سید محمد بهبهانی

آیت‌الله بهبهانی
فقیه مبارز در دوران مشروطه و پهلوی
نام کامل	سید محمد بهبهانی
تاریخ تولد	۱۲۵۳
زادگاه	تهران
تاریخ وفات	۲۰ آبان ۱۳۴۲
شهر وفات	تهران
محل دفن	حرم امیرالمؤمنین(ع)
محل سکونت	تهران
خویشاوندان سرشناس	سید عبدالله بهبهانی (پدر); سید جعفر بهبهانی (فرزند);
استادان	سید ابوالحسن جلوه; محمدکاظم خراسانی;
محل تحصیل	تهران; نجف;
سیاسی	عضو شورای مشروطه‌خواهان; عضو مجلس مؤسسان; از روحانیان طراز اول تهران; واسطه بین مراجع تقلید و مردم; انصراف شاه از سفر به خارج; مخالفت با اعلام همه پرسی مصدق; تحریم همه‌پرسی شاه برای انقلاب سفید;
اجتماعی	صدور بیانیه در مورد حجاب; مقابله با بهائیت;

سیدمحمد بهبهانی (زادهٔ ۱۲۵۳ در تهران - درگذشت ۲۰ آبان ۱۳۴۲ در تهران)، فرزند سید عبدالله بهبهانی در دوران مشروطه عضو شورای خلع محمدعلی شاه از سلطنت و نماینده مجلس دوم، عضو مجلس مؤسسان در زمان رضاخان، و نقش واسط بین مراجع تقلید و مردم با دربار را، در دوران محمدرضا شاه ایفا می‌کرد.

زندگی‌نامه

سید محمد بهبهانی در ۱۲۵۳ در تهران متولد شد. پدرش سید عبدالله بهبهانی، از رهبران مشهور نهضت مشروطه به‌شمار می‌رفت. سیدمحمد بیشتر شهرت و نفوذ خود را مدیون پدرش بود.^[۱]

او نخستین آموزش‌های دینی را نزد پدرش فرا گرفت و گفته‌اند که در علوم عقلی از شاگردان سید ابوالحسن جلوه بوده است. پس از مدتی به نجف رفت و در فقه و اصول، در درس اساتیدی چون آخوند خراسانی حاضر شد.^[۲]

فعالیت‌های سیاسی

در دوران مشروطه

آغاز فعالیت‌های سیاسی بهبهانی از دوره مشروطه و در کنار پدرش آغاز شد. پس از دوره استبداد صغیر و سقوط محمدعلی شاه، به عضویت شورایی از مشروطه خواهان درآمد که برای اعاده مشروطیت تشکیل شده بود. این شورا در نخستین جلسه، محمدعلی شاه را از سلطنت خلع کرد و احمد میرزا را به جای او نشاند.^[۳] بهبهانی برای تشکیل مجلس نیز فعالیت زیادی کرد و در مجلس دوم به عنوان نماینده مردم تهران انتخاب شد.^[۴]

به تدریج نفوذ و اعتبار بهبهانی، به ویژه بعد از شهادت پدرش افزایش یافت به طوری که تقریباً در بیشتر حوادث سیاسی نقش داشت.^[۵] یکی از اولین اقدامات او اعتراض به تبعید علما از عتبات توسط حکومت عراق و به دستور انگلیس، در ۱۳۰۲ بود.^[۶]

در دوران رضاخان

وی در ۱۳۰۴، به عضویت مجلس مؤسسان انتخاب شد^[۷] و تا پایان سلطنت رضاشاه با دربار مناسباتی داشت. با این همه ظاهراً تا پس از سلطنت رضاشاه در فعالیت اجتماعی مهمی شرکت نکرد.^[۸]

در دوران محمدرضا شاه

در دوره حکومت محمدرضاشاه، بهبهانی، در جایگاه یک روحانی طراز اول تهران، نقش واسط بین مراجع تقلید و مردم با دربار را ایفا می‌کرد و با توجه به موقعیت دینی ـ اجتماعی خود از یک سو و نفوذ در دربار از سوی دیگر، نسبت به حل مشکلات سیاسی، اجتماعی و دینی مردم اقدام می‌نمود.^[۹]

صدور بیانیه در ۱۳۲۷ در مورد حجاب^[۱۰]
منصرف کردن محمدرضا پهلوی از سفر به خارج در ۹ اسفند ۱۳۳۱، در پی اختلافاتی که بین دکتر محمد مصدق و دربار پیش آمد.^[۱۱]
مخالفت با اعلام همه پرسی مصدق در مرداد ۱۳۳۲، راجع به انحلال مجلس هفدهم^[۱۲]
مقابله با بهائیت که شاه را مجبور نمود تا دستور بسته شدن حظیرة القدس، مرکز تجمع بهائیان، را صادر کند.^[۱۳]
تیرگی روابط با محمدرضا شاه
روابط بهبهانی با حکومت، از ۱۳۳۷ ش به بعد رو به تیرگی نهاد. مهم‌ترین اختلافات میان دربار خصوصاً محمدرضا شاه و بهبهانی می‌توان به این موارد اشاره کرد:
زنان و انتخابات
در دی ماه این سال، او در نامه‌ای که در کیهان منتشر شد، طرح مجدد مسئله شرکت زنان در انتخابات را در مجلس سنا مورد حمله قرار داد.^[۱۴]
اعتراض به نبود آزادی بیان به همراه فرزندش سید جعفر بهبهانی که چندین دوره وکیل مجلس بود که سرانجام به بازداشت فرزندش منجر شد.^[۱۵]
اعتراض به قانون انجمن‌های ایالتی و ولایتی در ۱۶ مهر ۱۳۴۱ ^[۱۶]
اعتراض به تقسیم املاک موقوفه و دخالت در امور این املاک در پی همه پرسی اصول شش گانه انقلاب سفید^[۱۷] و فتوی به تحریم همه پرسی همسو با امام خمینی^[۱۸]
همراهی با امام خمینی و صدور اعلامیه در نوروز ۱۳۴۲ نسبت به فاجعۀ مدرسۀ فیضیه.^[۱۹]
محکومیت جنایت هیئت حاکمه در قضیۀ پانزده خرداد ۱۳۴۲.^[۲۰]

رحلت

سید محمد بهبهانی در ۲۰ آبان ۱۳۴۲، در تهران بر اثر سرطان درگذشت؛ روز وفات او عزای رسمی اعلام شد و جنازه او به نجف انتقال یافته^[۲۱] در حجره شماره ۲۹ حرم امیرالمومنین(ع) دفن شد.^[۲۲]

پانویس

↑ عاقلی، روزشمار تاریخ ایران، ج۲، ص۱۶۵؛ بامداد، ج۲، ص۲۸۹
↑ عاقلی، روزشمار تاریخ ایران، ج۲، ص۱۶۵؛ مرتضوی برازجانی، ص۱۱۵؛ ایرانیکا، ذیل مادّه
↑ صفایی، ج۱، ص۲۰۳؛ عاقلی، روزشمار تاریخ ایران، ج۱، ص۴۰ـ۴۱؛ مرتضوی برازجانی، ص۱۱۲؛ کریمیان، ص۹۹
↑ عاقلی، روزشمار تاریخ ایران، ج۱، ص۴۰ـ۴۱، فرهنگ قهرمانی، ص۱۶
↑ مرتضوی برازجانی، ص۱۱۴؛ بامداد، ج۲، ص۲۸۹، ایرانیکا، ذیل مادّه
↑ عاقلی، روزشمار تاریخ ایرانش، ج۱، ص۱۲۶؛ عاقلی، نخست وزیران ایران از مشیرالدوله تا بختیار، ص۳۳۹؛ کریمیان، ص۹۹
↑ مکی، ج۳، ص۴۸۷
↑ کاتوزیان، مصدق و مبارزه برای قدرت در ایران، ص۵۹؛ ایرانیکا، ذیل ماده
↑ ر.ک:شهربانی کشور، ج۱، ص۱۶، ۹۰ـ۹۱
↑ ایرانیکا، ذیل ماده
↑ اطلاعات، ش ۸۰۳۹، ص۱، ۲، ۴؛ کریمیان، ص۹۹؛ عاقلی، نخست وزیران ایران از مشیرالدوله تا بختیار، ص۷۷۳؛ عاقلی، روزشمار تاریخ ایران، ج۱، ص۳۴۶
↑ کاتوزیان، مصدق و مبارزه برای قدرت در ایران، ص۱۹۴، ۲۳۰ـ۲۳۱؛ مدنی، تاریخ سیاسی معاصر ایران، ج۱، ص۲۷۸
↑ عاقلی، روزشمار تاریخ ایران، ج۲، ص۱۲، ۵۱؛ فلسفی، ص۱۹۳، ۱۹۴، پانویس ۱، ص۱۹۶، پانویس ۱
↑ ایرانیکا، ذیل ماده
↑ طلوعی، بازیگران عصر پهلوی، ج۱، ص۴۳۵
↑ مدنی، تاریخ سیاسی معاصر ایران، ج۱، ص۳۷۴، ۳۷۵؛ ملکی، مقدمه کاتوزیان، مصدق و مبارزه برای قدرت در ایران، ص۱۴۹
↑ مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ج۱، ص۶۰؛ دوانی، ج۳، ص۲۰۶ـ۲۰۷
↑ طلوعی، بازیگران عصر پهلوی، ج۱، ص۴۶۰؛ عاقلی، روز شمار تاریخ ایران، ج۲، ص۱۴۸؛ دوانی، ج۳، ص۲۰۸
↑ طلوعی، داستان انقلاب، ص۲۰۵ـ۲۰۶؛ دوانی، ج۴، ص۱۲۱ـ ۱۲۳
↑ عاقلی، نخست وزیران ایران از مشیرالدوله تا بختیار، ص۹۳۸ـ ۹۴۱، ۹۴۶، ۹۵۰
↑ عاقلی، روزشمار تاریخ ایران، ج۲، ص۱۶۵؛ ایرانیکا، ذیل ماده
↑ فتلاوی، مشاهير المدفونين في الصحن العلوی الشريف، ۱۴۲۷ق،ص۳۰۸.

[1] عاقلی، روزشمار تاریخ ایران، ج۲، ص۱۶۵؛ بامداد، ج۲، ص۲۸۹

[2] عاقلی، روزشمار تاریخ ایران، ج۲، ص۱۶۵؛ مرتضوی برازجانی، ص۱۱۵؛ ایرانیکا، ذیل مادّه

[3] صفایی، ج۱، ص۲۰۳؛ عاقلی، روزشمار تاریخ ایران، ج۱، ص۴۰ـ۴۱؛ مرتضوی برازجانی، ص۱۱۲؛ کریمیان، ص۹۹

[4] عاقلی، روزشمار تاریخ ایران، ج۱، ص۴۰ـ۴۱، فرهنگ قهرمانی، ص۱۶

[5] مرتضوی برازجانی، ص۱۱۴؛ بامداد، ج۲، ص۲۸۹، ایرانیکا، ذیل مادّه

[6] عاقلی، روزشمار تاریخ ایرانش، ج۱، ص۱۲۶؛ عاقلی، نخست وزیران ایران از مشیرالدوله تا بختیار، ص۳۳۹؛ کریمیان، ص۹۹

[7] مکی، ج۳، ص۴۸۷

[8] کاتوزیان، مصدق و مبارزه برای قدرت در ایران، ص۵۹؛ ایرانیکا، ذیل ماده

[9] ر.ک:شهربانی کشور، ج۱، ص۱۶، ۹۰ـ۹۱

[10] ایرانیکا، ذیل ماده

[11] اطلاعات، ش ۸۰۳۹، ص۱، ۲، ۴؛ کریمیان، ص۹۹؛ عاقلی، نخست وزیران ایران از مشیرالدوله تا بختیار، ص۷۷۳؛ عاقلی، روزشمار تاریخ ایران، ج۱، ص۳۴۶

[12] کاتوزیان، مصدق و مبارزه برای قدرت در ایران، ص۱۹۴، ۲۳۰ـ۲۳۱؛ مدنی، تاریخ سیاسی معاصر ایران، ج۱، ص۲۷۸

[13] عاقلی، روزشمار تاریخ ایران، ج۲، ص۱۲، ۵۱؛ فلسفی، ص۱۹۳، ۱۹۴، پانویس ۱، ص۱۹۶، پانویس ۱

[14] ایرانیکا، ذیل ماده

[15] طلوعی، بازیگران عصر پهلوی، ج۱، ص۴۳۵

[16] مدنی، تاریخ سیاسی معاصر ایران، ج۱، ص۳۷۴، ۳۷۵؛ ملکی، مقدمه کاتوزیان، مصدق و مبارزه برای قدرت در ایران، ص۱۴۹

[17] مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ج۱، ص۶۰؛ دوانی، ج۳، ص۲۰۶ـ۲۰۷

[18] طلوعی، بازیگران عصر پهلوی، ج۱، ص۴۶۰؛ عاقلی، روز شمار تاریخ ایران، ج۲، ص۱۴۸؛ دوانی، ج۳، ص۲۰۸

[19] طلوعی، داستان انقلاب، ص۲۰۵ـ۲۰۶؛ دوانی، ج۴، ص۱۲۱ـ ۱۲۳

[20] عاقلی، نخست وزیران ایران از مشیرالدوله تا بختیار، ص۹۳۸ـ ۹۴۱، ۹۴۶، ۹۵۰

[21] عاقلی، روزشمار تاریخ ایران، ج۲، ص۱۶۵؛ ایرانیکا، ذیل ماده

[22] فتلاوی، مشاهير المدفونين في الصحن العلوی الشريف، ۱۴۲۷ق،ص۳۰۸.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۷]

[۱۸]

[۱۹]

[۲۰]

[۲۱]

[۲۲]