شهید ثانی
| نام کامل | زین‌الدین بن نورالدین علی بن احمد عاملی جُبَعی |
|---|---|
| لقب | ابن‌حاجه نحاریری شهید ثانی |
| تاریخ تولد | ۱۳ شوال ۹۱۱ هجری قمری |
| زادگاه | روستای جُبَع، منطقه جبل عامل، لبنان |
| تاریخ شهادت | ۵ ربیع الاول ۹۶۵ هجری قمری |
| محل شهادت | استانبول |
| محل دفن | جسدش را به دریا انداختند |
| خویشاوندان سرشناس | صاحب معالم صاحب مدارک |
| استادان | محقق کرکی • سید حسن بن جعفر کرکی • شیخ احمد بن جابر |
| شاگردان | حسین بن عبدالصمد حارثی • نورالدین علی بن حسین موسوی عاملی • سید علی حسینی جزینی • علی بن زهره جبعی |
| محل تحصیل | جبل عامل • دمشق • مصر • عراق • بیت‌المقدس • قسطنطنیه • بعلبک |
| تالیفات | الروضة البهیه • تمهید القواعد • کشف الریبه • مسالک الافهام |
زین الدین بن نورالدین علی بن احمد عاملی جُبَعی (۹۱۱-۹۵۵ یا ۹۶۵ق) معروف به شهید ثانی، فقیه شیعی قرن دهم قمری است. جمال‌الدین حسن بن زین‌الدین شهید ثانی، معروف به صاحب معالم، فرزند شهید ثانی است.
زندگی‌نامه
شهید ثانی در ۱۳ شوال ۹۱۱ قمری در روستای جُبَع در منطقه شیعه‌نشین جَبَل عامل در لبنان به دنیا آمد.[۱] وی معروف به ابن‌حاجه نَحاریری (نحاریر نام روستایی است) و مشهور به شهید ثانی است.[۲]
خانواده شهید ثانی، همگی از عالمان و دانشمندان شیعه بودند تا آنجا که خاندان وی به «سلسلة الذهب» شهرت یافتند:
- پدر شهید ثانی، شیخ نورالدین علی، از فضلا و دانشمندان.
- فرزند شهید ثانی، ابو منصور جمال الدین حسن معروف به صاحب مَعالِم.
- سید محمد بن علی عاملی معروف به صاحب مدارک، نوه دختری شهید ثانی.
- شیخ علی و شیخ زین الدین، فرزندان صاحب معالم و نوه‌های شهید ثانی.[۳]
همچنین خاندان صدر نظیر سید حسن صدر صاحب کتاب تأسیس الشیعة، امام موسی صدر، شهید سید محمدباقر صدر و خواهر شهیدش بنت الهدی صدر از نسل شهید ثانی‌اند.[۴]
شهید ثانی دو بار ازدواج کرد که همسر نخستش، دختر استادش محقق کرکی بود.[۵]
زیست علمی
شهید ثانی در زمان پدر بزرگوارش، نورالدین علی بن احمد، تحصیلات مقدماتی را نزد او گذراند. سپس به قریۀ «میس» رفت و نزد شیخ علی بن عبدالعالی میسی (متوفای ۹۳۸ هجری قمری) تحصیلات خود را ادامه داد و کتاب‌های «شرائع الأسلام» محقّق حلی و «ارشاد» و «قواعد» علامه حلی را نزد او خواند. او به منظور ادامۀ تحصیل مسافرتهای متعددی به نقاط مختلف جهان اسلام آغاز نمود.
وی پس از آن به «کرک نوح» رفت و نحو و اصول فقه را نزد سید جعفر کرکی فرا گرفت و پس از اقامتی :سه ساله در جبع، در سال ۹۳۷ به «دمشق» مسافرت کرد و نزد شیخ محمد بن مکّی، حکیم و فیلسوف بزرگوار، پاره‌ای از کتب طب و حکمت و هیأت را قرائت نمود و در محضر درس شیخ احمد جابر شرکت جست وکتاب «شاطبیه» را که در علم قرائت و تجوید است، بر او خواند. شهید ثانی در دمشق کتاب «صحیح مسلم» و «صحیح بخاری» را هم نزد «شمس‌الدین طولون» قرائت کرد.
این عالم خستگی ناپذیر در سال ۹۴۲ هجری قمری به سوی «مصر» حرکت نمود. در مصر نزد شانزده استاد برجسته و دانشمند به اندوختن ذخایر علمی در علوم عربی، اصول فقه، :هندسه، معانی، بیان، عروض، منطق، تفسیر و سایر علوم دیگر سرگرم شد.
شهید ثانی در شوال ۹۴۴ هجری قمری به زیارت خانۀ خدا موفق شد و در سال ۹۴۶ هجری هم به زیارت ائمۀ :هدی علیهم‌السلام در عراق مشرّف گردید و در خلال این سفرها در زادگاهش، جبع به سر می‌برد.
سال ۹۴۸ هجری بود که شهید مسافرت به «بیت المقدس» را در پیش گرفت و از محضر شیخ شمس‌الدین بن ابی اللطیف مقدّسی اجازۀ روایت گرفت سپس به موطن خود مراجعت نمود.
پس از آن عزم سفر به روم شرقی نمود و در سال ۹۴۹ هجری وارد قسطنطنیه گردید. این دانشمند بلند همت رساله‌ای را که راجع به ده علم بود نزد قاضی عسکر محمد بن محمد بن قاضی زادۀ رومی فرستاد. پس از ملاقات و انجام مذاکرات علمی بین آن دو، قاضی رومی به وی پیشنهاد کرد در هر مدرسه‌ای که دلخواه اوست به تدریس بپردازد. شهید ثانی پس از استخاره، «مدرسۀ نوریه» بعلبک را انتخاب کرد و از سوی قاضی مزبور، ادارۀ امور این مدرسه به وی واگذار گشت
شهید بزرگوار پس از زیارت مراقد ائمۀ اطهار علیهم‌السلام در سال ۹۵۳ هجری به جبع بازگشت و اقامت دائمی در موطن اصلی خویش را برگزید و در آنجا به تدریس و تألیف آثار علمی مشغول گردید.
اساتید
- شیعه
- پدر او علی بن احمد عاملی جبعی، درگذشته ۹۲۵ق
- محقق کرکی درگذشته ۹۳۸ق
- شیخ محمد بن مکی حکیم و فیلسوف در دمشق
- سید حسن بن جعفر کرکی در کرک نوح
- شمس الدین محمد بن مکی دمشقی
- شیخ احمد بن جابر
- شیخ جمال الدین احمد بن شیخ شمس الدین محمد بن خاتون عاملی
- اهل‌سنت
- شمس الدین بن طولون دمشقی حنفی در دمشق
- شیخ محیی الدین عبدالقادر بن ابی الخیر غزی
- شیخ شمس الدین بن ابی اللطف مقدسی در بیت‌المقدس
- شیخ شهاب الدین احمد رملی
- ملا حسین جرجانی
- ملا محمد استرآبادی
- ملا محمدعلی جیلانی (سید محسن امین می‌نویسد: ممکن است این سه (جرجانی، استرآبادی، جیلانی)، شیعه بوده باشند)
- شهاب الدین بن نجار حنبلی
- شیخ ابوالحسن بکری
- زین الدین جرمی مالکی
- شیخ ناصرالدین ملقانی مالکی
- شیخ ناصر الدین طبلاوی شافعی
- شیخ شمس الدین محمد نحاس
- شیخ عبدالحمید سمنهودی
- شیخ شمس الدین محمد بن عبدالقادر فرضی شافعی
- شیخ عمیره
- شیخ شهاب الدین بن عبدالحق
- شیخ شهاب الدین بلقینی
- شیخ شمس الدین دیروطی[۶]
شاگردان
- نورالدین علی بن حسین موسوی عاملی، داماد شهید ثانی
- سید علی حسینی جزینی عاملی، مشهور به صائغ
- حسین بن عبدالصمد عاملی پدر شیخ بهایی
- علی بن زهره جبعی
- سید نورالدین کرکی عاملی
- بهاءالدین محمد بن علی عودی جزینی، معروف به ابن العودی
- شیخ محی الدین بن احمد میسی عاملی
- سید عزالدین حسین بن ابی الحسن عاملی
- شیخ تاج الدین بن هلال جزائری[۷]
آثار
شهید ثانی آثار گوناگونی در موضوعات مختلف نوشته است. سید محسن امین، ۷۹ اثر وی را (اعم از کتاب، حاشیه، رساله) نام می‌برد.[۸] همه کتاب‌ها و رساله‌های او در مجموعه‌ای ۲۹ جلدی با عنوان «موسوعة الشهید الثانی» گردآوری شده است. برخی از آثار وی عبارتند از:
- روض الجنان فی شرح ارشاد الاذهان
- مسالک الافهام فی شرح شرائع الاسلام
- الفوائد العلیة فی شرح النفلیة
- المقاصد العلیة فی شرح الالفیة|المقاصد العلیة فی شرح الألفیة
- مناسک الحج الکبیر و مناسک الحج الصغیر
- الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة
- رسالة فی شرح بسمله
- حقائق الایمان
- منظومة فی النحو و شرح آن
- تمهید القواعد
- غنیة القاصدین فی اصطلاحات المحدثین
- رسالة فی الأدعیة
- رسالة فی آداب الجمعة
- البدایة فی علم الدرایة و شرح آن، شهید ثانی نخستین دانشمند شیعی است که دست به تألیف مهمی در درایة الحدیث زده است[۹]
- کتاب فی الأحادیث، شامل ۱۰۰۰حدیث که از «مشیخه» حسن بن محبوب انتخاب شده است.[۱۰]
- منیة المرید فی ادب المفید و المستفید، در آداب تعلیم و تعلم که کتابی فوق‌العاده مفید در امر آموزش و تربیت می‌باشد
- مسکن الفواد عند فقد الاحبة و الاولاد، این کتاب را پس از حادثهٔ از دست دادن چند فرزند، در تسلی خاطر خویش و دیگران، نگاشته است
- کشف الریبة عن احکام الغیبة[۱۱]
شهادت
دربارهٔ سبب قتل وی دو روایت است: یکی اینکه در جریان قضاوت میان دو نفر، شخص محکوم، نزد قاضی صیدا می‌رود و این قاضی از سلطان روم (سلطان سلیمان) می‌خواهد که شهید را به جرم بدعتگذاری و خارج بودن از مذاهب چهارگانه اهل سنت، دستگیر کند.[۱۲]دوم اینکه جمعی از سنیان به رستم پاشا وزیر اعظم سلطان سلیمان گفتند که شیخ زین الدین [شهید ثانی] ادعای اجتهاد دارد و بسیاری از علمای شیعه به نزدش می‌روند و کتاب‌های امامیه را از او فرامی‌گیرند و قصدشان از این کار تبلیغ شیعه است. از این رو، رستم پاشا کسانی را برای دستگیری شهید، که آن هنگام در مکه بود، فرستاد. بدین طریق، او را در مکه دستگیر کردند و به استانبول بردند و بدون اینکه او را نزد سلطان ببرند کشتند. تاریخ شهادتش را ۵ ربیع‌الاول ۹۶۵ قمری. در سن ۵۴ سالگی گفته‌اند و اینکه جسدش را سه روز رها کردند و سپس به دریا انداختند.[۱۳]
شیخ حسین بن عبدالصمد حارثی، پدر شیخ بهایی می‌گوید: روزی بر شهید ثانی وارد شدم و او را متفکر یافتم. او در خویشتن فرورفته بود. علت این حالت را از او جویا شدم. به من گفت: برادرم! چنین می‌پندارم که من دومین شهید باشم، زیرا در عالم رؤیا سید مرتضی علم الهدی را دیدم که مجلس ضیافتی تشکیل داده و علماء و دانشمندان امامیه و شیعه در آن شرکت داشتند. وقتی من وارد مجلس شدم، سید مرتضی از جا برخاست و به من تهنیت گفت و دستور داد که در کنار شهید اول بنشینم.[۱۴]
پانویس
- ↑ امین، اعیان الشیعه، ۱۴۰۶ق، ج۷، ص۱۴۳؛ زرکلی، الاعلام، ۲۰۰۲م، ج۳، ص۶۴.
- ↑ امین، اعیان الشیعه، ۱۴۰۶ق، ج۷، ص۱۴۳؛ چنان‌که در اعیان الشیعه آمده است برخی ابن حاجه را عنوانی معروف برای پدرش دانسته‌اند.
- ↑ امین، اعیان الشیعه، ۱۴۰۶ق، ج۷، ص۱۴۴.
- ↑ دوانی، مفاخر اسلام، ۱۳۶۴ش، ج۴، ص۴۸۴.
- ↑ امین، اعیان الشیعه، ۱۴۰۶ق، ج۷، ص۱۴۷.
- ↑ امین، اعیان الشیعه، ۱۴۰۶ق، ج۷، ص۱۵۳، ۱۵۴.
- ↑ امین، اعیان الشیعه، ۱۴۰۶ق، ج۷، ص۱۵۴.
- ↑ امین، اعیان الشیعه، ۱۴۰۶ق، ج۷، ص۱۵۴–۱۵۶.
- ↑ امین، اعیان الشیعه، ۱۴۰۶ق، ج۷، ص۱۴۵.
- ↑ الحر العاملی، امل الآمل، مکتبة الاندلس، ج۱، ص۸۷.
- ↑ الحر العاملی، امل الآمل، مکتبة الاندلس، ج۱، ص۸۷؛ تهرانی، الذریعه، ۱۴۰۳ق، ج۱، ص۱۹۳؛ ج۲، ص۲۹۶؛ ج۳، ص۵۸؛ ج۴، ص۴۳۳ و ۴۵۲؛ ج۵، ص۲۷۸؛ ج۱۱، ص۱۲۶ و ۲۷۵؛ ج۲۰، ص۳۷۸؛ شهید ثانی، الروضة البهیة، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۱۸۷–۱۹۷.
- ↑ الحر العاملی، امل الآمل، مکتبة الاندلس، ج۱، ص۹۰و۹۱.
- ↑ امین، اعیان الشیعه، ۱۴۰۶ق، ج۷، ص۱۵۷.
- ↑ امین، اعیان الشیعه، ۱۴۰۶ق، ج۷، ص۱۵۷.