سه کتاب قدسی مهم در اسلام داریم، در درجه اول قرآن کریم است که وحی الهی است، کتاب بعدی نهج البلاغه امام علی(ع) است و کتاب سوم هم صحیفه سجادیه حضرت امام زین العابدین(ع) است. بنده توفیق این را داشتم که قرآن کریم و صحیفه سجادیه را به فارسی ترجمه کنم. بر این اساس تصیم گرفتم که نهج البلاغه را نیز به فارسی ترجمه کنم. البته لازم به ذکر است که نهج الفصاحه یعنی فرمایشات پیامبر اکرم(ص) نیز هست که اثری بسیار ارزنده و مهم است. از این کتاب که شامل حکمت ها و گفته های رسول الله(ص) است، ترجمه خیلی خوبی وجود دارد. اما در عین حال اگر خدا توفیق دهد قصد دارم آن را نیز ترجمه کنم و با این کار چهار متن قدسی در اسلام را ترجمه کرده ام.
در ترجمه نهج‌البلاغه از چه نسخه هایی استفاده کرده اید و کدام متون مد نظرتان بوده است؟
بنده در مقدمه ای که قرار است چاپ شود بحث مستوفایی در این زمینه انجام داده ام. اما به طور خلاصه چنین است که نهج البلاغه صبحی صالح با همه مشکلاتی که دارد، به این دلیل که مردم ما با آن بیش از همه نسخه ها آشنا هستند، آن را اساس قرار داده ام. جاهایی را که به نظرم متن صبحی صالح نادرست بوده را تغییر داده ام این کار بر اساس متن هایی که بعدها تصحیح شده و داریم مثل کارهایی که اخیرا شده صورت گرفته است. اخیرا امکان دسترسی به نسخه های متقنی به وجود آمده که غلط ها و تحریف هایشان بسیار کم است. مثلا در نهج البلاغه صبحی صالح، جایی «امامت» به «امانت» تبدیل شده است. این تحریفی سهوی یا عمدی است که باید تصحیح شود. در طول مدتی که محققان ما برای احراز نسخه های بهتر و درست تر می کوشند، موارد بسیاری از این خطاها یافته شده است. من این نسخه ها را با این متن مقایسه می کنم، تا اگر تحریفی باشد، آن را تصحیح کنم و یا موارد اختلاف را در زیرنویس یادآوری می کنم.
آیا در روند ترجمه از سایر ترجمه های این کتاب نیز بهره برده اید؟
بله، نهج البلاغه متن بسیار مشکلی است و در بسیاری از جاها برای آن که مطمئن بشوم که به حاق مطلب رسیده ام، تقریبا تمام ترجمه های معتبری که داریم را مورد مطالعه قرار داده ام تا ببینم که آن مترجمان چگونه از مضایق سخن خارج شده اند و چگونه متن را ترجمه کرده ام. البته لازم به تاکید است که این ترجمه کار خود بنده است، اما برای استفاده از شیوه دیگران و محلی که مورد بحث و مناقشه هست، به آن ها نیز رجوع کرده ام.
نثر و زبانی که در ترجمه انتخاب کرده اید، به چه صورت است؟
همان زبانی که در ترجمه قرآن کریم و صحیفه سجادیه به کار برده ام، در این ترجمه نیز مورد استفاده قرار گرفته است. یعنی زبان معیار را به همراه یک چاشنی کمی از آرکائیسم مبنا قرار داده ام.
استاد دکتر سید جعفر شهیدی، در ترجمه نهج البلاغه نثر مسجع را به کار برده اند، نظر شما درباره این انتخاب ایشان چیست؟ آیا شما نیز از همین سبک استفاده کرده اید؟
ایشان استاد بنده بودند و بنده یک بار هم جایی عنوان کرده ام که ایشان ترجمه این اثر را درست در زمانی که ما در دوره دکتری شاگرد ایشان بودیم سر درس نهج البلاغه به دلیل خواهش ما شروع کردند. ایشان نیز از همان موقع که به ما در این درس تکلیف می گفتند، خودشان هم کتاب را ترجمه می کردند و هر جلسه بخش هایی را که ترجمه کرده بودند، می خواندند. ایشان از همان آغاز نثر مسجع را انتخاب کرده بودند، به این دلیل که نثر خود امام(ع) مسجع است. من مقاله مفصلی در مورد ترجمه ایشان نوشته ام که هنوز چاپ نشده است، اما در آن اشاره کرده ام که این ترجمه یک کار بزرگ کلاسیک و ادبی است و حتی اگر ما امروز سجع را نپسندیم، اما کار استاد شهیدی، اثر استثنایی ادبی است. اما سلیقه من در ترجمه علی رغم اهمیتی که برای آن کار بسیار اهمیت قائلم، سجع نیست و همان طور که گفتم از زبان معیار با چاشنی باستان گرایی استفاده می کنم.
اگر ممکن است کمی در مورد این نثر معیار که می گویید توضیح بفرمایید.
منظور همان زبانی است که امروز متداول است و اخبار را به آن زبان می گویند و کتاب ها و مقالات نوشته می شوند. البته منظور از زبان معیار، زبان محاوره نیست، بلکه مقصود زبان رسمی ما در کتابت و گفتار است.
با توجه به این نثر ترجمه مشخص می شود که قابل فهم بودن متن ترجمه و رجوع مخاطبان امروزی برای شما اهمیت داشته است. می دانیم متن نهج البلاغه سرشار از اشارات و کنایات ادبی و تاریخی است، آیا در ترجمه این اشاره ها و دشواری ها را توضیح داده اید؟
حتما این طور است، من در زیرنویس ها بحث های اتیمولوژیک کرده ام. اگر جایی هم امام(ع) نام شخصی را آورده باشد، درباره اش توضیح داده ام. ضمن آن که ایشان از شعر زمانه خودشان نیز استفاده کرده اند، یا از ضرب المثل های رایج را برای تمثیل یا شاهد نیز بهره گرفته اند. بنده در این موارد در پانویس هم شاعر را معرفی کرده ام، هم اصل شعر را آورده ام. لذا در پانوشت ها همه مواردی که خواننده لازم است بداند توضیح داده شده است.
شما به دلیل انسی که به واسطه ترجمه متن نهج البلاغه دارید، بهتر از دیگران با زیر و بم های آن آشنا هستید، به نظر شما اهمیت این کتاب به ویژه برای خواننده امروزی چیست؟
این کتاب اقیانوسی بیکران در حکمت و توجه دادن انسان به ظرفیت هایی که دارد، است. در گفت و گویی چنین کوتاه پرداختن به ابعاد گوناگون و اهمیت این کتاب که برادر قرآن لقبش داده اند، محال است. ایشان در جایی می فرمایند « و ممهلکم فی مضمار ممدود » یعنی خدا شما را در میدان وسیعی سر داده است و توانایی های او را گوشزد می نماید. می دانیم کتاب نهج البلاغه از سه بخش تشکیل شده است. نخست بخش خطبه هاست، بخش دوم نامه هاست و بخش سوم نیز حکمت ها یا جمله های کوتاه است که در فارسی با عنوان کلمات قصار شناخته شده است. اولین جمله ایشان در بخش حکمت های کوتاه این است « کن فی الفتنه کابن اللبون لا ظهر فیرکب و لا ضرع فیحلب » یعنی «در ایام فتنه چون نوباوه شتر می باش، نه پشتی تا بر آن برآیند، نه پستانی تا از آن بدوشند». من در اینجا فتنه را معنا نکرده ام، چون در فرهنگ اسلامی چندین معنا دارد، اعم از آزمون، آشوب یا … . در نتیجه می بینیم که این کتاب سرشار از معانی بلند است و بعد از قرآن بالاتر از آن نداریم.[۱]
سیدعلی موسوی گرمارودی
 | |
| اطلاعات شخصی | |
|---|---|
| تاریخ تولد | ۳۱ فروردین ۱۳۲۰ (۸۳ سال) |
| ملیت | ایرانی |
| محل تولد | قم |
| اطلاعات هنری | |
| زمینه فعالیت | شاعر، نویسنده، مصحح، مترجم و مجری برنامه‌های رادیویی و تلویزیونی |
| منتخب | منتخب ششمین جشنواره چهره‌های ماندگار |
| جوایز | جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی ایران برای ترجمه قرآن کریم و نهج‌البلاغه برگزیده دومین دوره جشنواره بین‌المللی شعر فجر در بخش آیینی |
سیدعلی موسوی گرمارودی (زاده ۳۱ فروردین ۱۳۲۰ در قم) شاعر، نویسنده، مصحح، مترجم و مجری برنامه‌های رادیویی و تلویزیونی است.
او منتخب ششمین همایش چهره‌های ماندگار در سال ۱۳۸۵ و برگزیده دومین دوره جشنواره بین‌المللی شعر فجر در بخش آیینی است. موسوی گرمارودی به دلیل محتوای آیینی و انقلابی آثارش، از بنیان‌گذاران شعر انقلاب است.
دوران کودکی و تحصیلات
سیدعلی موسوی گرمارودی از ۵ تا ۸ سالگی در مکتب پدرش، حجت‌الاسلام سیدمحمدعلی موسوی گرمارودی، قرآن، نصاب‌الصبیان، گلستان و بوستان، طاقدیس و گزیده‌هایی از خمسه را آموخت و از ۹ سالگی به مدرسه رفت.
در خرداد ۱۳۲۸ و در هفده‌سالگی، پس از دیپلم ریاضی، به مشهد رفت و در محضر بزرگانی چون شیخ‌مجتبی قزوینی، فردوسی‌پور، واعظ طبسی، ادیب نیشابوری و مرحوم نهنگ تحصیل کرد. او پس از ۱۵ خرداد ۱۳۴۲، به شهرری مهاجرت کرد. در تهران دیپلم ادبی گرفت و در ۱۳۴۵ به دانشکده حقوق راه یافت. آنجا با شخصیت‌هایی چون باهنر و رجایی آشنا شد و ارتباطش با سید محمد بهشتی را محکم‌تر کرد. بعد از لیسانس، ضمن همکاری با «مجلهٔ نگین»، دو سالی در ادارهٔ باستان‌شناسی سمت مشاور حقوقی را داشت.
در سال ۱۳۴۸ در مسابقهٔ شعر بعثت مجلهٔ یغما، شعر "خاستگاه نور" وی بهترین اثر در بخش نیمایی شناخته شد و شهرت شاعری او را در جوانی فراهم آورد.
فعالیت‌ها
فعالیت‌های فرهنگی و ادبی
جلال آل‌احمد، سیمین دانشور، علی شریعتی و به‌ویژه مرتضی مطهری کسانی بودند که گرمارودی در کنار آن‌ها توانست به فضاهای تازه‌تری از اندیشه‌های تشیع و گسترهٔ ادبیات دست پیدا کند. وی «شرح منظومه» را به‌طور خصوصی در محضر شهید مطهری گذراند.
یک سالی نیز مجله گلچرخ ضمیمهٔ ادبی مستقل روزنامهٔ «اطلاعات» را منتشر کرد. موسوی گرمارودی با رویکردهای مذهبی به سرودن شعر در قالب‌های نوقُدمایی و نیمایی پرداخت و بعدها به شعر سپید روی آورد. وی در ۱۳۸۵ «چهرهٔ ماندگار» شعر و ادب فارسی معرفی شد.
بنیاد شعر و ادبیات داستانی ایرانیان نیز در ۱۳ بهمن ۱۳۹۷ و در بخشی از آیین پایانی سیزدهمین جشنواره بین‌المللی شعر فجر، از علی موسوی گرمارودی به‌عنوان یکی از پیشکسوتان عرصه شعر و ادب فارسی تقدیر و تجلیل کرد.
زندان و فعالیت‌های انقلابی
سال ۱۳۵۲ روانهٔ زندان و در ۱۳۵۶ از اسارت ساواک آزاد شد. پس از عبور از سیلاب بلاها نخست مجموعهٔ شعرش «عبور» را به چاپ دوم رساند. سپس دو دفتر «در سایه‌سار نخل ولایت» و «سرود رگبار» را درآورد و هم‌زمان با طاهره صفارزاده «کانون هنرمندان و نویسندگان مسلمان» یا «کانون فرهنگ نهضت اسلامی» را بنیان گذاشت که خود دبیر اول آن بود و دو سالی فعالیت کرد. در پاییز ۱۳۵۶ که در شب شعر انستیتو گوته شرکت کرده بود، پس از خواندن شعر "در سایه‌سار نخل ولایت"، این جمله را گفت: «شیعه در طول تاریخ خود، مظلوم زیسته؛ اما هماره صدای خویش را به گوش تاریخ رسانده است». جمله‌ای که پژواک آن تا به امروز نیز رسیده است.
فعالیت‌های پس از انقلاب
از ۱۳۵۸ تا ۱۳۶۰ سرپرست انتشارات انقلاب اسلامی (فرانکلین) و مشاور فرهنگی رئیس‌جمهور وقت بود. از ۱۳۶۰ تا ۱۳۷۸ نیز هم‌زمان با اخذ درجهٔ دکتری در زبان و ادبیات فارسی، مدتی مشاور وزرای فرهنگ در ارشاد اسلامی بود و پس از آن رایزن فرهنگی ایران در تاجیکستان شد.
آثار تقدیر شده
۱. ترجمه قرآن کریم - برنده کتاب سال جمهوری اسلامی ایران
۲. ترجمه نهج‌البلاغه - مورد تقدیر در جشنواره کتاب سال جمهوری اسلامی ایران
۳. صدای سبز - برگزیده دومین دوره جشنواره بین‌المللی شعر فجر در بخش آیینی
۴. بر آشفتن گیسوی تاک - مورد تقدیر در جشنواره‌های ادبی
۵. گوشواره‌ی عرش - مورد تقدیر در جشنواره‌های ادبی
نکوداشت
آیین نکوداشت مقام علمی، اخلاقی و دینی دکتر سیدعلی موسوی گرمارودی
در سال آذرماه ۱۳۹۵ از سوی مدیریت فرهنگی هنری منطقه ۵ تهران در محل فرهنگسرای فردوس برگزار شد. این مراسم با حضور و سخنرانی حسین علیزاده (داور بهترین ترجمه‌های قرآن کریم)، حجت‌الاسلام محمدعلی مهدوی‌راد (قرآن‌پروژه)، حجت‌الاسلام محمدعلی کوشا (پژوهشگر و مترجم قرآن)، مهندس مهدی چمران، عبدالحسین مختاباد، احمد مسجدجامعی (رییس و اعضای شورای شهر تهران)، حضرت آیت‌الله سیدجمال‌الدین دین‌پرور (رییس بنیاد بین‌المللی نهج‌البلاغه)، اکبر ایرانی (رییس نشر میراث مکتوب)، لطف‌الله ساغروانی (رییس انتشارات هرمس)، محسن چینی‌فروشان (دفتر نشر فرهنگ اسلامی)، بهاءالدین خرمشاهی (مترجم، نویسنده و قرآن‌پژوه) و شاعرانی همچون محمدعلی بهمنی، عبدالجبار کاکایی، افشین علا و رضا اسماعیلی و اجرای مجید یراق‌بافان همراه بود.
آثار
شعر
| عنوان | ناشر | سال انتشار | توضیحات |
|---|---|---|---|
| عبور | انتشارات توس، چاپ اول، اردیبهشت‌ماه | ۱۳۴۹ | |
| در سایه‌سار نخل ولایت | دفتر نشر فرهنگ اسلامی | ۱۳۵۷ | |
| سرود رگبار | انتشارات رواق، چاپ دوم | ۱۳۵۷ | |
| در فصل مردن سرخ | نشر راه امام | ۱۳۵۸ | |
| خطّ خون | انتشارات زوّار | ۱۳۶۳ | |
| چمن لاله | انتشارات زوّار | ۱۳۶۳ | |
| آغاز روشنایی آیینه | تهران: انتشارات سوره مهر | ۱۳۸۸ | ترکیب‌بند عاشورایی در ۱۵ بند |
| گوشوارۀ عرش | انتشارات سوره مهر، چاپ اول | ۱۳۸۹ | مجموعۀ کامل شعرهای آیینی |
| بر آشفتن گیسوی تاک | انتشارات سوره مهر، چاپ دوم | ۱۳۸۹ | مجموعه‌غزل |
| پیوند زیتون بر شاخۀ ترنج | تهران: انتشارات سوره مهر، چاپ اول | ۱۳۸۹ | به‌گزیدۀ نیمایی و سپید |
| خواب ارغوانی | تهران: انتشارات سوره مهر، چاپ اول | ۱۳۸۹ | شعر دفاع مقدس |
| سفر به فطرت گلسنگ (قطعه‌ها و چکامه‌ها) | تهران: انتشارات سورۀ مهر، چاپ اول | ۱۳۸۹ | |
| تا محراب آن دو ابرو (مثنوی، ترکیب، رباعی) | تهران: انتشارات سوره مهر، چاپ اول | ۱۳۸۹ |
گزینه‌اشعار
| نام اثر | نوع | ناشر | سال انتشار |
|---|---|---|---|
| تا ناکجا (گزینهٔ ۶۰ شعر به گزینش و ترجمهٔ ریکاردو ریپولی و جان روبرتو اسکارچیا به ایتالیایی) | کتاب | انتشارات انجمن فرهنگی ایتالیا | ۱۳۶۳ |
| دستچین | کتاب | دفتر نشر فرهنگ اسلامی | ۱۳۶۸ |
| ما کجا، آن خوب، آن زیبا کجا (مجموعه‌شعر برای امام علی علیهم‌السلام) | کتاب | نشر معارف تهران | ۱۳۷۲ |
| باران اخم (گزینهٔ شعر دفاع مقدس و جنگ) | کتاب | انتشارات حوزه هنری تهران | ۱۳۷۳ |
| گزینهٔ گرمارودی (گزینش و پیشگفتار بهاءالدین خرمشاهی) | کتاب | انتشارات مروارید تهران | ۱۳۷۵ |
| گزیدهٔ ادبیات معاصر (مجموعه‌شعر علی موسوی گرمارودی) | کتاب | انتشارات نیستان تهران | ۱۳۷۸ |
| برخیز واژه‌ای پیدا کن (گزینش و برگردان به خط سیریلیک از نظام قاسم) | کتاب | دوشنبهٔ تاجیکستان | ۱۳۸۰ |
| باغ معنا (سرسخن و برگردان به خط سیریلیک با انتخاب و پیشگفتار صفر عبدالله) | کتاب | دوشنبهٔ تاجیکستان | ۱۳۸۱ |
| باغ سنگ | کتاب | انتشارات تکا تهران | ۱۳۸۶ |
داستان
| نام اثر | نوع | ناشر | سال انتشار |
|---|---|---|---|
| پرتو انسان‌ها (دو جلد) | کتاب | دفتر نشر فرهنگ اسلامی | ۱۳۵۶ |
| در مسلخ عشق (مجموعه‌داستان) | کتاب | دفتر نشر فرهنگ اسلامی | ۱۳۵۸ |
| داستان پیامبران (جلد اول: از آدم تا عیسی) | کتاب | انتشارات قدیانی | ۱۳۷۳ |
| داستان پیامبران (جلد دوم: حضرت محمد) | کتاب | انتشارات قدیانی | ۱۳۷۳ |
| بابا تاریخ (داستانی برای نوجوان‌هایی که پیر به دنیا آمده‌اند) | کتاب | دفتر نشر فرهنگ اسلامی | ۱۳۷۵ |
| به کوتاهی آه به بلندای ماه (زندگی خاتون کبریا حضرت زهرا) | کتاب | انتشارات قدیانی | ۱۳۹۲ |
ترجمه‌ها
| نام اثر | نوع | ناشر | سال انتشار |
|---|---|---|---|
| در کرانه با دریا (صد کلمهٔ قصار حضرت علی) | کتاب | وزارت ارشاد | ۱۳۶۲ |
| منشور دادگری (ترجمه عهدنامهٔ مالک اشتر) | کتاب | انتشارات جمهوری | ۱۳۸۳ |
| ترجمهٔ قرآن کریم | کتاب | انتشارات قدیانی | ۱۳۸۳ |
| ترجمهٔ صحیفهٔ سجادیه | کتاب | انتشارات قدیانی | ۱۳۸۳ |
| ترجمهٔ نهج‌البلاغه | کتاب | انتشارات قدیانی | ۱۳۹۴ |
| کتاب‌های ادبی، پژوهش‌های ادبی (نقد و بررسی؛ مقالات و …) | کتاب | ||
| قلم‌انداز (مجموعه‌مقالات؛ سفرنامه‌ها. نقد و بررسی‌های منتشرشده در مطبوعات) | کتاب | انتشارات سروش | ۱۳۷۷ |
| دگرخند (بررسی طنز، هزل و هجو در ادب فارسی) | کتاب | انتشارات توسعهٔ مطالعات تاریخ معاصر ایران | ۱۳۸۰ |
| صدای سبز (مجموعه‌اشعار؛ زندگی‌نامهٔ خودنوشت گرمارودی و …) | کتاب | انتشارات قدیانی | ۱۳۸۲ |
| از ساقه تا صدر (تذکرهٔ شعرای قرن بیستم تاجیکستان، به‌اهتمام علی موسوی گرمارودی) | کتاب | انتشارات قدیانی | ۱۳۸۴ |
| زندگی و شعر ادیب‌الممالک فراهانی | کتاب | انتشارات قدیانی | ۱۳۸۴ |
| غوطه در مهتاب (بررسی و نقد شعر ۳۲ شاعر معاصر) | کتاب | انجمن قلم ایران | ۱۳۸۸ |
| جوشش و کوشش در شعر | کتاب | انتشارات هرمس | ۱۳۹۱ |
داستان
| نام اثر | نوع | ناشر | سال انتشار | توضیحات |
|---|---|---|---|---|
| اختر چرخ ادب | کتاب | همشهری تهران | ۱۳۸۵ | مقدمه و انتخاب اشعار پروین اعتصامی |
| به‌گزین علی‌نامه | کتاب | مرکز پژوهشی میراث مکتوب تهران | (کهن‌ترین منظومهٔ شیعهٔ فارسی؛ سرودهٔ ۴۸ هجری قمری) از سراینده‌ای با تخلص «ربیع»؛ با گزینش و شرح لغات |
تصحیح، منتخب و پژوهش متون
- زندگانی حاج‌شیخ محمدتقی بافقی، دفتر نشر فرهنگ اسلامی تهران، ۱۳۶۸
جوایز و افتخارات
- منتخب ششمین همایش چهره‌های ماندگار در سال ۱۳۸۵
- برگزیده دومین دوره جشنواره بین‌المللی شعر فجر در بخش آیینی
گفتاورد
پیوند به بیرون
- گفت و گو با علی موسوی گرمارودی درباره ترجمه نهج البلاغه
- گفتگو با علی داوودی به بهانه شناختنامه گرمارودی
- شعرخوانی آقای سیدعلی موسوی گرمارودی
- بررسی وضعیت زبان فارسی در تاجیکستان، گفت‌وگو با علی موسوی گرمارودی/۱/ تغییر خط، لطمه جبران‌ناپذیری به زبان و ادبیات فارسی در این کشور وارد کرده است
- موسوی گرمارودی در گفتگو با مهر: مرور آثار و افکار گذشتگان ادب بهترین دستاورد شاعر امروز است
- مصاحبه امامت‌پژوهی با علی موسوی گرمارودی
- ↑ «گفت و گو با علی موسوی گرمارودی درباره ترجمه نهج البلاغه». دریافت‌شده در ۲۹ فروردین ۱۴۰۳.