سید شهاب‌الدین مرعشی نجفی
| مرجع تقلید | |
 | |
| تاریخ تولد | ۳۱ تیر ۱۲۷۶ (۱۲۷ سال) |
|---|---|
| زادگاه | نجف |
| تاریخ وفات | ۷ شهریور ۱۳۶۹ |
| شهر وفات | قم |
| محل دفن | کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی |
| خویشاوندان سرشناس | سید محمود مرعشی • عباسعلی عمید زنجانی • علی فاضل لنکرانی • سیدعباس موسوی حرمی |
| استادان | علی اکبر حکمی یزدی • آقا ضیاء عراقی • شیخ عبدالکریم حائری یزدی • میرزا مهدی آشتیانی • سیدعلی قاضی • محمدجواد بلاغی • محمدحسین تهرانی • میرزا جواد ملکی تبریزی• سید احمد کربلایی |
| شاگردان | سید مصطفی خمینی • مرتضی مطهری • محمد مفتح • سید محمد حسینی بهشتی • محمد صدوقی • سید محمدعلی قاضی • سید محمود طالقانی • حسین نوری همدانی • امام موسی صدر • سید مرتضی عسکری |
| محل تحصیل | نجف • ری • مشهد • اصفهان • قم |
| اجازه اجتهاد به | سید رضی شیرازی |
| سیاسی | حمایت از امام خمینی • واکنش به لایحه کاپیتولاسیون • حمایت از انقلاب اسلامی ایران |
| اجتماعی | تأسیس کتابخانه • تأسیس مدارس مرعشیه، شهابیه، مهدیه و مؤمنیه • احداث مراکز عام المنفعه مانند مسجد، حسینیه، درمانگاه و... در ایران و سایر کشورهای اسلامی • بازسازی و تعمیر مرقد محمدباقر مجلسی • احداث واحدهای مسکونی برای طلاب در قم |
سید شهاب‌الدین مرعشی نجفی (زادهٔ ۱۲۷۶ در نجف - ۷ شهریور ۱۳۶۹ در قم) پژوهشگر، فقیه، اصولی، محدث، رجالی و مدرس حوزو علمیه بود. وی از مراجع تقلید شیعه پس از آیت‌الله بروجردی بود. عمید زنجانی داماد آیت الله مرعشی نجفی بود.
مرعشی، از شاگردان عبدالکریم حائری یزدی و آقا ضیاء عراقی بود و نیز از درس سید علی قاضی طباطبایی، سید احمد کربلایی و میرزا جواد ملکی تبریزی بهره برد. گرایش سیاسی او موافق با آیت‌الله خمینی بود و این روحیه در بارزترین شاگردانش نیز دیده می‌شود.
مرعشی نجفی، کتابخانه‌ای را در قم تاسیس کرد که امروزه از لحاظ تعداد و کیفیت نسخه‌های خطی کهن اسلامی، نخستین کتابخانه ایران و سومین کتابخانه جهان اسلام به شمار می‌رود. او مدرسه‌های مرعشیه، شهابیه، مهدیه و مؤمنیه را در قم تأسیس کرد.
آیت‌الله مرعشی نجفی در روز چهارشنبه ۷ شهریور ۱۳۶۹ در ۹۶ سالگى دار فانى را وداع گفت و بنا به وصیتش، در کتابخانه‌اش دفن شد.
ولادت و خاندان
سیدشهاب‌الدین مرعشی نجفی در سال ۱۲۷۶ در نجف اشرف متولد شد. پدر او سیدشمس‌الدین محمود مرعشی از علما و فقهای نجف بود که جمعی از مشاهیر فقه و اصول، از وی اجازه اجتهاد دارند و در تألیف و تصنیف فردی فعال و پرکار بود. مادر وی فرزند سیدابوالقاسم حسینی خویی، از علمای نجف، بود. نسب مرعشی به امام‌سجاد(ع) می‌رسد. سیدقوام‌الدین مرعشی نجفی از اجداد سیدشهاب‌الدین، مؤسس سلسله مرعشیه در طبرستان و ترک‌تبار بود.[۱]
مرعشی نجفی دارای هشت فرزند؛ چهار پسر و چهار دختر است. پسران وی سیدمحمود که سرپرستی کتابخانه را به‌عهده دارد، سید محمدکاظم، سید محمدجواد و سید امیرحسین هستند. عباسعلی عمید زنجانی از شاگردان امام‌خمینی، داماد مرعشی نجفی بود.[۲]
تحصیلات
مرعشی نجفی دروس مقدماتی را نزد پدر و مادر و جده پدری خود فرا گرفت و پس از آن به‌مدت پنج سال به مدارس جدید فرستاده شد که با علوم ریاضی، هندسه، طب و جغرافیا آشنا گردید. سیدمحمدرضا موسوی بحرانی، محمدحسین شیرازی و سیدهبةالدین شهرستانی، استادان او در علم انساب و تفسیر قرآن بوده‌اند. مرعشی به علم انساب علاقه زیادی داشت و بعدها تألیفاتی در این علم از خود به یادگار گذاشت وی در درس خارج فقه، شاگرد آقاضیاءالدین عراقی و محمدحسین کاشف‌الغطاء بود و در علم کلام، از حوزه درسی محمدجواد بلاغی و محمداسماعیل محلاتی بهره گرفت. وی نزد استادان زیدیه و اهل سنت نیز علم‌الحدیث را فرا گرفت.[۳]
مرعشی نجفی در شهریور ۱۳۰۲ از نجف برای دیدار با نزدیکان به تبریز رفت و همان سال، پس از سفر کوتاهی به مشهد کرد در ۲۱ جمادی‌الثانی به تهران سفر کرد و از دروس استادانی چون آقاحسین نجم‌آبادی و میرزامهدی آشتیانی استفاده کرد. وی در بهار ۱۳۰۳ به قم سفر کرد و به امر عبدالکریم حائری یزدی در این شهر اقامت گزید و در جلسات درسِ حائری، مهدی حکمی قمی، میرسیدعلی یثربی کاشانی و علی‌اکبر مدرس یزدی شرکت کرد؛ سپس به تدریس مشغول گردید. وی در ۲۷سالگی به درجه اجتهاد رسید. مشایخ و استادان متعدد مرعشی، مقام علمی و فقهی وی را ستوده و اجازه اجتهاد و روایات به او داده‌اند. هشت تن از مراجع به مرعشی‌نجفی اجازه اجتهاد و ۴۱ نفر از مشایخ شیعه، ازجمله سیده نصرت‌بیگم امین اصفهانی و شماری از مشایخ اهل سنت و زیدیه و اسماعیلیه، به وی اجازه روایت داده‌اند. مرعشی نجفی در آغاز به تدریس دوره سطح پرداخت. وی علاوه بر فقه و اصول، منطق، کلام، تفسیر، فلسفه، رجال، درایه و علم انساب را تدریس می‌کرد. درس فقه ایشان بر اساس کتاب شرائع الاسلام بود که طی آن به مباحث ادبی، اخلاقی، تاریخی و رجال نیز می‌پرداخت. طی هفتاد سال تدریس، فضلای زیادی در درس او حاضر شدند که سید محمدعلی قاضی طباطبایی، سید محمود طالقانی، سید مصطفی خمینی، مرتضی مطهری، محمد مفتح و محمد صدوقی از آن جمله‌اند وی از کسانی بود که از سید حسین بروجردی دعوت کرد تا به قم سفر کند و زعامت حوزه علمیه را بر عهده بگیرد.[۴]
وی پس از رحلت بروجردی به‌عنوان یکی از مراجع شناخته شد و در جلسه تقسیم وظایف مراجع، عهده‌دار کمک به هزینه طلاب گردید مرعشی از آغاز ورود به شهر قم، با امام‌خمینی آشنا شد. نخستین سند ارتباط وی با امام‌خمینی اجازه‌نامه حدیثی است که در سال ۱۳۰۸ برای امام‌خمینی صادر کرد. وی در آن اجازه‌نامه ایشان را با القاب و الفاظ علمی و اخلاقی بلندی مانند شمس فلک السیاده، بدر سماء السعاده، جامع‌المحاسن و المفاخر ستوده است.[۵]
شاگردان
از شاگردان درس‌های وی می‌توان به افراد زیر اشاره کرد:[۶]
- سید مصطفی خمینی
- مرتضی مطهری
- محمد مفتح
- سید محمد حسینی بهشتی
- محمد صدوقی
- سید محمدعلی قاضی طباطبایی
- سید محمود طالقانی
- شهاب‌الدین اشراقی
- مرتضی حائری
- حسین نوری همدانی
- امام موسی صدر
- ابوطالب تجلیل تبریزی
- سید مرتضی عسکری
- سید مهدی یثربی
- سید رضا صدر
- محمد شریف‌رازی
- محمدصادق حائری شیرازی
- سید محمدباقر سلطانی
- سید محمدباقر حجتی
- عباس زریاب خویی
- محمدتقی دانش پژوه
- علیرضا فیض
- حسین کریمان
- علی‌اصغر فقیهی
- علی پهلوانی تهرانی
آثار
از آثار علمی آیت‌الله مرعشی نجفی می‌توان به مواردی نظیر الغایة القصوی لمن آراد التمسک بالعروة الوثقی، مناهج المؤمنین، حاشیه بر کفایة الاصول، حاشیه بر رسائل، المشاهد و المزارات، الرد علی مدعی التحریف، طبقات النسابین و شرح و حاشیه بر عمدة الطالب؛ اشاره کرد. همچنین موسوعه بزرگ ملحقات احقاق الحق در ده‌ها جلد که با بنیان‌گذاری و نظارت وی تألیف و منتشر شده است.[۷]
فعالیت‌های سیاسی
همگامی مرعشی نجفی با قیام امام‌خمینی از مخالفت با تصویب لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی آغاز شد. مرعشی در این مسئله با صدور اطلاعیه‌های مشترک و گاه مستقل، نظر خویش را بیان می‌کرد و با تلگرام‌های متعدد به محمدرضا پهلوی و اسدالله علم، نخست‌وزیر وقت، اعتراض خود را اعلام می‌کرد. اعلامیه‌ها و تلگرام‌های اعتراض‌آمیز وی در کنار دیگر علما و مراجع، تصویب لایحه یادشده را خنثی کرد و پس از عقب‌نشینی دولت، وی با صدور اطلاعیه‌ای از عموم طبقات که در این حرکت بزرگ نقش داشتند، تشکر کرد. در بهمن ۱۳۴۱ نیز که پهلوی قصد برگزاری همه‌پرسی انقلاب سفید را داشت، مرعشی در کنار امام‌خمینی و دیگر مراجع مبارز، اعتراض خود را دربارهٔ غیرشرعی‌بودن این عمل اعلام کرد و از رژیم خواست از اجرای آن صرف نظر کند در ادامه این سیاست، امام‌خمینی با اعلام عزا در نوروز از مراجع تقلید خواست که به این موضوع توجه کنند، تا اینکه رژیم پهلوی فاجعه حمله مدرسه فیضیه را به وجود آورد. به دنبال آن مرعشی در اطلاعیه‌ای به افشاگری علیه حکومت پرداخت
همراه با اوج‌گیری مبارزات مردم علیه استبداد و استعمار به رهبری امام‌خمینی که نقطه عطف آن قیام ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ بود و همگام با سخنرانی‌ها و اعلامیه‌های ایشان، مرعشی نجفی که یکی از پایه‌های مقاومت بود، از ایشان دفاع و به بازداشت وی اعتراض کرد. او با سخنرانی‌ها و بیانیه‌هایی با لحن تند، خواستار آزادی امام‌خمینی گردید و در اعلامیه‌ای اعلام کرد خون او رنگین‌تر از خون «برادر عزیزش آیت‌الله خمینی» نیست، مادامی که ایشان صحیح و سالم برنگردد، دست از مبارزه برنمی‌دارد.[۸]
مرعشی نجفی در پاسخ به پرسش برخی از اصناف و تاجران و طلاب دربارهٔ مقام علمی و تقوای امام‌خمینی، شأن ایشان را والاتر از چنین پرسش‌هایی دانست و بر مقام بالای علمی و اخلاقی و تأثیر ایشان بر تحکیم مبانی اسلام تأکید و از مجاهدت‌های خداپسندانه ایشان ستایش کرد. وی که دوست بسیار صمیمی امام‌خمینی بود و به ایشان علاقه خاصی داشت، در دهه چهل در پاسخ به نامه گروهی از طلاب اظهار کرد، بارها عقیده خود را به ایشان اظهار کرده و باز هم تأکید می‌کند که ایشان یکی از مراجع تقلید عالم تشیع، از استوانه‌های روحانیت اسلام و از مفاخر عالم تشیع است وی که ازجمله امضاکنندگان مرجعیت امام‌خمینی در سال ۱۳۴۲ برای مصونیت ایشان از احتمال اعدام به دست رژیم پهلوی بود، در تیر همین سال همراه با دیگر علمای مبارز، برای آزادی امام‌خمینی، به تهران مهاجرت کرد و پس از آزادی ایشان در مجالس جشنی که در قم به همین مناسبت تشکیل شد، شرکت فعال داشت. مرعشی همچنین در فروردین ۱۳۴۳ در پاسخ به استفتای گروهی از اهالی آذربایجان، دربارهٔ تکلیف شرعی مردم برای ادامه مقابله با رژیم فاسد، تأکید کرد چنان‌که در اعلامیه‌های پیشین نیز گوشزد کرده، وظیفه شرعی قاطبه مسلمین، استقامت و نهی از منکرات است و این وظیفه تا حصول نتیجه قطعی ادامه خواهد داشت. وی با اشاره به مطلب چاپ‌شده در روزنامه اطلاعات ۱۸/۱/۱۳۴۳ که علیه روحانیت بود، دستگاه اطلاعات را دروغ‌پرداز و مطلب چاپ‌شده را دروغ محض خواند و از مقامات خواست تا در مقام تکذیب و توبه برآمده و خود را در معرض قضاوت افکار عمومی قرار ندهند.[۹]
پس از بازداشت امام‌خمینی و تبعید ایشان به ترکیه در ۱۳ آبان ۱۳۴۳، سید مصطفی خمینی برای انجام مذاکره به خانه مرعشی نجفی رفت؛ ولی مأموران رژیم پهلوی از همراهی وی با امام‌خمینی مطلع شدند و به خانه او هجوم بردند و پس از اهانت به او، سیدمصطفی خمینی را بازداشت و به ترکیه تبعید کردند. مرعشی طی تلگرامی به امام‌خمینی، تبعید ایشان را موجب تأثر عمیق خود دانست. امام‌خمینی نیز در پاسخ، ضمن تشکر از وی صلاح را در تقدیر الهی دانست و از خداوند تعالی توفیق رضا به قضای الهی را خواستار شد. وی پس از تبعید امام‌خمینی به ترکیه و سپس نجف نامه‌ها و تلگرام‌های بسیاری به ایشان نوشته‌است؛ حتی برای امام‌خمینی شیرینی فرستاده‌است و امام‌خمینی نیز به وی پاسخ داده و از محبت و تفقد وی سپاسگزاری کرده‌است. چنان‌که فرزند بزرگ وی سیدمحمود مرعشی نیز جداگانه به ایشان نامه نوشته و پاسخ دریافت کرده‌است.
مرعشی نجفی پس از انتقال امام‌خمینی به عراق از طریق فرزند خود سیدمحمود مرعشی که در استقبال از ایشان در کربلا نیز حضور داشت و عکسی از آن موجود است، طی نامه‌ای به امام‌خمینی جویای حال ایشان شد و امام‌خمینی در پاسخ با تشکر از وی و همه مراجع و علمای اعلام و افاضل گرامی حوزه‌های علمیه، اظهار داشت اگر چه حضور در اعتاب مقدسه و حوزه علمیه نجف فوز بزرگی می‌باشد اما اهمیت حضور در ایران ایجاب می‌کند که در صورت رفع منع از ایشان که خود را خدمتگزار به ملت و استقلال مملکت خوانده‌است، در نخستین فرصت برگردد و در غم و شادی مردم و علمای ایران شریک باشد.[۱۰]
مرعشی همچنین طی تلگرام‌های جداگانه به سیدمحسن حکیم، سیدمحمود شاهرودی و سیدابوالقاسم خویی، از آنان خواست که با رهبر قیام، همدردی و به‌طور شایسته از او استقبال کنند. وی در سال ۱۳۵۶ با سخنرانی، انتشار اعلامیه و اعلام مواضع به مقاومت‌های مردم، شور و نشاط بخشید؛ ازجمله مجلس ترحیم سیدمصطفی خمینی را در حسینیه خود برگزار و علیه اهانت روزنامه اطلاعات به امام‌خمینی اطلاعیه صادر کرد. وی در این اطلاعیه، خواستار مجازات عاملان حمله به طلاب شد؛ چنان‌که پس از اهانت روزنامه اطلاعات به امام‌خمینی، مرعشی نجفی در جمع طلاب و روحانیان معترض که به حسینیه وی رفته بودند، دربارهٔ اهانت به ایشان اظهار تأسف کرد و افزود روحانیت در هر مسلک و مرامی مورد احترام مردم و حکومت هستند، اما چرا حرمت روحانیت شیعه شکسته می‌شود. وی امام‌خمینی را فرزند حوزه شمرد و اهانت به ایشان را اهانت به حوزه دانست. و در پی حادثه نوزده دی قم نیز، طلاب به خانه مرعشی نجفی رفتند.
در سال ۱۳۵۷ مرعشی نجفی هنگام هجرت امام‌خمینی به فرانسه طی نامه‌ای وضعیت ایشان را جویا شد و ایشان در پاسخ، هجرت خود را به واسطه فشار دولت عراق و با تصویب محمدرضا پهلوی دانست و همگان را موظف دانست تا سقوط رژیم پهلوی از پا ننشینند. وی همچنین به رئیس‌جمهور وقت فرانسه تلگرامی فرستاد و هشدار داد هر گونه گزندی به رهبر انقلاب، با واکنش همه مسلمانان و ایرانیان همراه خواهد بود. ایشان در روزهای بازگشت امام‌خمینی به ایران، نامه‌ای به ایشان نوشت و مسئولیت هدایت مستقیم همه مردم را از آن ایشان اعلام کرد و خود را تابع اهداف ایشان دانست. پس از پیروزی انقلاب اسلامی مرعشی نجفی در تابستان ۱۳۵۸، در پاسخ به درخواست عمومی، دیدگاه‌های اصلاحی خود را دربارهٔ پیش‌نویس قانون اساسی جمهوری اسلامی، به صورت مکتوب ارائه و نظام جمهوری اسلامی را یاری کرد.
مرعشی نجفی هنگام بیماری امام‌خمینی در بهمن ۱۳۵۸ به دیدار ایشان رفت و با برپایی مجالس دعا و نیایش برای سلامتی ایشان، اوج علاقه خود را نشان داد. او همچنین در اسفند ۱۳۵۸، در تلگرامی خطاب به امام‌خمینی، خبر مرخص‌شدن ایشان از بیمارستان را خبری خوشحال‌کننده خواند و بهبودی ایشان و ترک بیمارستان قلب را باعث شادی و شعف بسیار در قلوب دوستان، مخصوصاً خود دانست و آن را هدیه بزرگ از جانب خداوند در آستانه سال نو شمرد و امام‌خمینی نیز در پاسخ از وی تشکر کرد؛ چنان‌که با نصیحت به سیدکاظم شریعتمداری در تأکید بر همراهی با امام‌خمینی، تصریح کرده‌است ایشان از نظر سیاسی خیلی برجسته است و آنان به اندازه ایشان دانش سیاسی ندارند.
مرعشی نجفی خاطرنشان کرده‌است علی‌رغم ارادت به همه علما، برای هیچ‌یک از مراجع کلمه «آیت‌الله العظمی» استفاده نکرده‌است؛ ولی امام‌خمینی را «آیت‌الله العظمی» خطاب می‌کند؛ زیرا اسلام در وجود ایشان مجسّم شده‌است؛ همان‌گونه که کفر در قالب آمریکا تجسم یافته‌است. وی که هیچ اعتراضی را به امام‌خمینی برنمی‌تافت، هر نوع تضعیف ایشان را به منزله ضربه‌زدن به اسلام می‌دانست. وی در پی رحلت امام‌خمینی، ضمن ابراز تأثر شدید قلبی، آن را ضایعه جبران‌ناپذیر و مصیبت بزرگ شمرد؛ همچنین در چهلمین روز رحلت ایشان همراه با سیدمحمدرضا گلپایگانی در صحن حرم فاطمه معصومه(س) مراسم بزرگداشت گرفت.
رحلت
سیدشهاب‌الدین مرعشی نجفی در چهارشنبه، هفتم شهریور ۱۳۶۹ در ۹۶ سالگی درگذشت. پیکر او طبق وصیتش، پس از تشییع در شهر قم، در ورودی کتابخانه‌ای که خود در شهر قم تأسیس کرده بود به خاک سپرده شد.[۱۱]
پانویس
- ↑ بدوی، مرزبان حماسه‌ها، ۳۱–۳۲
- ↑ گلی زواره، جامع فضل و فضیلت، ۲۷.
- ↑ رفیعی، شهاب شریعت، ۱۴۳–۱۴۵.
- ↑ رفیعی، شهاب شریعت، ۲۰۷.
- ↑ بدوی، مرزبان حماسه‌ها، ۴۱–۴۲.
- ↑ تبریزی، اسنادی درباره کتاب گنجینه دانشمندان، ص۱۰۴۷.
- ↑ ناظم‌زاده قمی، مصاحبه، مجله حریم امام، ۴.
- ↑ مرعشی نجفی، سیدشهاب‌الدین، به روایت اسناد، ۱/پنجاه و پنج؛ مرکز اسناد، اسناد انقلاب اسلامی، ۱/۱۱۹ و ۱۲۶–۱۲۷.
- ↑ گلی زواره، جامع فضل و فضیلت، ۲۷.
- ↑ مرعشی نجفی، سیدمحمود، مصاحبه، مجله حریم امام، ۱۹۵/۸.
- ↑ رفیعی، شهاب شریعت، ۳۶۸.