخست‌وزیر طی نامه‌ای در ۱۳۵۹/۱۱/۲۱ این ادغام را به سپاه پاسداران اعلام کرد. سرانجام در ۱۳۶۱/۶/۱۵ اساسنامه بسیج در ضمن اساسنامه سپاه پاسداران انقلاب اسلامی به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید.

واحد بسیج مستضعفین زیر نظر فرماندهی کل سپاه است و بسیج جزو شورای عالی سپاه می‌باشد. برابر ماده ۳۷، شهرها بر اساس وسعت و جمعیت به چند منطقه مقاومت و هر منطقه مقاومت به چند ناحیه و هر ناحیه مقاومت به چند پایگاه مقاومت تقسیم می‌شود، و هر پایگاه مقاومت شامل گروه‌های سازمان‌یافته خواهد بود. برابر ماده ۳۸، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی هسته‌های مقاومت محلی را با همکاری روحانیان و معتمدان محل و شوراهای محلی تشکیل می‌دهد. روحانی شورا باید به تأیید مقام رهبری یا نماینده‌ای که در سپاه تعیین می‌کند، یا نماینده نماینده رهبری در هر رده برسد. برابر ماده ۴۲، همه افراد و مسئولان واحدهای ستادی بسیج و فرماندهان مراکز بسیج و فرماندهان منطقه مقاومت (در شهرها) از پاسداران خواهند بود.

اهداف و وظایف

در مصوبه شورای انقلاب به برخی از اهداف و وظایف بسیج اشاره شده بود ولی در اساسنامه جدید برابر ماده ۳۵، هدف از تشکیل بسیج مستضعفین ایجاد توانایی‌های لازم در همه افراد معتقد به قانون اساسی و اهداف انقلاب اسلامی به منظور دفاع از کشور، نظام جمهوری اسلامی و کمک به مردم در هنگام بروز بلایا و حوادث غیر مترقبه با هماهنگی مراجع مربوط است. افزون بر این بسیج در مقابله با هجوم فرهنگی و حضور مؤثر در فرهنگ‌سازی وظیفه دارد از تمامیت ارضی و استقلال کشور دفاع و با تهدیدات داخلی و خارجی مقابله کند.

امام خمینی(ره) معتقد است بسیج تنها مربوط به ایران نیست، بلکه در هر کجای جهان مظلومی باشد بسیج نیز باید باشد؛ افزون بر این، بسیجیان جهان اسلام باید در فکر ایجاد حکومت بزرگ اسلامی باشند و این شدنی است؛ زیرا بسیج منحصر به ایران نیست و باید نقشه‌های مقاومت را در تمام جهان به وجود آورد و در مقابل شرق و غرب ایستاد. از دیگر اهداف اصلی امام‌خمینی در تشکیل بسیج مستضعفین در کنار دفاع محرومان از انقلاب اسلامی، حاکمیت آنان در روند انقلاب بود. بر اساس ماده ۹ اساسنامه سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، برنامه‌ریزی، سازماندهی، اداره و فرماندهی و اجرای آموزش‌های عقیدتی، سیاسی و نظامی اعضای بسیج مستضعفین طبق موازین اسلامی بر عهده سپاه قرار داده شده و به منظور اجرای این ماده وظایفی بر عهده بسیج گذاشته شده است: آموزش نظامی در حد توانایی دفاع از جمهوری اسلامی ایران و تمامیت ارضی کشور، تعلیم و تربیت در زمینه‌های عقیدتی، سیاسی و تخصص‌های مورد نیاز، تهیه طرح‌های دفاعی با هماهنگی دیگر ارگان‌های مربوط. افزون بر همه اینها، همه سازمان‌های فعال در آموزش نظامی به جز سازمان نظام وظیفه عمومی زیر نظر بسیج قرار گرفت.

فعالیت‌ها

تا ۱۳۶۰/۱۰/۳ سازمان بسیج دو میلیون تا دو میلیون و پانصد هزار تن را آموزش نظامی داد و ۴۴ هزار تن را در دو هزار پایگاه مقاومت در مساجد ساماندهی کرد و تا پایان جنگ شمار پایگاه‌های بسیج به ۲۱۵۰۰ پایگاه رسید. نقش بسیج در عرصه‌های مختلف ازجمله امنیت کشور نیز قابل توجه است. نیروهای بسیج با همکاری سپاه پاسداران و کمیته‌های انقلاب در دوره جنگ حفاظت شهرها را بر عهده داشتند و امنیت داخلی کشور در سخت‌ترین شرایط یعنی دوران فعالیت سازمان مجاهدین خلق و دیگر گروه‌های ضدانقلاب به مدد نیروهای بسیجی حفظ شد.

پس از پیروزی انقلاب اسلامی استکبار جهانی با هدف نابودی انقلاب، آشوب‌های قومی گوناگونی را در غرب و جنوب و شمال ایران به راه انداخت و با عوامل خود با عنوان خلق عرب، خلق بلوچ و ترکمن و ترک در برابر انقلاب ایستاد. این چالش‌ها و بحران‌ها به کمک نیروهای مردمی (بسیج) و دیگر نیروهای مسلح کنترل شد. امام‌خمینی نیز تأکید کرده است بسیاری از شرارت‌ها و توطئه‌های داخلی به دست نیروهای مسلح ازجمله بسیج در هم شکسته شد. فعالیت‌های بسیج منحصر در کارهای یادشده و نظامی نبود، بلکه در حوادث طبیعی همچون زلزله، سیل و طرح واکسیناسیون فلج اطفال، حضور بسیجیان گره‌گشای مشکلات و مایه دلگرمی مردم و مسئولان بوده است. برخی از بسیجیان با روحیه عالی و عملکرد خوب در بیمارستان‌ها به خدمت بیماران مشغول بودند افزون بر همه اینها بسیجیان بر اساس احساس وظیفه و اعتقاد با همه ناهنجاری‌های فرهنگی و اجتماعی و سیاسی مبارزه می‌کردند.

اقشار بسیج

در دوازدهم مهرماه سال ۸۸، با حکم حضرت آیت‌الله خامنه‌‎ای فرمانده معظم کل قوا، علاوه بر انتصاب سردار محمدرضا نقدی به ریاست سازمان بسیج مستضعفین، نام این نیرو از «نیروی مقاومت بسیج» به «سازمان بسیج مستضعفین» تغییر پیدا کردو به دنبال آن، تغییراتی در رویکردها و سازماندهی بسیج ایجاد شد که یکی از آن‌ها ایجاد اقشار ۲۲گانه برای فعالیت بسیج در زمینه‌های تخصصی بود. همچنین بسیج رسانه نیز در سال ۱۳۹۰ شکل گرفت. هم‌اکنون بسیج مستضعفین دارای اقشار ۲۳ گانه به شرح زیر است:

• بسیج دانش‌آموزی
• بسیج دانشجویی
• بسیج علمی، پژوهشی و فناوری
• بسیج جامعه پزشکی
• بسیج جامعه مهندسین
• بسیج حقوقدانان
• بسیج اساتید
• بسیج فرهنگیان
• بسیج ورزشکاران
• بسیج رسانه
• بسیج هنرمندان
• بسیج مداحان
• بسیج جامعه زنان
• بسیج مساجد و محلات
• بسیج سازندگی
• بسیج طلاب و روحانیون
• بسیج اصناف و بازاریان
• بسیج جامعه کارگری
• بسیج جامعه عشایری
• بسیج پیشکسوتان
• سازمان اردویی، راهیان نور و گردشگری بسیج
• بسیج سازندگی

همچنین سازمان اردویی راهیان نور نیز زیر نظر این سازمان باشند.

جستارهای وابسته

• سپاه پاسداران انقلاب اسلامی

پیوند به بیرون

• خبرگزاری بسیج
• کلیدواژه «نیروی مقاومت بسیج» در بیانات رهبر معظم انقلاب