سید حمیدرضا برقعی
سید حمید رضا برقعی (زاده ۶ مرداد ۱۳۶۲ در قم) شاعر آیینی اهل ایران و ساکن شهر قم است.
زندگی و تحصیلات
سید حمید رضا برقعی فرزند سید علی ۶ مرداد ماه ۱۳۶۲ در قم متولد شد. وی سرودن را از نوجوانی آغاز کرد و پیشرفت چشمگیری در این عرصه داشت. به گفته خودش، ۱۵ساله بود که اولین بار به سرودن شعر دچار شد؛ آنهم بهلطف ذوق و ارادتی که پدربزرگ شاعرش نسبت به ادبیات داشت. سرودن اولین اشعار حمیدرضا برقعی با بازگشت او از سفر کربلا مصادف شد.
او به مدت دو سال درس طلبگی خوانده است. البته این شاعر آیینیِ، در ادامه راه تصمیم گرفت مسیر تحصیلیاش را با ادبیات پیوند دهد. او اکنون دانشجوی رشته ادبیات در مقطع دکتری است و از سال ۸۶ تا ۹۰ مسئول انجمن شعر استان قم بوده است.
حمیدرضا برقعی از نوجوانی شیفته اشعار قیصر امین پور بوده است. البته که او باب آشنایی خود با دنیای شعر را کتابهای سهراب سپهری و فروغ فرخزاد میداند. برقعی به بهانه سرودن شعر برای مداحان اهلبیت، مطالعه و پژوهشی مثالزدنی را در این مسیر آغاز نمود که به سرودن خواندنیترین اشعار او منجر شد. سید حمیدرضا برقعی سالها است که ازدواج کرده و ثمره این ازدواج دو فرزند پسر است.
برقعی در راستای اعتلای شعر آیینی تلاشهای فراوانی کرده است و از شاعرانی است که مخاطبین هیئت با فضای شعر او ارتباط خوبی برقرار میکنند. کتاب او به نام «قبله مایل به تو» برگزیدۀ کتاب سال جمهوری اسلامی ایران و رتبۀ اول جایزۀ کتاب فصل وزارت فرهنگ و ارشاد در سال ۹۰ است. همچنین اثر او با نام «طوفان واژهها» برگزیدۀ پنجمین دورۀ جایزۀ کتاب فصل و رتبۀ اول جایزۀ کتاب گام اول است. «رقعه»، «تحیر» و «یحیی» از دیگر آثار او است.[۱]
فعالیتهای تخصصی
- مسئول انجمن شعر قصه استان قم از سال ۱۳۸۶ تا ۱۳۹۰
- نماهنگ «خانه پدری» با شعر و اجرای سیدحمیدرضا برقعی را به مناسبت میلاد حضرت علی (ع)
آثار
مجموعه اشعار «طوفان واژه ها»، «قبله مایل به تو» و «رقعه» سه دفتر شعر پرطرفدار او هستند.
دیگر آثار او عبارتاند از:
- تحیر
- یحیی
- اشعار پنجره
- آن سلام آشنا
- گردآوری «در حریم نور»
- یک کاروان دل
- از ابتدا نور
- خیمه خورشید
- سوختن آفتاب
- آزمون سرخ معرفی
- گزیده شعر ولایی
- حدود ساعت سه
برقعی همچنین دو مجموعه مقالات تحقیق و تصحیح با نامهای «شناختنامه عمان سامانی» و «شناختنامه صائب تبریزی» را در آثار خود دارد.
جوایز و افتخارات
کتاب «قبله مایل به تو» برگزیده کتاب سال جمهوری اسلامی ایران و رتبه اول جایزه کتاب فصل وزارت فرهنگ و ارشاد در سال ۱۳۹۰ شمسی است. همچنین «در حریم نور» برگزیده جشنواره فرهنگی هنری امام رضا در بخش کتاب و «طوفان واژهها» برگزیده پنجمین دوره جایزه کتاب فصل و رتبه اول جایزه کتاب گام اول است.
گفتاورد
سید حمیدرضا برقعی در گفتگویی با تبیان از شعر آیینی و علاقهاش در زمینه شعر گفته است:
از اولین اتفاقی که منجر به شعر گفتن میشود شروع کنیم. به نظر شما مهمترین دلیل برای شاعر شدن چیست؟
- یکی از هنرهای بیشمار خداوند آفریدن انسانها با چهر ههای متفاوت، اخلاقهای متفاوت و حتی اثر انگشتهای متفاوت است؛ احساس من شاعر میگوید که خدا هم میخواهد اشرف مخلوقاتش را در هئیتهای متنوع ببیند، پس به هرکدام علاوه بر صورتی متفاوت نگاهی دیگرگون از دیگری هدیه کرده است با جهان بینیهای بیشمار و زمانی که این جهان بینیهای گوناگون با دنیایی به نام شعر - که عنصر اصلی آن تخیل است- میآمیزد مقوله ای غیرقابل تعریف را به وجود میآورد.
شما از چه زمانی به این جهان بینی رسیدید و شعر گفتن را به شکل جدی شروع کردید؟
- من خودم شروع شعرم از هیئت بود. برای نوحه و سرود مداحها شعر میگفتم. به همین بهانه بود که بیشتر به شعر پرداختم. مطالعه ام بیشتر شد و در جلسات شعر متعددی شرکت کردم. چون شعر ارتباط مستقیم با احساس و عاطفه و اشک دارد و هیچ جایی در عالم به اندازه هیئتها و حسینهها لبریز از زیباییها نیست. مستمع ناگهان چشم وا میکند و خود را شاعر میبیند. یعنی در مجلس امام حسین (ع) همه چیز دست به دست هم داده است تا ما شاعر شویم.
باتوجه به اینکه شما به عنوان شاعر آیینی شناخته میشوید، تعریف تان از شعر آیینی چیست؟
- به نظر من شعر آیینی تعریف ندارد، چند گزینه دارد که باید در نظر گرفت و رعایت کرد تا شعر آیینی خوب گفته شود. شعر آیینی بخاطر خط قرمزها به مراتب از شعر عاشقانه گفتن سختتر است. اصلیترین مسأله در شعر آیینی خط قرمز هاست. الان متأسفانه باب شده شعر هیئتی میگوییم، یعنی شعر ضعیف.
- شعر آیینی ابتدا باید شعر باشد، الان اگر بگویید شعر چیست خیلی گسترده میشود؛ منظور این است که نظم نباشد، دوم اینکه مستند باشد، زاده خیال شاعرانه شاعر نباشد. شاعر به موضوعی که اتفاق افتاده باید شاعرانه نگاه کند نه اینکه موضوعی که نیفتاده را خیال پردازی کند.
صِرف دینی بودن یک موضوع میشود گفت شعر آیینی گفته شده؟
- بله. هر شعری که از مفاهیم ارزشی و انسانی صحبت کند شعر آیینی است. بحثهای زیادی درباره شعر آیینی هست. من همچنان مُسر هستم که شعر آیینی خیلی خوب و قشنگ است، چون آیین من است. میگن فلان چیز هم آیین محسوب میشود. نه، من دارم درباره آیین خودم میگویم، زرتشتی هم درباره آیین خودش صحبت میکند. مسیحیان هم از آیین خودشان صحبت میکنند. وقتی من به عنوان بچه شیعه میگویم شعر آیینی، یعنی آیینهای من، عذاداری برای امام حسین آیین من است.
- در تعریف شعر آیینی استادم آقای مجاهدی در «شکوه شعر عاشورا در زبان فارسی» مفصل به این موضوع پرداختند. شعر آیینی یعنی هر شعری که در آن صحبت از ارزشهای انسانی میشود؛ دفاع مقدس، مقاومت، پندیات و... اینها همه شعر آیینی محسوب میشود. زیر مجموعه اینها شعر عاشورایی، نبوی، رضوی و مهدوی را داریم. ضمن اینکه شعر آیینی واژه قشنگی است. آیینه گی را در خودش دارد.
فکر میکنم شعر آیینی بیشتر با شعر عاشورایی شناخته شده.
- بله، متاسفانه این اشتباه تلقی شده. ما الان داریم «کنگره شعر مستور» را برگزار میکنیم که اصلا خارج از تعریف شعر آیینی نیست. موضوع شعر مستور حجاب و عفاف است. اگر اشتباه نکنم آقای محمدرضا کاظمی در این باره میگوید ما یک موضوع آیینی داریم یک موضِع آیینی. موضوع آیینی یعنی چی؟ یعنی من در مورد امام حسین(ع) شعر بگویم در مورد اربعین شعر بگویم. اما وقتی من درباره حجاب و عفاف شعر میگویم موضِعم آیینی است، مذهبی است. پس زیر مجموعه شعر آیینی قرار میگیرد که اتفاقا موضوع مهمی است. خیلیها میگویند چرا به این سمت برویم؟ اول اینکه این نگاه در گذشته هم فراوان بوده؛ فردوسی به حجاب پرداخته، بزرگتر از فردوسی که نداریم. سعدی به حجاب پرداخته. موضوع ما فقط حجاب نیست، موضوع ما عفاف و حجاب است. یعنی منظور ما این نیست که در مورد چادر خانمها شعر بگویید. در مورد عفاف آقایان هم میتوانید شعر بگویید، یک موضوع اجتماعی است. اینکه تا میگوییم عفاف و حجاب همه به چادر میپردازند ضعف شعرا را نشان میدهد. شعرا باید نگاه شان به مسئله شاعرانه باشد. من اعتقادم این است که بخاطر کم کاری ما در سالهای گذشته از انقلاب مهجور شدیم. با زبان شعر صحبت نکردیم؛ چون در سی سال پیش نپرداختیم به شعر مستور و عفاف و حجاب الان با گشت ارشاد راهنمایی میکنیم.
- رهبری فرمودند حجاب برتر چادر است، ما با عفاف کار داریم، برژسش هم میبینیم. هستند کسانی که چادر دارند اما عفاف نه. عفاف برای ما معیار است.
به کنگره شعر مستور اشاره کردید. شما در حال حاضر از برگزار کنندگان دو کنگره شعر هستید. کنگره عبرات و مستور؛ به نظر شما برگزاری کنگرههای شعر صرفا مراسمی مناسبتی نیست که شعر را به سمت سفارشی شدن میبرد؟
- من زمانی فکر میکردم برگزاری کنگره و سفارش دادن شعر چه لزومی دارد؟ اینکه شاعر را ببریم به سمتی که با سفارش شعر بگوید، یعنی به نوعی جوشش بیشتر از کوشش نقش داشته باشد. اما وقتی محاسن و معایب را کنار هم گذاشتم دیدم محاسن بیشتری دارد، مخصوصا برای شاعرهایی که تازه وارد عرصه شعر شدند، شعر مقوله ای است که ارتباط مستقیم با مخاطب دارد و شاعر چون یک فرد عاطفی به نظر میآید تا مخاطب را با اشعارش درگیر نبیند باور نمیکند که باید بنویسد و فکر میکند فقط برای خودش شعر میگوید. از این منظر کنگرهها خیلی کمک میکند. چون شاعر به این نتیجه میرسد که شعرش دیده میشود. نمیخواهم بگویم جایزه تأثیر دارد ولی همین که رقابتی به وجود میآید، به نظر من شعر را دچار پویایی میکند. نکته بعد اینکه به هر حال ما بر این باور هستیم که شعر یک قابلیتی دارد و خیلی از مردم ما مسائل و مفاهیم مکتبی و ارزشهای انسانی را بیشتر با زبان شعر باور میکنند تا زبانهای دیگر؛ یعنی هنر آمیخته با زندگی مردم است. از گذشته هم شعرا شعرهای موضوعی مثل پندیات یا موضوعات مختلف دیگر داشتند. من برای موضوعاتی که دغدغه دارم حضور در کنگره را قبول میکنم. از جمله کنگره شعر عبرات و یا کنگره شعر مستور.
در مورد «کنگره عبرات» کمی توضیح دهید. هدف از برگزاری این کنگره چیست؟
- در کنگره عبرات دو رویکرد داشتیم؛ یکی بحث تاریخی و خود اتفاق اربعین و موضوع دیگر اتفاقی که در حال حاضر میافتد؛ راهی شدن این اجتماع عظیم از عاشقان اباعبدالله به کربلا که میشود گفت معجزه امام حسین(ع) است و فکر نمیکنم نمونه ای در دنیا داشته باشد. موضوعات ما در این کنگره خیلی محدود نیست. برداشت شاعر از این اتفاق؛ چه در اربعین سال ۶۱ هجری چه اربعین الان هیچ فرقی بینش نیست. این کنگره امسال دومین دوره ای است که برگزار میشود. قبلا یک دوره برگزار شده که من فقط داور بودم. در دوره قبل شعر کنار بخشهای دیگر بود اما امسال مستقل است و استقبال خوبی هم شده.
اشعار ارسال شده به کنگره تنها از جهت شرکت در مسابقه مورد استفاده قرار میگیرد یا در مراسم اربعین جنبه کاربردی هم دارد؟
- اصلا دغدغه اصلی برای برگزاری کنگره قبل از اربعین همین بود؛ اینکه آثار را کاربردی کنیم. بخشهای ویژه مان سرود، نوحه و ترانه بود تا بتوانیم از اینها استفاده کینم و به گروههای تواشیح، مداحها و خوانندهها بدهیم. متأسفانه از آنجایی که برنامهریزی در کشور ما به شکلی که میخواهیم اتفاق نمیافتد، نشد. علاوه بر اینکه عرفه امسال حج نبود، و تمام ذهن و فکر ستاد کمیته فرهنگی اربعین متمرکز برای کربلا بود و این باعث شد کار ما مقداری عقب بیفتد. «کنگره عبرات» با حمایت و برنامهریزی کمیته فرهنگی اربعین، آقای دکتر احمدی و همکاران شان برگزار میشود. برنامهریزی اصلی ما این است که این کارها را به صورت کاربردی استفاده کنیم منتهی اگر زمان اجازه دهد.
به نظر شما برگزاری کنگرهها در مناسبتهای مختلف تهدیدی برای شعر نیست؟ اینکه با هر مناسبتی برنامه ای داشته باشیم که شعرا بخواهند مناسبتی شعر بگویند.
- این به مدیریت برگزار کنندهها برمی گردد. وقتی از چهرههای تکراری استفاده کنند بله، ولی وقتی از آدمهای متفاوت بخواهیم که شعر بگویند و برای هر برنامه ای اتاق فکر داشته باشیم نه. شاعرهایی دعوت کنیم که شعر جدید گفتند، شعر خوب گفتند.
اصلش اتفاق بدی نیست.
- به هیچ وجه، چون ما الان برای شعر مخاطب داریم. وقتی مخاطب داریم وظیفه ما این است که مطلب خوب ارائه کنیم و اینکه شما میگویید به هر مناسبت یک برنامه داشته باشیم این به نظرم واقعاً جمله تأمل برانگیزی است و این به برگزار کنندهها برمی گردد نه دوستان شاعر.
استقبال از «کنگره مستور» چه اندازه بوده؟
- خیلی. «کنگره مستور» یکی از مهمترین کارهای من در فضای کار فرهنگی است. من الان کنگرههای دیگر و هم زمان چندتا شب شعر هم برگزار میکنم اما یکی از مهمترین کارهای من شعر مستور است. به عینه خروجی و تاثیرش را دیدم. خیلی از شعرهای ما در سال اول مورد استفاده قرار گرفت. تعدادی در برنامههای مشاعره ی تلویزیونی، یکی دو مورد در حال ساخت موسیقی است، در بیلبوردها استفاده شد و... الان هم شعرهای زیادی آمده و شاعران حرفه ای شرکت کردند.
اشعار ارسالی به «کنگره مستور» هم مثل «کنگره عبرات» قابلیت استفاده کاربردی دارد؟
- پارسال موضوع ما کوتاه نوشت بود؛ دو بیتی، تک بیتی، رباعی و هایکو که بلافاصله استفاده شود. اما امسال موضوع ویژه ما سرود و نوحه است که در فضای بیرون کنگره برای خواندن ترانه، مداحی قابل استفاده باشد. برای همین امسال میثم مطیعی را در شورای سیاستگذاری آوردیم.
فکر میکنید اثرگذاری دارد؟
- در فضای خودشان بله. همانطور که میثم مطیعی از قبل هم در این عرصه کار کرده.
اختتامیه این دو کنگره چه زمانی است؟
- اختتامیه عبرات هنوز مشخص نیست اما اختتامیه «کنگره مستور» احتمالا ایام کشف حجاب است. فکر میکنم دی ماه باشد.
آثار ارسال شده بیشتر در چه سبکی است؟
- کلاسیک، نیمایی، ترانه و سرود. در همه گروهها کار رسیده ولی یک بخش دانشجویی داشتیم که متأسفانه خیلی استقبال نشده. اما در همه گروهها استقبال خیلی خوبی شده و راضی هستیم.
به عنوان کسی که در برگزاری کنگرههای مختلف به خصوص مستور و عبرات حضور دارید چه جمعبندی از روند این برنامهها دارید؟
- همچنان که ما اشعار را به سمت موضوعی بردیم مهمترین مسأله برای ما شعریت است. جمعبندی همه صحبتهای من در این فضا این است که هر کاری میکنیم مجوزی برای این نداریم که شعرمان نظم باشد و از عناصر تصویر و عاطفه و خیال برخوردار نباشد؛ شعر کنگره ای باشد، برای هیئت شعر موضوعی بگوییم، برای استفاده در شبکههای اجتماعی باشد، یا حتی میخواهیم پیام بدهیم به نامزد مان. ما هیچ توجیهی برای اینکه شعر مان شاعرانه نباشد نداریم.
- اگر من شعری گفتم و فکر نکردم چون مهلت کنگره تمام میشود، بعد شعرم ایراد وزنی داشته باشد مقصر خودم هستم. شعر هیچ توجیهی را برای خالی بودن از عناصر شاعرانه نمیپذیرد.[۲]
پانویس
- ↑ «زندگینامه سید حمید رضا برقعی». دریافتشده در ۲۱ اردیبهشت ۱۴۰۳.
- ↑ احساس، عاطفه، اشک؛ گفت و گوی تبیان با حمید رضا برقعی درباره شعر آیینیوبسایت تبیان، تاریخ انتشار: ۱۳۹۵/۰۸/۲۹
پبوند به بیرون
- گفتگو با حمیدرضا برقعی در شبکه ۳ سیما
- حمیدرضا برقعی در گفتگو با سروش صحت در فصل سوم کتاب باز | قسمت ۱۳
- شعرخوانی آقای سید حمیدرضا برقعی در محضر رهبر انقلاب