شهید اول
| نام کامل | ابوعبدالله شمس‌الدین محمد بن جمال الدین مکی عاملی |
|---|---|
| لقب | شیخ الطائفه • علامه زمان • ابن مکی • امام الفقیه • شیخ شهید • شهید اول |
| تاریخ تولد | ۷۳۴ هجری قمری |
| زادگاه | جزّین، از روستاهای جبل عامل، لبنان |
| تاریخ شهادت | ۹ جمادی‌الاول ۷۸۶ هجری قمری |
| محل شهادت | قلعه شام |
| محل دفن | جنازه‌اش را سوزاندند |
| خویشاوندان سرشناس | فاطمه عاملی جزینی (فرزند) |
| استادان | فخرالمحققین • جعفر بن محمد بن نمای حلی • قطب‌الدین رازی |
| شاگردان | حسن بن سلیمان حلی • مقداد بن عبدالله حلی • فاطمه عاملی جزینی |
| اجازه روایت از | فخر المحققین تاج‌الدین ابن مُعیه حسنی |
| اجازه اجتهاد از | فخرالمحققین |
| تالیفات | اللمعة الدمشقیه • کتاب المزار • الدرة الباهره • الالفیة فی فقه الصلاة الیومیه |
| سیاسی | ارتباط با سربداران خراسان |
محمد بن جمال الدین مکی عاملی (۷۳۴-۷۸۶ هجری قمری) مشهور به شهید اول از فقیهان شیعه در قرن هشتم قمری است. شهید اول شاگرد فخرالمحققین بود و از ایشان اجازه اجتهاد دریافت نمود. شهید اول در فقه مذاهب چهارگانه اهل‌سنت متبحر بود و به کشورهای مختلف اسلامی سفر کرد و اجازاتی نیز دریافت نمود. او به دست مخالفان شیعه و پس از یکسال اسارت در قلعه شام به شهادت رسید. کتاب اللمعة الدمشقیه مشهورترین اثر شهید اول است.
زندگی‌نامه و زیست علمی
شهید اول در سال ۷۳۴ قمری در جِزّین( جَزّین)، از روستاهای جبل عامل در لبنان متولد شد. پدرش جمال‌الدین مکی بن شمس‌الدین از دانشمندان زمان خود بود.[۱] بنا بر آنچه در منابع آمده وی به «ابن مکی»، «امام الفقیه»، «شهید» یا «شهید اول» شهرت دارد.[۲]
شهید اول دارای سه پسر بود: رضی الدین ابوطالب محمد، ضیاءالدین ابوالقاسم علی و جمال الدین ابومنصور حسن. هر سه عالم و فقیه بودند و از پدرشان و نیز سید تاج الدین ابن مُعَیَّه اجازه نقل حدیث داشتند.[۳] امّ علی همسر وی نیز فقیه و مروج معارف اهل بیت(ع) بود.[۴] دختر شهید اول، فاطمه مشهور به ام حسن، از دانشمندان جبل عامل بود و به وی «سِتُّ المشایخ» لقب داده‌اند.[۵]مطهری به نقل از کتاب ریحانة الادب می‌نویسد که بعضی از بزرگان، فاطمه دختر شهید را «شیخه» و «سَتّ المشایخ» یعنی سیدة المشایخ لقب داده‌اند.[۶]
زیست علمی
محمد بن مکی علوم مقدماتی را از پدر و ریاضیات را از عمویش شیخ اسد الدین جزینی فرا گرفت و در سال ۷۵۰ق در شانزده سالگی به حلّه عراق هجرت کرد.[۷] در هفده سالگی، از فخر المحققین و چند سال بعد از تاج الدین ابن مُعیه حسنی، اجازه اجتهاد و نقل حدیث دریافت کرد.[۸] در سال ۷۵۵ق به جزّین بازگشت و مدرسه‌ای تأسیس کرد که از بقیه مدارس جبل عامل، پیشرفته‌تر و در تدریس فقه و اصول پیشگام بود.[۹] او به شهرها و کشورهای اسلامی نیز مسافرت‌های علمی متعددی نیز کرد.[۱۰]
اساتید و مشایخ
برخی از اساتید شهید اول عبارتند از:
- فخر المحققین فرزند علامه حلی
- اسدالدین صائغ جزینی
- عبدالحمید بن فخار موسوی
- جعفر بن نما حلی
- سید مُهَنّا بن سنا مدنی
- سید عمیدالدین بن عبدالمطلب حلی
- سید ضیاءالدین عبدالله حلی
- سید تاج‌الدین بن زهره حسینی
- سید علاءالدین بن زهره حسینی
- شیخ علی بن طراز مطارآبادی
- شیخ رضی‌الدین علی بن احمد مزیدی
- شیخ جلال‌الدین محمد حارثی
- محمد بویهی رازی، شارح شمسیه.( شمسیه از کتاب‌های نوشته شده در علم منطق نوشته علی بن عمر کاتبی قزوینی)
مشایخ و اساتید از اهل سنت
او در اجازه نامه‌ای که به ابن خازن نوشته، آورده است که از حدود چهل تن از علمای اهل سنت در مکه، مدینه، بغداد، دمشق، بیت‌المقدس و مقام خلیل (در فلسطین)، روایت کرده است.[۱۲] احادیث کتاب «صحیح بخاری» را از گروه زیادی به سند خود آنها از بخاری و نیز صحیح مسلم، مسند ابی داوود، جامع ترمذی، مُسند احمد و دیگر کتاب‌های آنان را روایت می‌کرد.[۱۳] از مشایخ وی به نام افراد زیر تصریح شده است:
- شیخ ابراهیم بن عمر ملقب به برهان الدین جَعْبَری.
- شیخ ابراهیم بن عبد الرحیم.[۱۴]
- شیخ شمس الدّین محمّد بن یوسف قُرَشی شافعی.
- زین الدّین احمد بن عبد الرحمن عَضُدی.[۱۵]
تدریس و تربیت شاگرد
برخی از شاگردان وی از این قرارند:
- شیخ محمد، شیخ علی و شیخ حسن پسران شهید
- ام علی همسر شهید
- فاطمه ست المشایخ دختر شهید
- احمد بن قاسم بن زهره حسینی
- شیخ عبدالرحمن عتائقی
- شیخ شرف‌الدین ابو عبدالله مقداد معروف به فاضل مقداد
- شیخ محمد بن تاج‌الدین عبد علی مشهور به ابن نجده
- شیخ حسن بن سلیمان حلی صاحب کتاب مختصر بصائر الدرجات
- سید بدر الدین حسن بن ایوب
- شیخ زین‌الدین علی بن خازن حائری.[۱۶]
تألیفات
شهید اول آثاری در موضوعات گوناگون فقهی، اصولی، کلامی و حدیثی نگاشته که مشهورترین آن کتاب اللمعة الدمشقیه است. کتاب‌های او در مجموعه‌ای با عنوان «موسوعة الشهید الاول» در ۲۱ جلد گردآوری شده که ۱۹ جلد، شامل آثار، یک جلد زندگی‌نامه و یک جلد هم شامل فهارس است.
برخی از آثار شهید اول براساس نقل اعیان الشیعه و ریحانة الادب به این شرح است:[۱۷]
- القواعد و الفوائد در فقه
- الدروس الشرعیة فی فقه الامامیة؛
- غایة المراد فی شرح الارشاد؛
- الالفیة فی فقه الصلاة الیومیة
- الرسالة النفلیة در نماز.
- الذکری در فقه
- البیان در فقه
- اربعین حدیثاً
- کتاب المزار
- الدرة الباهرة
شهادت
علامه امینی ماجرای شهادت محمد بن مکی را از کتاب الؤلؤة چنین نقل می‌کند[۱۸] که در دوره سلطنت سیف‌الدین بَرْقوق (درگذشت ۸۰۱ قمری)، یوسف بن یحیی و تقی‌الدین جَبَلی به او تهمت زده و علیه او گزارشاتی نوشتند و عقائدش را فاسد معرفی کردند. ۷۰ نفر که نسبت به او کینه داشتند نیز در جلسه‌ای علیه او شهادت دادند. حدود هزار نفر دیگر در محضر قاضی بیروت نسبت به شهید اول، مطالبی خلاف واقع را شهادت دادند. محمد بن مکی به همین جهت یکسال در زندان افتاد. شهادت‌نامه‌ها به دمشق و قاضی عباد ابن جماعة فرستاده شد و او قاضی شام، برهان‌الدین مالکی را مأمور رسیدگی کرد. قاضی مالکی صورت جلسه را بر شهید اول قرائت کرد و او تکذیب کرد. شهید از خود دفاع کرد ولی شاه سخنانش را نپذیرفت و حکم را به قاضی مالکی ارجاع داد. او برخاست و وضو گرفت و دو رکعت نماز خواند و بعد اعلام کرد که او باید اعدام شود.[۱۹] در آن زمان شهید اول ۵۲ سال داشت.[۲۰] شهید اول پنج شنبه ۹ جمادی‌الاول ۷۸۶ قمری در قلعه شام اعدام شد. شیخ حر عاملی درباره چگونگی کشتن وی نوشته: شهید اول را با شمشیر کشتند، بعد به‌دار آویختند، سپس سنگسار کردند و جنازه‌اش را سوزاندند.[۲۱]
پانویس
- ↑ شهید اول، الالفیه و النفلیه، ۱۴۰۸ق، ص۲۳.
- ↑ امین، اعیان الشیعه، ۱۴۳۰ق، ج۲، ص۲۷۳.
- ↑ حر عاملی، امل الآمل، ۱۱۰۴ق، ج۱، ص۱۳۴ و ۱۷۹.
- ↑ حر عاملی، امل الآمل، ۱۱۰۴ق، ج۱، ص۱۹۳.
- ↑ شهید اول، الدروس الشرعیه، جامعه مدرسین، ج۱، ص۱۴۰.
- ↑ مطهری، کلیات علوم اسلامی، ج۳، ص۸۴.
- ↑ شمس الدین، حیاة الامام الشهید الاول، ۱۳۷۶ق، ص۵۷.
- ↑ شمس الدین، حیاة الامام الشهید الاول، ۱۳۷۶ق، ص۴۱.
- ↑ جمعی از نویسندگان، گلشن ابرار، ۱۳۷۹ش، ج۱، ص۱۴۹.
- ↑ شمس الدین، حیاة الامام الشهید الاول، ۱۳۷۶ق، ص۴۱.
- ↑ امین، اعیان الشیعه، ۱۴۰۳ق، ج۱۰، ص۶۲؛ شهید اول، الالفیه و النفلیه، ۱۴۰۸ق، ص۲۵.
- ↑ امینی، شهیدان راه فضیلت: شرح حال مختصر علمای شهیدان از قرن چهارم هجری تاکنون، ۱۳۶۳ش، ص ۱۵۸.
- ↑ عاملی، تکملة أمل الآمل، ۱۴۰۶ق، ص۳۶۵
- ↑ شهید ثانی، الروضة البهیه، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۱۰۱ (مقدمه).
- ↑ شهید اول، اللمعة الدمشقیة، ۱۴۱۰ق، ص۱۶ مقدمه (دو تن اخیر از مشایخ روایی شهید هستند)
- ↑ شهید اول، الالفیه و النفلیه، ۱۴۰۸ق، ص۲۵.
- ↑ امین، اعیان الشیعه، ۱۴۰۳ق، ج۱۰، ص۶۲؛ مدرس، ریحانه الادب، ج۳، ص۲۷۷.
- ↑ امینی، شهیدان راه فضیلت: شرح حال مختصر علمای شهیدان از قرن چهارم هجری تاکنون، ۱۳۶۳ش، ص ۱۵۹.
- ↑ امینی، شهیدان راه فضیلت: شرح حال مختصر علمای شهیدان از قرن چهارم هجری تاکنون، ۱۳۶۳ش، ص ۱۵۸.
- ↑ امین، اعیان الشیعه، ۱۳۹۰ق، ج۷، ص۱۳.
- ↑ حر عاملی، امل الآمل، مکتبة الأندلس، ج۱، ص۱۸۲.