سید عبدالکریم موسوی اردبیلی

سید عبدالکریم موسوی اردبیلی

آیت‌الله
تاریخ تولد	۸ بهمن ۱۳۰۴ ‏(۹۸ سال)
زادگاه	اردبیل
تاریخ وفات	۳ آذر ۱۳۹۵
شهر وفات	قم
محل دفن	حرم حضرت معصومه(س)
استادان	آیت‌الله بروجردی • محمد حسین طباطبایی • سید محمد محقق داماد • سید احمد خوانساری
محل تحصیل	اردبیل • حوزه علمیه قم • حوزه علمیه نجف
سیاسی	عضو شورای انقلاب • عضو مجلس خبرگان قانون اساسی • عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام• نمایندگی دوره اول مجلس خبرگان رهبری • امام جمعه موقت تهران • دادستانی کل کشور • ریاست دیوان عالی کشور • عضو شورای عالی قضایی

سید میرکریم موسوى کریمى (۸ بهمن ۱۳۰۴ - ۳ آذر ۱۳۹۵)، معروف به سید عبدالکریم موسوى اردبیلى از مراجع تقلید، رئیس دیوان عالی کشور و رئیس دانشگاه مفید قم.

زندگی‌نامه

میرکریم موسوی کریمی، معروف به سید عبدالکریم موسوی اردبیلی، در ۸ بهمن ۱۳۰۴ در اردبیل متولد شد. پدرش سید عبدالرحیم و مادرش سیده خدیجه نام داشت. در دو سالگی مادرش را از دست داد. پدرش روحانی و از مخالفان حکومت پهلوی بود. سیاست‌های حکومت وقت در محدود کردن پوشش لباس روحانیت، او را تحت فشار بیشتر قرار داد. به دنبالِ فضای امنیتی آن دوره، رفت و آمد مردم نیز با خانواده او محدود شده بود. نتیجه این پیش‌آمدها، فقر و تهی‌دستی روزافزون خانواده بود. در سال۱۳۲۰ش با خروج رضاخان از ایران وضعیت سید عبدالرحیم کمی بهتر شد. موسوی اردبیلی از شش سالگی تحصیل را آغاز کرد و در اردبیل، قم (۲ سال)، نجف (۳ سال) و سپس قم (۱۲ سال) به تحصیل و تدریس مشغول شد. او از سال ۱۳۳۹ ساکن اردبیل شد و در سال ۱۳۴۷ به تهران رفت. عمده فعالیت او تدریس، امامت جماعت و اداره مسجد و کانون توحید بود. اردبیلی در این سال‌ها با حکومت پهلوی مبارزه می‌کرد.

از سال ۱۳۵۷ که انقلاب اسلامی ایران پیروز شد، او از اعضای شورای انقلاب بود. بعدتر به نمایندگی مجلس خبرگان قانون اساسی انتخاب شد و سپس به مدت ده سال فعالیت او در قوه قضائیه جمهوری اسلامی ایران متمرکز بود. او ابتدا دادستان کل کشور بود و بعد از شهادت بهشتی به عنوان رئیس دیوان عالی کشور جایگزین او شد که بالاترین مقام قضائی در نظام جمهوری اسلامی به حساب می‌آمد. اردبیلی هم‌چنین به عنوان نماینده دوره اول مجلس خبرگان رهبری انتخاب شد. او در این مدت عضو حزب جمهوری اسلامی و از مؤسسان و اعضای عالی‌رتبه آن بود.

در سال ۱۳۶۸ پس از درگذشت امام خمینی از مسئولیت قضائی کنار رفت و ساکن قم شد. او تا پایان عمر در قم مشغول تدریس درس خارج فقه بود. اردبیلی هم‌چنین تا سال ۱۳۷۳ش امام جمعه موقت تهران بود. او از سال‌های آغازین دهه ۱۳۷۰ش و با درگذشت مراجع تقلیدی مثل گلپایگانی و اراکی توضیح المسائل منتشر کرد و خود را در معرض مرجعیت قرار داد.

زیست‌ علمی

سید عبدالکریم موسوی اردبیلی تحصیلات را از شش سالگی با ورود به مکتب‌خانه آغاز کرد و قرآن کریم، گلستان، تنبیه الغافلین، نِصابُ الصِبیان، گلزار بهار، ابواب الجنان، مَجالِس المُتَقین، تاریخ معجم، دُرّه نادری، تاریخ وَصّاف، حساب فارسی و برخی کتاب‌های دیگر را نزد معلمان خود آموخت. او در سال ۱۳۱۸ فراگیری دروس عربی را آغاز کرد و در سال ۱۳۱۹ به قصد ادامه تحصیل در دروس حوزوی، وارد مدرسه علمیه ملاابراهیم در اردبیل شد و دروس جامع المقدمات، سیوطی، جامی، مُطَوَّل، حاشیه ملاعبدالله، شمسیه، مَعالِم و شرایع را تا سال ۱۳۲۲ درهمان مدرسه به اتمام رساند و تدریس دروس مقدماتی علوم حوزوی یعنی صرف، نحو و منطق را آغاز کرد.

تحصیل در قم و نجف

موسوی اردبیلی در ۱۳۲۲ به قم رفت و بخشی از کتاب مکاسب مُحَرَّمه، کفایة الاصول بیع مکاسب و جلد دوم کفایه و شرح هدایه میبدی رسائل، منظومه، اسفار را خواند. وی همزمان به تدریس معالم، لُمعه دمشقیه و قوانین مشغول بود.

اردبیلی در ۱۶ آبان ۱۳۲۴ برای ادامه تحصیل به نجف رفت و حدود دو سال ساکن این شهر بود و تحصیل اصول فقه، فقه و فلسفه را با اساتید معروف آن زمان مثل خوئی، حکیم، سید عبدالهادی شیرازی، میلانی، و صدرای بادکوبی ادامه داد. در سال ۱۳۲۷ به دلیل بیماری پدرش به ایران بازگشت. در ایران و در حوزه علمیه قم ضمن ادامه تحصیل و شرکت در درس‌های سید حسین بروجردی، سید محمد داماد، علامه طباطبائی و دروس فقه خصوصی سید محمدرضا گلپایگانی و مرتضی حائری یزدی و سید احمد خوانساری خود نیز به تدریس رسائل، مکاسب، کفایة الاصول، منظومه مشغول شد. او بعدها به صورت خصوصی در مرحله خارج فقه و اصول نیز تدریس کرد.

او یکبار دیگر در سال ۱۳۶۸ش و پس از کناره‌گیری از قوه قضائیه به قم بازگشت تا در روزهای پایانی عمر خود، مشغول تدریس درس خارج فقه و تألیف چندین کتاب فقهی شود.

اساتید

• سید محمدرضا گلپایگانی
• سید احمد خوانساری
• مرتضی حائری یزدی
• سید محمدباقر سلطانی طباطبائی
• میرزا مهدی مازندرانی
• علامه طباطبائی
• سید ابوالقاسم خویی
• سید محسن طباطبائی حکیم
• سید عبدالهادی شیرازی
• سید محمدهادی میلانی
• محمد کاظم شیرازی
• محمدکاظم آل یاسین
• صدرای بادکوبی
• آیت‌الله بروجردی
• سید محمد محقق داماد.

آثار علمی

• فقه القضاء (دوجلد)
• فقه الحدود والتعزیرات (چهار جلد)
• فقه الدیات
• فقه القصاص
• فقه الشرکة والتأمین
• فقه المضاربة
• فقه الشهادات
• حاشیه بر خیارات مکاسب (مخطوط)
• یک دوره کامل اصول فقه (مخطوط)
• تقریرات دروس آیات عظام حکیم و خوئی» در فقه و اصول (مخطوط)
• الرسائل الفقهیة (مشتمل بر بحث‌های: ربا، تلقیح مصنوعی، ذبیحه اهل کتاب)، مخطوط
• مقالاتی در تفسیر قرآن
• اخلاق (تدریس در دانشگاه مفید)، مخطوط
• چهار جلد اقتصاد (مخطوط)
• یک دوره اقتصاد اسلامی بر اساس کتاب و سنت (مخطوط)
• جمال ابهی (در رد بهائیت)
• رساله عملیه
• مناسک حج
• نهج الرشاد
• مناسک الحجّ - عربی
• استفتاآت

فعالیت‌های سیاسی

پیش از انقلاب

موسوی اردبیلی از تاریخ ۱۳۳۹ش در اردبیل ساکن شد و در سال ۱۳۴۷ به تهران مهاجرت کرد و امامت جماعت مسجد امیرالمؤمنین(ع) را بر عهده گرفت. وی پس از اقامت در تهران، تدریس درس خارج فقه (کتاب خمس) و جلد اول اسفار را آغاز کرد و با همفکری آیت‌الله بهشتی، شهید مطهری، محمد مفتح تحقیق حلقه فکری حول علوم قرآن را شکل دادند. اردبیلی بعدها مسجد و کانون توحید را در خیابان پرچم احداث کرد که سخنرانان کلاس‌هایی برای جوانان برگزار می‌کردند. وی همچنین مدارس راهنمایی و دبیرستان مفید را در تهران احداث کرد. همه این مراکز تحت پوشش مؤسسه‌ای به نام مؤسسه خیریه مکتب امیرالمؤمنین(ع) قرار داشت.

بعد از انقلاب

آیت‌الله موسوی اردبیلی در سال‌های پیش از انقلاب اسلامی از فعالان و مبارزان علیه رژیم شاه بود. وی در روزهای قبل از انقلاب به پاریس و به دیدن امام خمینی رفت و امام نیز وی را عضو شورای انقلاب کرد. او از جمله هشت روحانی این شورا بود. موسوی اردبیلی یکی از نمایندگان مردم تهران در مجلس خبرگان قانون اساسی بود. وی همچنین از جمله روحانیونی بود که موافق کار تشکیلاتی در حوزه سیاسی بود و به همراه با آیت‌الله خامنه‌ای، شهید بهشتی، هاشمی رفسنجانی و محمدجواد باهنر عضو هیأت پنج‌نفره مؤسسان حزب جمهوری اسلامی شد. فعالیت‌های حزبی او البته پس از ورود به دستگاه قضا متوقف شد.

از اسفند ۱۳۵۸ش دادستان کل کشور و از تیر ۱۳۶۰ش تا پایان حیات امام خمینی رئیس دیوان عالی کشور بوده، علاوه بر این یکی از پنج عضو اولیه شورای انقلاب اسلامی، نماینده مردم تهران در شورای بررسی نهایی قانون اساسی، نماینده مردم تهران در دوره نخستین مجلس خبرگان، عضو منصوب رهبری در شورای بازنگری قانون اساسی و امام جمعه موقت تهران تا اوایل زمستان ۱۳۷۲ بوده است.

رحلت

آیت‌الله اردبیلی در ۳ آذر سال ۱۳۹۵ درگذشت. در پی درگذشت وی، دو روز عزای عمومی در ایران اعلام شد و در جمعه ۵ آذر ۱۳۹۵ در قم، تشییع و آیت‌الله شبیری زنجانی بر پیکر او نماز خواند و در حرم حضرت معصومه(س) دفن شد.