شیخ مفید
 | |
| نام کامل | محمد بن محمد بن نُعمان |
|---|---|
| لقب | ابن المعلم شیخ مُفید |
| تاریخ تولد | ۱۱ ذی‌القعده سال ۳۳۶قمری |
| تاریخ وفات | روز جمعه، ۳ رمضان سال ۴۱۳قمری |
| شهر وفات | بغداد |
| محل دفن | حرم کاظمین(َع) |
| خویشاوندان سرشناس | ابویعلى جعفری (داماد) |
| استادان | شیخ صدوق ابن جنید اسکافی ابن‌قولویه قمی |
| شاگردان | شیخ طوسی سید مرتضی سید رضی احمد بن علی نجاشی |
| محل تحصیل | بغداد |
| تالیفات | المقنعه اوائل المقالات الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد ادامه |
محمد بن محمد بن نُعمان (۳۳۶- ۴۱۳ قمری) مشهور به شیخ مُفید فقیه و متکلم، از علمای برجسته شیعه قرن ۴ هجری قمری است. از معروف‌ترین آثار وی، «المُقنِعَة» در علم فقه، «اوائل المقالات» در دانش کلام و «الاِرشاد» در شرح حال امامان شیعه است. ابویعلى جعفری داماد ایشان است.
زندگی‌نامه
محمدبن محمدبن نعمان[۱] در ۱۱ ذی‌القعده سال ۳۳۶قمری [۲] یا ۳۳۸قمری [۳] در عُکبَری نزدیکی بغداد به دنیا آمد.[۴]
پدرش شغل معلمی داشت و بدین جهت شیخ مفید به «ابن المعلم» مشهور بوده است. عکبری و بغدادی نیز دو لقب دیگر او هستند.[۵] درخصوص ملقب‌شدن به مفید هم گفته‌اند: در مناظره‌ای که با علی بن عیسی رُمانی دانشمند معتزلی داشت، توانست استدلالات طرف مقابل را باطل کند؛ پس از آن رُمانی او را «مفید» خواند.[۶]
زیست علمی
مفید قرآن و علوم مقدماتی را نزد پدر فراگرفت، سپس برای ادامه تحصیل همراه پدر، به بغداد رفت و از محدثان، متکلمان و فقهای برجسته شیعه و اهل سنت بهره برد.[۷]
شیخ صدوق، ابن جنید اسکافی، ابن قولویه، ابوغالب زراری (درگذشت۳۶۸قمری) و ابوبکر محمّد بن عمر جعابی (درگذشته ۳۵۵قمری) از مشهورترین استادان شیعی او بوده‌اند.[۸]
شیخ مفید نزد حسین بن علی بصری معروف به جُعَل از اساتید بزرگ معتزله و ابویاسر شاگرد متکلم نامی ابوالجیش بلخی علم کلام آموخت. او همچنین به پیشنهاد ابویاسر در مجلس درس علی بن عیسی رمانی دانشمند معروف معتزلی شرکت کرد.[۹]
وی از حدود ۴۰ سالگی ریاست شیعیان را در فقه، کلام و حدیث عهده‌دار شد و در دفاع از عقاید شیعه، با علماء دیگر مذاهب مناظره می‌کرد.[۱۰]
شاگردان
شیخ مفید شاگردان بسیاری پرورش داد که برخی از آنان علما صاحب‌نام شیعه بوده‌اند. افراد زیر از جمله آن‌ها هستند:[۱۱]
- سید مرتضی
- سید رضی
- شیخ طوسی
- احمد بن علی نجاشی
- سلار|سلَّار دیلمی
- ابوالفتح کراجکی
- ابویعلی جعفری[۱۲]
تألیفات
شیخ مفید آثار متعددی نگارش کرد که بر اساس فهرست احمد بن علی نجاشی تعداد آن‌ها ۱۷۵ کتاب و رساله است.[۱۳] گفته شده نیمی از این آثار درباره امامت است.[۱۴] معروف‌ترین اثر شیخ مفید در علم فقه، المُقنَعَة، در علم کلام، اوائل المقالات و در شرح حال‌نگاری امامان، الاِرشاد است.[۱۵]
مجموعه آثار مکتوب شیخ مفید در مجموعه‌ای چهارده جلدی با عنوان «مُصَنَّفات» شیخ مفید منتشر شده است. این مجموعه در سال ۱۳۷۱، برای برگزاری کنگره جهانی شیخ مفید منتشر شد.[۱۶]
ویژگی‌های اخلاقی
گفته‌اند شیخ مفید بسیار صدقه می‌داد، فروتن بود، بسیار نماز می‌خواند و روزه می‌گرفت و لباس خشن بر تن می‌کرد؛ تا آنجا که وی را «شیخ مشایخ الصوفیه» (استاد استادان صوفیان) خواندند.[۱۷] ابویعلی جعفری، داماد وی، گزارش کرده است که او شب‌ها کم می‌خوابید و بیشتر وقتش صرف مطالعه و نماز و تلاوت قرآن و یا تدریس می‌شد.[۱۸] در نامه ای که امام زمان(ع) برای شیخ مفید نوشته، او را با عناوین مانند: سَدید (استوار و راست) و ولیِّ رشید خطاب کرده است.[۱۹]
رحلت
شیخ مفید در جمعه، دوم یا سوم ماه رمضان سال ۴۱۳قمری درگذشت.[۲۰] شیخ طوسی، ازدحام مردم از همه مذاهب برای نماز گزاردن و گریستن در مرگ او را بی‌سابقه توصیف کرده است.[۲۱] او چند سالی در خانه‌اش مدفون بود و سپس به سوی مقابر قریش، نزدیک قبر امام جواد(ع) در حرم کاظمین منتقل شد.[۲۲]
پانویس
- ↑ نجاشی، رجال، ۱۴۰۷ق، ص۳۹۹، رقم ۱۰۶۷.
- ↑ نجاشی، رجال، ۱۴۰۷ق، ص۴۰۲.
- ↑ ابن ندیم، الفهرست، ۱۳۵۰ش، ص ۱۹۷؛ طوسی، الفهرست، ۱۴۱۷ق، ص۲۳۹.
- ↑ شبیری، «گذری بر حیات شیخ مفید»، ص۸-۷.
- ↑ شبیری، «گذری بر حیات شیخ مفید»، ص۸-۷.
- ↑ شبیری، «گذری بر حیات شیخ مفید»، ص۸-۹.
- ↑ گرجی، تاریخ فقه و فقها، ۱۳۸۵ش، ص۱۴۳.
- ↑ گرجی، تاریخ فقه و فقها، ۱۳۸۵ش، ص۱۴۳.
- ↑ شبیری، «گذری بر حیات شیخ مفید»، ص۸-۹.
- ↑ شبیری، «گذری بر حیات شیخ مفید»، ص۲۳-۲۴.
- ↑ گرجی، تاریخ فقه و فقها، ۱۳۸۵ش، ص۱۴۳.
- ↑ گرجی، تاریخ فقه و فقها، ۱۳۸۵ش، ص۱۴۳ تا ۱۴۴.
- ↑ نجاشی، رجال نجاشی، ۱۴۰۷، ص ۳۹۹-۴۰۲.
- ↑ فرمانیان و صادقی کاشانی، نگاهی به تاریخ تفکر امامیه، ۱۳۹۴ش، ص۵۴.
- ↑ گرجی، تاریخ فقه و فقها، ۱۳۸۵ش، ص۱۴۳-۱۴۴.
- ↑ گرجی، ابوالقاسم، تاریخ فقه و فقها، ۱۳۸۵ش.
- ↑ شبیری، «گذری بر حیات شیخ مفید»، ص۲۶.
- ↑ شبیری، «گذری بر حیات شیخ مفید»، ص۲۶-۲۷.
- ↑ طبرسی، الإحتجاج، ۱۳۸۶ق، ج۲، ص۳۲۲.
- ↑ شبیری، «گذری بر حیات شیخ مفید»، ص۳۹.
- ↑ طوسی، الفهرست، ۱۴۱۷ق، ص۲۳۹.
- ↑ نجاشی، رجال، ۱۴۰۷ق، ص۴۰۳-۴۰۲.