حسن حسن‌زاده آملی
 | |
| نام کامل | حسن حسن‌زاده آملی |
|---|---|
| لقب | علامه حسن‌زاده |
| تاریخ تولد | ۱۳۰۷ |
| زادگاه | روستای ایرا |
| تاریخ وفات | ۳ مهر ۱۴۰۰ |
| شهر وفات | آمل |
| محل دفن | منزل شخصی در روستای ایرا (از توابع آمل) |
| محل سکونت | قم، تهران |
| استادان | علامه شعرانی • مهدی الهی قمشه‌ای • علامه طباطبایی • سیدابوالحسن رفیعی قزوینی |
| محل تحصیل | آمل تهران قم |
| اجازه اجتهاد از | از علامه شعرانی |
| تالیفات | دروس معرفت نفس، رساله لقاءالله، تصحیح و تعلیق تمهیدالقواعد، تصحیح نهج‌البلاغه، تصحیح و تعلیق اشارات، الهی‌نامه |
حسن حسن‌زاده آملی (۱۳۰۷- ۳ مهر ۱۴۰۰) مشهور به علامه حسن‌زاده آملی فیلسوف و عارف شیعه. وی نزد افرادی چون مهدی الهی قمشه‌ای، علامه شعرانی، علامه طباطبایی و سید محمدحسن الهی شاگردی کرد. حسن‌زاده آملی از علامه شعرانی، اجازه اجتهاد و اجازه نقل حدیث دریافت کرد. او آثار فلسفی و عرفانی مانند اشارات، اسفار اربعه و شرح فصوص قیصری و شرح منظومه و نیز ریاضیات و هیأت تدریس می‌کرد.
حسن‌زاده آملی آثاری در فلسفه، عرفان، ریاضی، نجوم، ادبیات فارسی و ادبیات عربی دارد و برخی از آثار فلسفی و عرفانی همچون اسفار اربعه، اشارات، شفا و شرح فصوص الحکم را تصحیح کرده و بر آنها شرح و حاشیه نگاشته است. وی همچنین نهج‌البلاغه و کشف المراد را تصحیح کرده است. دیوان اشعاری نیز از او به جای مانده است.
علامه حسن‌زاده آملی ۳ مهر سال ۱۴۰۰ بر اثر بیماری قلبی در آمل درگذشت و در منزل شخصی خود در روستای ایرا، از توابع آمل، دفن شد.
زندگی‌نامه
حسن حسن‌زاده آملی اواخر سال ۱۳۰۷، در روستای ایرا، از توابع آمل، متولد شد.[۱]
زیست علمی
علامه حسن‌زاده در شش سالگی خواندن و نوشتن را در مکتب‌خانه آموخت و در سال ۱۳۲۳ دروس حوزوی را آغاز کرد.[۲] وی ادبیات عربی و درس‌های مقدماتی را در آمل از محمد غروی، میرزا ابوالقاسم فَرْسیو و دیگران آموخت.[۳]
حسن‌زاده آملی با اتمام دروس مقدماتی حوزه، لباس روحانیت پوشید[۴] و در ۲۲ سالگی برای ادامه تحصیل، وارد تهران شد.[۵] او در تهران، فقه و اصول را از افرادی چون سید احمد لواسانی، ابوالحسن شعرانی، سیدابوالحسن رفیعی قزوینی و محمدتقی آملی آموخت و فلسفه و عرفان را نیز از مهدی الهی قمشه‌ای، علامه شعرانی، فاضل تونی، میرزا احمد آشتیانی[۶] و علی‌محمد جولستانی[۷] فراگرفت. حسن‌زاده تفسیر، رجال، درایه، ریاضی، هیئت، نجوم و طب را نیز از علامه شعرانی آموخت[۸] و در سال ۱۳۹۳ق از او اجازه اجتهاد و اجازه نقل حدیث دریافت کرد. وی، یازده سال نزد مهدی الهی قمشه‌ای، «منظومه» سبزواری، بخش‌هایی از اسفار و شرح محقق طوسی بر اشارات را فرا گرفت و در جلسات تفسیر قرآن او نیز حاضر می‌شد.[۹]
حسن‌زاده آملی، پس از چهارده سال تحصیل در تهران،[۱۰] در مهر سال ۱۳۴۲ به قم رفت[۱۱] و به مدت ۱۷ سال در دروس علامه طباطبایی حاضر شد. در این مدت، بخش‌هایی از کتاب بحارالانوار و تمهید القواعد را نزد وی خواند.[۱۲] همچنین در دروس فلسفی و عرفانی سید محمدحسن الهی، برادر علامه طباطبایی، شرکت کرد.[۱۳] سید مهدی قاضی طباطبایی، فرزند سید علی قاضی به مدت چهار سال استاد او در علوم اَرِثْماطیقی بود.[۱۴] بر اساس خاطرات حسن‌زاده در کتاب انسان در عرف عرفان، استاد او در عرفان عملی علامه طباطبایی بوده است.[۱۵]
تدریس
حسن‌زاده آملی پس از سکونت در قم، به تدریس دروس فلسفه و عرفان مشغول شد و شرح منظومه، اشارات، اسفار اربعه، شرح فصوص قیصری، شرح تمهید و مصباح الانس را تدریس کرد. او همچنین حدود هفده سال دروس ریاضیات، هیأت، وقت و قبله را درس داده که کتاب دروس «معرفة الوقت و القبلة» محصول آن درس‌هاست.[۱۶]
شاگردان
برخی از شاگردان حسن‌زاده آملی عبارتند از:
آثار
حسن‌زاده چنانچه خودش گفته، تا سال ۱۳۸۰ش، ۱۷۸ اثر چاپ شده و چاپ نشده داشته است.[۱۷] آثار او در موضوعات فلسفه، عرفان، کلام، اخلاق، فقه، ریاضیات، نجوم، ادبیات عرب، ادبیات فارسی، علوم طبیعی، طب قدیم، علوم غریبه و رجال نوشته شده است. او خود یکی از آثار مهمش را سَرْحُ الْعُیون فی شَرْحِ الْعُیون دانسته، که از دید فلسفی و عرفانی به معرفت نفس پرداخته است.[۱۸]
وی کتاب فَصُّ حِکْمَةٍ عِصْمَتِیَّةٍ فی کلمةٍ فاطمیَّة را به عنوان تکمله‌ای بر کتاب فُصوص الْحِکَم نوشته ابن عربی نگاشته است. او در این کتاب به ویژگی‌های حضرت فاطمه(س) با نگاه به روایات و با رویکرد فلسفی و عرفانی پرداخته است.[۱۹]
تصحیح کلیله و دمنه، تصحیح گلستان سعدی، دیوان اشعار و مصادر اشعار منسوب به امیرالمؤمنین(ع)، از جمله آثار ادبی او است.[۲۰] حسن‌زاده همچنین به تصحیح آثاری مانند نهج البلاغه، تفسیر خلاصة منهج الصادقین و شفایِ ابن سینا، و شرح و حاشیه بر آثاری مانند تمهید القواعدِ ابن ترکه و فصوصِ قیصری پرداخته است.[۲۱]
آثار برگزیده
کتاب «سرح العیون فی شرح العیون» نوشته حسن‌زاده آملی که درباره معرفت نفس است در سومین دوره همایش کتاب سال حوزه که در سال ۱۳۸۰ در شهر قم برگزار شد از جمله آثار برگزیده این دوره از همایش توسط داوران شناخته شد.[۲۲]
کتاب «الحجج البالغة علی تجرُّد النفس الناطقة» در پنجمین دوره همایش کتاب سال حوزه که در سال ۱۳۸۲ در شهر قم برگزار گردید به عنوان کتاب برگزیده این دوره از همایش شناخته شده و مورد تقدیر قرار گرفت.[۲۳]
فعالیت سیاسی
حسن‌زاده آملی چنانکه خودش گفته، پیش از تبعید امام خمینی به ترکیه در سال ۱۳۴۲، به قم رفته و با وی بیعت کرده است.[۲۴] به گفته علی معلمی شاگرد او، حسن‌زاده آملی در شکست اتحادیه کمونیست‌های ایران که در سال ۱۳۶۰ در آمل علیه جمهوری اسلامی ایران اقدام مسلحانه کردند (غائله آمل)، مؤثر بود.
همچنین او از رهبری آیت‌الله خامنه‌ای حمایت می‌کرد و به گفته شاگردش حسن رمضانی در امور جزئی سیاسی دخالت نمی‌کرد.[۲۵] آیت‌الله خامنه‌ای در پیام تسلیتی، از او با عنوان عالم ربانی، سالک توحیدی و دانشمند ذوفنون یاد کرده است.
رحلت
علامه حسن‌زاده در ۳ مهر سال ۱۴۰۰ بر اثر بیماری قلبی در بیمارستان شهر آمل درگذشت. جنازه او برای اقامه نماز به تهران منتقل شد و آیت‌الله خامنه‌ای رهبر ایران بر پیکرش نماز خواند. مراسم تشییع حسن‌زاده روز ۵ مهر در آمل برگزار شد و ۶ مهر در منزل شخصی خود در روستای ایرا دفن گردید.[۲۶]
پانویس
- ↑ حسن زاده آملی، هزار و يك كلمه، ۱۳۸۱ش، ج۱، ص۳۳۴.
- ↑ «آیت‌الله حسن‌زاده آملی حکیم، عارف، ادیب و ریاضیدان»، ص۴.
- ↑ «مصاحبه با آیت‌الله حسن‌زاده آملی»، قسمت اول، ص۱۹-۲۰.
- ↑ «مصاحبه با آیت‌الله حسن‌زاده آملی»، قسمت اول، ص۲۱.
- ↑ حسن‌زاده آملی، هزار و يك كلمه، ۱۳۸۱ش، ج۱، ص۳۳۴.
- ↑ حسن‌زاده آملی، هزار و يك كلمه، ۱۳۸۱ش، ج۱، ص۳۳۴-۳۳۶؛ «مصاحبه با آیت‌الله حسن‌زاده آملی»، قسمت اول، ص۲۱-۲۵.
- ↑ حسن‌زاده آملی، در آسمان معرفت، ۱۳۸۱ش، ص۴۲۵.
- ↑ حسن‌زاده آملی، هزار و يك كلمه، ۱۳۸۱ش، ج۱، ص۳۳۴و۳۳۵.
- ↑ «آیت‌الله حسن‌زاده آملی حکیم، عارف، ادیب و ریاضیدان»، ص۵.
- ↑ «مصاحبه با آیت‌الله حسن‌زاده آملی»، قسمت اول، ص۲۵.
- ↑ حسن‌زاده آملی، هزار و يك كلمه، ۱۳۸۱ش، ج۱، ص۳۳۶.
- ↑ «آیت‌الله حسن‌زاده آملی حکیم، عارف، ادیب و ریاضیدان»، ص۷.
- ↑ حسن‌زاده آملی، هزار و يك كلمه، ۱۳۸۱ش، ج۱، ص۳۳۶.
- ↑ حسن‌زاده آملی، در آسمان معرفت، ۱۳۸۱ش، ص۴۳۸.
- ↑ حسن‌زاده آملی، انسان در عرف عرفان، ۱۳۸۳ش، ص۱۹.
- ↑ «مصاحبه با استاد حسن‌زاده آملی»، ص۲۶.
- ↑ بدیعی، گفت‌وگو با علامه حسن حسن‌زاده آملی، ۱۳۸۲ش، ص۵۶-۶۰.
- ↑ مفاتیح الاسرار لسلاک الاسفار، ج۲، ص۶، به نقل از حسن‌زاده، مآثر آثار، ۱۳۸۶ش، ج۲، ص۲۸۱.
- ↑ رودگر، «مروری بر کتاب فص حکمة عصمتیة فی کلمة فاطمة»، ص۲۵۳.
- ↑ «آیت‌الله حسن‌زاده آملی حکیم، عارف، ادیب و ریاضیدان»، ص۱۵.
- ↑ «آیت‌الله حسن‌زاده آملی حکیم، عارف، ادیب و ریاضیدان»، ص۱۵.
- ↑ دبیرخانه همایش کتاب سال حوزه، ویژه‌نامه سومین همایش کتاب سال حوزه، ۱۳۸۰ش، ص۱۲-۱۶
- ↑ دبیرخانه همایش کتاب سال حوزه، ویژه‌نامه پنجمین همایش کتاب سال حوزه، ۱۳۸۲ش، ص۱۹
- ↑ «گفتگو با حسن رمضانی»، ۱۳۸۹ش، ص۴۱.
- ↑ «گفتگو با حسن رمضانی»، ۱۳۸۹ش، ص۴۱.
- ↑ «علامه حسن زاده آملی که بود؟ + بیوگرافی و علت فوت». دریافت‌شده در ۳۱ مرداد ۱۴۰۳.