علی صفائی حائری
| روحانی • نویسنده • اندیشمند | |
 | |
| ملیت | ایرانی |
|---|---|
| تاریخ تولد | ۱۳۳۰ |
| محل تولد | قم |
| تاریخ درگذشت | ۲۲ تیر ۱۳۷۸ |
| مدفن | گلزار شهدای قم |
| نام دیگر | عین صاد |
| پیشه | روحانی |
| شروع فعالیت | ۱۳۴۸ |
| تحصیلات | حوزوی |
| آثار | مسئولیت و سازندگی • انسان در دو فصل • روش برداشت از قرآن و ... |
علی صفایی حائری (۱۳۳۰-۱۳۷۸) معروف به عین صاد، روحانی، نویسنده و اندیشمند اهل ایران است. وی بر نگرش نظام‌مند به آموزه‌های دینی تأکید داشت و بر این باور بود که دین تنها شامل احکام اقتصادی، سیاسی، تربیتی نیست؛ بلکه نظام‌های اقتصادی و تربیتی و سیاسی و… هم ارائه می‌کند.
صفایی نظام تربیتی را بر دیگر نظام‌های دینی مقدم می‌دانست و معتقد بود پیامبر با اِعمال روش تربیت اسلامی، فلسفه، عرفان، اخلاق و فقه اسلامی را در فکر و احساس و رفتار مؤمنان پرورش داده است.
صفایی به هنر علاقمند بود و برخی از هنرمندان سینما و شاعران با او ارتباط داشتند. از میانه دهه ۱۳۸۰ از اندیشه‌های صفایی بیشتر اقبال شد. در دهه گذشته، همایش‌هایی برای بزرگداشت او برگزار و ویژهنامههایی درباره وی در مطبوعات منتشر شده است.
زندگی‌نامه
علی صفایی در سال ۱۳۳۰ در قم متولد شد. پدرش عباس صفایی حائری از علمای قم و پدربزرگش محمدعلی صفایی حائری از علمای نجف بود که به دعوت عبدالکریم حائری یزدی، مؤسس حوزه علمیه قم، به قم هجرت کرد.
محمد، یکی از فرزندان صفایی در جنگ ایران و عراق در حلبچه به شهادت رسید. مستند «عین، صاد» به تهیه‌کنندگی و کارگردانی محمد دریایی درباره زندگی و اندیشه‌های علی صفایی ساخته شده است.[۱]
وفات
صفایی در ۲۲ تیر ۱۳۷۸ در راه سفر به مشهد و زمانی که قصد بازدید از پشت‌صحنه فیلم کودک و سرباز، ساخته رضا میرکریمی را داشت، در سانحه تصادف درگذشت.[۲] سید مهدی روحانی در قم بر او نماز میت اقامه کرد و پس از آن، در گلزار شهدای علی بن جعفر، نزدیک قبر فرزند شهیدش دفن شد.
تحصیلات
صفایی حائری پس از تحصیلات ابتدایی، در سیزده‌سالگی تحصیل علوم دینی را آغاز کرد.[۳] دروس سطح حوزه را از نصرت میانجی، اسدالله مدنی، ابوالفضل موسوی تبریزی، سید عبدالکریم موسوی اردبیلی، سید مهدی روحانی، محمدتقی ستوده، حسین نوری همدانی، محمد فاضل لنکرانی[۴] و جعفر سبحانی آموخت و شرح منظومه را نزد مرتضی بنی‌فضل گذراند.[۵]
صفایی در درس خارج فقه و اصول از سید محمد محقق داماد، مرتضی حائری یزدی و بیشتر، از پدرش عباس صفایی حائری بهره برد.
او در نوجوانی به مطالعه تاریخ ادبیات جهان و رمان‌های مشهور ایران و جهان پرداخت.
اندیشه
جایگاه دین
علی صفایی آدمی را در مجموعه‌ای از روابط می‌دید که با خود و دیگران و هستی دارد و وحی برای او یک ضرورت است. وحی و دین، راهی در کنار سایر راه‌های عُقَلایی، چون فلسفه و عرفان نیست؛ بلکه تنها راه ممکن است. دین است که به ما می‌آموزد چگونه زندگی کنیم و چگونه بمیریم.[۶]
در این تلقی، بحث «دین حداقلی» و «دین حداکثری» معنایی ندارد؛ چراکه همه چیز را باید از خدا آموخت.[۷] از نظر صفایی، دین را نباید کنار فلسفه و علم قرار داد. دین آمده است تا کوتاهی اینها را جبران کند.[۸]
نگاه نظام‌مند به دین
علی صفایی بر این باور بود که اسلام تنها واجد دستورات اقتصادی و تربیتی و سیاسی و… نیست؛ بلکه نظام‌های اقتصادی و تربیتی و سیاسی و… ارائه می‌کند. نظام‌های اسلامی، از نظر او، عبارت‌اند از: نظام فکری، عرفانی، اخلاقی، تربیتی، اجتماعی، سیاسی، اقتصادی، حقوقی، جزایی و قضایی.[۹]
هدف سلوک
از نظر صفایی، در سلوک، هدف، تسلط و شهود نیست؛ بلکه رشد هماهنگ استعدادهای انسان و حرکت به سوی خداست. عامل اصلی سلوک، بلاست، نه عبادت و عمل سالک. عابد و عامل، منتظر نتیجه کار خودند و متوقع و مغرور به عمل خویش؛ ولی سالکِ مبتلا، جز توکل چیزی ندارد.[۱۰]
تقدم تربیت
علی صفایی معتقد بود اگرچه از لحاظ منطقی، نظام تربیتی، اولین نظام دینی نیست، در تحقق خارجی، تربیت مقدم بر همه نظام‌های دیگر است. دین با رسول آغاز می‌شود و رسول خدا با اِعمال روش‌های تربیت اسلامی، فلسفه و عرفان و اخلاق و فقه اسلامی را در فکر و احساس و رفتار مؤمنان پرورش می‌دهد. بدین ترتیب، در اعتقادات و اهدافِ انسان، تحول به وجود می‌آورد.[۱۱]
حکومت دینی
به‌باور صفایی، تفکر دینی حتی در حد اعتقاد به توحید، می‌تواند جامعه‌ای با ویژگی‌ها و روابط خاص خود ایجاد کند و این جامعه، می‌تواند حکومتی با جلوه آن اعتقاد را نتیجه دهد.[۱۲]
ارتباط با هنرمندان
برخی هنرمندان با علی صفایی در ارتباط بوده‌اند. سهیل محمودی، شاعر، در سال ۱۳۶۰ با مطالعه کتاب‌های او، برای یافتن نویسنده آن کتاب‌ها، به قم رفت. صادق کرمیار، علیرضا داوودنژاد، رسول ملاقلی‌پور ،اسلام‌لو، ابوالقاسم طالبی، علی درخشی، فرج‌الله سلحشور، شمقدری و جمال شورجه هم از آن جمله بودند. نادر طالب‌زاده برای ساخت مستند «عصر انتظار»، گفت وگویی مفصل با صفایی انجام داد.[۱۳] سید رضا میرکریمی، کارگردان، چنان‌که خود گفته، فیلم زیر نور ماه را با توجه به زندگی صفایی ساخته است.[۱۴]
آثار
صفایی حائری دارای بیش از شصت اثر با موضوعات دینی، در زمینه‌های تربیتی، اجتماعی، اخلاقی و سیاسی است.[۱۵] او را دارای نوشتاری رسا و موجز دانسته‌اند.
وی، چنان‌که در وصیت‌نامه‌اش هم آورده است، آثارش را با نام مستعار «عین صاد» منتشر می‌کرد که مخفف نام و نام خانوادگی او است.
مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، مجموعه آثار او را به‌صورت نرم‌افزار و با عنوان آغاز در نهایت در قالب متن كامل ۴۸ عنوان كتاب در ۵۴ جلد طی مباحث: تربیتی، قرآنی، اجتماعی و حکومتی، اخلاقی، حوزوی، روش نقد، امامت و ولایت ، موضوعات تحلیلی و اسلامی، احادیث و ادعیه، تاریخ معاصر ایران ... منتشر کرده‌است.[۱۶]
تربیت و اخلاق
- انسان در دو فصل: روش تربیتی اسلامی در دو دوره قبل و بعد از بلوغ[۱۷]
- مسئولیت و سازندگی
- تربیت کودک
- نامه‌های بلوغ
- آیه‌های سبز: داستان‌ها و نکات تربیتی از آثار استاد علی صفایی حائری
- روابط متکامل زن و مرد
- حرکت: تحلیل جریان فکری و تربیتی انسان
- اخبات: تنها راه وصال به رحمت حق
- اندیشه من: طرح مذهب اصیل
- فوز سالک: ضرورت، اهداف، ابزارها و مراحل سلوک[۱۸]
- عوامل رشد، رکود، انحطاط
- حقیقت حج[۱۹]
روش تدریس
تفسیر و علوم قرآن
- روش برداشت از قرآن: روش تفسیر قرآن
- رشد: دیداری تازه با سوره عصر
- صراط (دیداری تازه با سوره حمد)
- تطهیر با جاری قرآن: تفسیر سوره بقره[۲۲]
- تطهیر با جاری قرآن: تفسیر جزء سی‌ام
- تطهیر باجاری قرآن: تفسیر سوره‌های آل عمران، مدثر و… (تفسیر ۲۲ سوره از قرآن)
- بگو که او
- چشم‌های بسته، چشمه‌های کور
- تنها پناه
- وقتی که از خودت می‌سوزی
- آنگاه که یاری شدی
- حیات برتر: معاد از منظر قرآن[۲۳]
نقدها
- روش نقد مکتب‌ها شامل پنج جلد:
- نقد هدف‌ها و نقد مکتب‌ها
- نقد مکتب‌ها: آرمان‌ها، آزادی
- نقد مکتب‌ها: آرمان، آگاهی و عرفان
- نقد مکتب‌ها: آرمان تکامل-مارکسیسم
- نقد مکتب‌ها: آرمان تکامل-اگزیستانسیالیسم[۲۴]
- روحانیت و حوزه: مشکلات و راهکارها
- نقدی بر هرمونوتیک: نقدی بر فلسفه دین خدا در فلسفه هرمنوتیک کتاب و سنت
- بررسی پاسخ به شبهات پیرامون آزادی، برده‌داری، تساوی زن و مرد، حجاب و…[۲۵]
سیاسی (حکومت دینی)
- مشکلات حکومت دینی
- جنگ یا صلح: در پاسخ به پیام نهضت آزادی
- از معرفت دینی تا حکومت دینی: سیر تشکیل حکومت دینی بر مبنای معرفت دینی
- درس‌هایی از انقلاب (انتظار): آماده‌سازی جامعه برای دگرگونی بنیادین
- درس‌هایی از انقلاب (تقیه): مبارزه پنهانی و نفوذ در دشمن
- درس‌هایی از انقلاب (قیام): مرحله مبارزه مستقیم برای تشکیل جامعه اسلامی
- نگاهی به تاریخ معاصر ایران[۲۶]
- انفاق: از انفاق مخرب تا انفاق سازنده* اندیشه من: طرح مذهب اصیل
- از وحدت تا جدایی: نقد و بررسی اندیشه‌های دکتر سروش
- فقر: راه‌حل جامع برای رفع فقر[۲۷]
اهل‌بیت (ع)
شرح دعا
هنر و ادبیات
- و با او با نگاه فریاد می‌کردیم (شعر)[۳۲]
- ذهنیت و زاویه دید: در نقد و نقد ادبیات داستانی ایران
دیگر موضوعات
- روش برداشت از نهج‌البلاغه
- خط انتقال معارف: چگونگی انتقال معارف دینی و پیشگری از شکاف نسل‌ها[۳۳]
میراث فکری صفایی
اندیشه‌های صفایی حائری، با توجه به اتهامات سیاسی‌‌ای که برضد او مطرح بود، کمتر فرصت نشر پیدا کرد؛ اما از میانه‌های دههٔ هشتاد، طرفداران وی فرصت بیشتری یافتند که دیدگاه‌هایش را مطرح کنند. مؤسسه لیلةالقدر[۳۴] واقع در قم نیز فعال شد و کتاب‌های صفایی را نشر می‌داد و درباره اندیشه وی، جلسات گفت‌وگو برگزار می‌کرد. در دههٔ اخیر، چند همایش و بزرگداشت برای علی صفایی برگزار شده است. برخی از مطبوعات هم ویژهنامههایی برای او منتشر کرده‌اند.
برخی از کسانی که هم‌اکنون، در سنت فکری وی حرکت می‌کنند، عبارت‌اند از: امیر غنوی[۳۵]، سید مسعود پورسیدآقایی[۳۶] و سید عباس لاجوردی.[۳۷] پایگاه اطلاع رسانی این مؤسسه، اخبار مربوط به علی صفایی را منتشر می‌کند.
پانویس
- ↑ «مستند عین صاد از شبکه دو پخش خواهد شد»، تلوبیون.
- ↑ «عین صاد، مردی که نمی‌شناختیم»، انتشارات لیلة القدر.
- ↑ «عین صاد،حروف مقطعه علم و صفا»، وبگاه خبرگزاری رجانیوز.
- ↑ «زندگی‌نامه علی صفایی»، وبگاه انتشارات لیلةالقدر.
- ↑ «عین صاد،حروف مقطعه علم و صفا»، وبگاه خبرگزاری رجانیوز.
- ↑ غنوی، «بهشتی بر فراز کوهسار»، وبگاه لیلةالقدر. دریافت‌شده در: ۶ مهر ۱۴۰۳.
- ↑ غنوی، «بهشتی بر فراز کوهسار»، وبگاه لیلةالقدر. دریافت‌شده در: ۶ مهر ۱۴۰۳.
- ↑ غنوی، «بهشتی بر فراز کوهسار»، وبگاه لیلةالقدر. دریافت‌شده در: ۶ مهر ۱۴۰۳.
- ↑ غنوی، «بهشتی بر فراز کوهسار»، وبگاه لیلةالقدر. دریافت‌شده در: ۶ مهر ۱۴۰۳.
- ↑ غنوی، «بهشتی بر فراز کوهسار»، وبگاه لیلةالقدر. دریافت‌شده در: ۶ مهر ۱۴۰۳.
- ↑ غنوی، «بهشتی بر فراز کوهسار»، وبگاه لیلةالقدر. دریافت‌شده در: ۶ مهر ۱۴۰۳.
- ↑ غنوی، «بهشتی بر فراز کوهسار»، وبگاه لیلةالقدر.
- ↑ «عین.صاد؛ مردی که نمی‌شناختیم»، وبگاه لیلةالقدر.
- ↑ «عین.صاد؛ مردی که نمی‌شناختیم»، وبگاه لیلةالقدر.
- ↑ «رونمایی از دو کتاب جدید صفایی حائری در قم»، وبگاه خبرگزاری صدا و سیما.
- ↑ آغاز در نهایت ۲ (مجموعه آثار استاد علی صفایی حائری رحمه الله)، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
- ↑ «صفایی حائری، علی»، کتابخانه دیجیتال نور.
- ↑ «صفایی حائری، علی»، کتابخانه دیجیتال نور.
- ↑ «فروشگاه»، انتشاراتی لیلةالقدر.
- ↑ «صفایی حائری، علی»، کتابخانه دیجیتال نور.
- ↑ «فروشگاه»، انتشاراتی لیلةالقدر.
- ↑ «صفایی حائری، علی»، کتابخانه دیجیتال نور.
- ↑ «فروشگاه»، انتشاراتی لیلةالقدر.
- ↑ «صفایی حائری، علی»، کتابخانه دیجیتال نور.
- ↑ «فروشگاه»، انتشاراتی لیلةالقدر.
- ↑ «صفایی حائری، علی»، کتابخانه دیجیتال نور.
- ↑ «فروشگاه»، انتشاراتی لیلةالقدر.
- ↑ «صفایی حائری، علی»، کتابخانه دیجیتال نور.
- ↑ «فروشگاه»، انتشاراتی لیلةالقدر.
- ↑ «فروشگاه»، انتشاراتی لیلةالقدر.
- ↑ «صفایی حائری، علی»، کتابخانه دیجیتال نور.
- ↑ «صفایی حائری، علی»، کتابخانه دیجیتال نور.
- ↑ «صفایی حائری، علی»، کتابخانه دیجیتال نور.
- ↑ وبگاه لیلةالقدر
- ↑ غنوی «بهشتی برفراز کوهسار»، وبگاه لیلةالقدر.
- ↑ پورسیدآقایی، «یاد استاد»، وبگاه لیلةالقدر.
- ↑ لاجوردی، «چراغ راه»، وبگاه لیلةالقدر.
پیوند به بیرون