شکست حصر آبادان
 | این مقاله در دست ویرایش جدی است. به تازگی خشت اول این مقاله را گذاشتهایم، صبور باشید. |
 | این نوشتار با رویکرد فرهنگی و هنری نوشته شده است. برای آگاهی بیشتر از سایر سویههای رویداد شکست حصر آبادان به منابع دیگر مراجعه کنید. |
حصر آبادان یا محاصره آبادان نبردی در آغازین روزهای جنگ تحمیلی بود که طی آن نیروهای بعثی علیرغم مقاومت مردم آبادان موفق شدند این شهر را محاصره نمایند. پنجم مهر ماه سال ۱۳۶۰ نقطه عطفی در تاریخ ۸ سال دفاع مقدس به‌شمار می‌آید. در این روز، اولین عملیات گسترده ایران در مقابل ارتش متجاوز بعث با موفقیت کامل صورت گرفت و شهر آبادان پس از یک سال از محاصره دشمن بعثی خارج شد.
اگر تمام اتفاقات ریز و درشتی که در طول هشت سال دفاع مقدس در آبادان گذشت را کنار بگذاریم واقعه محاصره آبادان و شکست حصر آبادان به تنهایی واجد قابلیت‌های بالایی از حیث دراماتیکی و نمایش است که می‌توان از درون هر لایه آن یک قصه را بیرون کشید و یک بعد از این واقعه را روایت کرد.
دربارهٔ رویداد
حصر آبادان یا محاصره آبادان نبردی در آغازین روزهای جنگ تحمیلی بود. در تاریخ ۱۸ مهر ۱۳۵۹ نیروهای ارتش بعثی، با احداث دو پل شناور در منطقه مارد و سلمانیه، با عبور از رودخانه کارون، به خاک ایران هجوم آوردند و با هدف محاصره شهر آبادان، اقدام به تثبیت نیروهای خود در منطقه شرق کارون و قطع جاده ارتباطی آبادان به اهواز نمودند و مردمی را که در حال خروج از آبادان بودند را نیز به اسارت خود درآوردند. روز بعد نیز ارتش بعث اقدام به قطع جاده ارتباطی آبادان به ماهشهر نمود و با عبور از این جاده و رسیدن به شمال آبادان و ساحل شمالی بهمنشیر، موفق شدند آبادان را محاصره نمایند.
۱۹ مهرماه ۱۳۵۹ ستون‌های رزمی عراقی ضمن عبور از رودخانه کارون، جاده اهواز به آبادان را اشغال و در همین جاده شهید محمدجواد تندگویان و همراهانش را به اسارت درآوردند. پس از آن، از آبادان به طرف ماهشهر حرکت کرده و این شهر را نیز تصرف کردند. دو روز بعد برای محاصره کامل آبادان با عبور از رودخانه «بهمنشیر» در منطقه کوی «ذوالفقاریه» با مقاومت مردمی روبه‌رو شدند. نیروهای عراقی با وجود اینکه در این منطقه پل احداث کرده و نیزارها را نیز قطع کرده بودند، ولی با مقاومت نیروهای مردمی مجبور به عقب‌نشینی از بهمنشیر شدند. با این حال آغازین روزهای آبان ماه بار دیگر تحرکات عراقی‌ها برای تصرف آبادان از سرگرفته شد و یک هفته بعد حلقه محاصره تنگ‌تر شد. در این زمان تمام راه‌های زمینی به آبادان قطع بود، تنها راه ورود به آبادان از طریق هوا و دریا بود؛ آبادان در مدار ۲۷۰ درجه محاصره شده بود.
فرمان شکست حصر آبادان
چهاردهم آبان ماه ۱۳۵۹ زمانی که فرمان امام خمینی (س) مبنی بر اینکه «حصر آبادان باید شکسته شود» خطاب به نیروهای مسلح صادر شد، کمتر از یک هفته از تلاش نیروهای عراقی برای تصرف آبادان می‌گذشت. امام خمینی در سخنان خود در حسینیه جماران در جمع واعظان و خطیبان مذهبی در آستانه ماه محرّم، بیان فرمودند: «من منتظرم که این حصر آبادان از بین برود. و [هشدار] می‌دهم به پاسداران، قوای انتظامی و فرماندهان قوای انتظامی که باید این حصر شکسته بشود؛ مسامحه نشود در آن، حتماً باید شکسته بشود. فکر این نباشند که ما اگر اینها هم آمدند، بیرونشان می‌کنیم. اگر اینها آمدند، خسارات بر ما وارد می‌کنند. نگذارند اینها بیایند در آبادان وارد بشوند. از خرمشهر اینها را بیرون بکنند. حال تهاجمی بگیرند.» (صحیفه امام، ج ۱۳، ص ۳۳۳)
در واقع در پی دستور امام (س) یکی از چهار عملیات بزرگ و برجسته تاریخ دفاع مقدس رقم خورد که به عنوان یک نقطه عطف در انتقال راهبرد جنگ از آن یاد می‌شود. به دنبال فرمان امام خمینی (س) طرح‌های مشترک سپاه و ارتش برای شکست حصر آبادان شکل گرفت. ساعت یک بامداد روز پنجم مهر ۱۳۶۰ رزمندگان اسلام عملیاتی را با رمز «نصر من الله و فتحٌ قریب» آغاز کردند که پس از دو روز به بار نشست و فرمان امام خمینی (س) مبنی بر ضرورت شکست حصر آبادن با موفقیت اجرا شد.[۱]
آثار فرهنگی و هنری دربارهٔ این رویداد
فیلم‌شناسی
سینمایی
آبادان یازده ۶۰
مهرداد خوشبخت در سال ۹۸ فیلم آبادان یازده ۶۰ را تولید کرد. او در این فیلم به روایت مجاهدت گروهی از کارکنان رادیو نفت آبادان برای حفظ رادیو و مخابره اخبار به منظور مقاومت مردم در برابر نیروهای بعثی پرداخت و توانست در سی و هشتمین جشنواره فیلم فجر جایزه ویژه قاسم سلیمانی فجر را از آن خود کند. این فیلم همچنین برای بهترین جلوه‌های ویژه میدانی و بهترین جلوه‌های ویژه بصری نامزد دریافت سیمرغ بوده است.
دکل
دکل به کارگردانی عبدالحسین برزیده داستانی را روایت می‌کند که آبادانِ در محاصره دشمن و زیر آتش مداوم قرار گرفته و گروهی از نوجوانان بسیجی که زیر فرمان حمید، تصمیم به نابود کردن دکلی می‌گیرند که شهر را مورد حمله‌های پیاپی قرار می‌دهد. شهر به تدریج تخلیه می‌شود و در این میان خانواده حمید نیز تصمیم به ترک شهر می‌گیرند. اما زهرا، خواهر حمید، حاضر به ترک شهر نیست و تصمیم دارد در کنار برادرش، در برابر دشمن مقاومت کند. با پافشاری‌های بسیار زهرا، او هم در آبادان می‌ماند و در یاری رساندن و مداوای مجروحان شریک می‌شود. امیر، دوست حمید که در کنار او به مقاومت در برابر دشمن مشغول است، از زهرا خواستگاری می‌کند و این در حالی است که به اعتقاد حمید، جنگ می‌تواند مسئله مهم‌تری باشد. سرانجام با تلاش بسیجی‌ها دکل نابود می‌شود. زهرا که مجروح شده با هلیکوپتر به بیمارستان منتقل و در همان زمان امیر نیز برای شرکت در یک عملیات دیگر به جبهه اعزام می‌شود.
ملکه
ملکه فیلمی به کارگردانی محمدعلی باشه آهنگر که به روایت داستان دیدبانی به نام سیاوش می‌پردازد که به دنبال فرصتی است تا توانایی‌های خود را نشان دهد. او یک برج پالایشگاه را برای دیدبانی انتخاب می‌کند که بر حیاتی‌ترین مختصات و جایگاه‌های دشمن احاطه دارد. داشتن چنین دیدگاهی یک فرصت طلایی برای جبهه خودی به وجود می‌آورد. ملکه روایت زنبورهایی است که نیش می‌زنند با آن که می‌دانند می‌میرند، چرا که خانه از جان برایشان باارزش‌تر است.
شب واقعه
شب واقعه فیلمی به کارگردانی شهرام اسدی (کارگردان فیلم نامدار روز واقعه) و نویسندگی همایون شهنواز ساختهٔ سال ۱۳۸۷ است. شب واقعه دربارهٔ زندگی دریاقلی سورانی است. چهلمین روز بعد از آغاز جنگ تحمیلی، دریاقلی سورانی پس از آن که خانواده‌اش را از شهر آبادان راهی می‌کند، به اوراق فروشی خود در حاشیه بهمن شیر برمی گردد و با ماجراهایی روبرو می‌شود. «شب واقعه» روایتی از بخش‌هایی حساس از تاریخ ایران زمین است و نقش مردم در این جنگ نابرابر را نشان می‌دهد. در شب واقعه سعی شده از کلیشه‌های رایجی که در برخی از فیلم‌های دفاع مقدس وجود دارد، پرهیز شود و با نگاه جدیدی که مخاطب امروزی می‌پسندد به موضوع مقاومت‌های مردمی در دوران هشت سال دفاع پرداخته شود.
کوسه‌ها
کوسه‌ها به کارگردانی حمیدرضا آشتیانی‌پور از فیلم‌های مرتبط با حصر آبادان است. «عبود» فرزند «ناخدا» توسط مهاجمین عراقی به اسارت گرفته شده است و «ناخدا» می‌کوشد مخفیانه و به دور از چشم نیروهای بسیجی، پسرش را از چنگ عراقی‌ها نجات دهد. او برای رسیدن به مقصودش دست به هر کاری می‌زند و حتی با «حسام» جاسوس تماس می‌گیرد تا با کمک «دریاقلی» خود را به آن سوی اروندرود برساند، در این فیلم تعصب و غیرت آبادانی‌ها بر سر سرزمین و جان و مال ناموس شان در پیوند با یک تجربه عاطفی روایت می‌شود تا در نهایت سربلندی آنها را پاس بدارد.
پالایشگاه
پالایشگاه به کارگردانی و نویسندگی مهرداد خوشبخت محصول سال ۱۴۰۱ است. این فیلم روایتگر آغاز محاصره آبادان و تلاش تعدادی از مهندسین پالایشگاه نفت آبادان است که با امکانات و تجهیزاتی که در داخل انبارهای آن است، می‌خواهند پالایشگاه‌های دیگر را ترمیم کنند. پالایشگاهی استراتژیک که ممکن است هر لحظه به دست نیروهای دشمن بیفتند.
یدو
یدو فیلمی به کارگردانی مهدی جعفری محصول سال ۱۳۹۹ کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان است که برنده سیمرغ بلورین بهترین فیلم در سی و نهمین دوره جشنواره فیلم فجر شده است. این فیلم براساس داستان زخم شیر از صمد طاهری ساخته شده است.
داستان فیلم دربارهٔ ماه‌های آغازین جنگ تحمیلی است. دورانی که خانواده‌های شهرهای مختلف آبادان به ناچار خانه، کاشانه و همهٔ دلبستگی خود را رها کردند و به شهرهای دیگر پناه بردند تا جان خود را نجات دهند. اما در این میان مادری قصد ندارد خانه و کاشانهٔ خود را رها کند در این میان پسر بزرگ‌تر و نوجوان خانواده، از دست این تصمیم مادر عصبانی است. مدام به جان مادر غر می‌زند که مانند تمام اهالی محل از آن جا بروند تا از بین نرفته‌اند. به هر بهانه‌ای با مادر بحث می‌کند و حرف از رفتن می‌زند. مادر اما بیش از آنچه یدو تصورش را دارد عاشق خانه‌ای است که در آن مادر شده است. سرانجام، در زمان محاصره آبادان، یدو پسر نوجوان تصمیم می‌گیرد تا مادر، خواهر و برادر کوچکتر خود را از شهر خارج کند و خود برای دفاع به دیگر رزمندگان ملحق شود.
مستند
وقتی آمد
مستند «وقتی آمد»، روایتی از حضور میدانی رهبر معظم انقلاب در عملیات شکست حصر آبادان می‌باشد.
در محاصره
این مجموعه مستند داستانی به کارگردانی امیرمهدی پوروزیری در قالب داستان یک زن و شوهر که در بحبوحه حصر آبادان به همراه فرزندانشان به این شهر بازمی‌گردند، خاطرات شکست حصر آبادان را از زبان مردم به خوبی بازگو می‌کند و به زندگی مردم عادی در جنگ می‌پردازد.
۵ مهر سالروز شکست حصر آبادان
مستند ۵ مهر سالروز شکست حصر آبادان مراحل اولیه هجوم دشمن و محاصره آبادان تا شکست حصر شهر و پیروزی رزمندگان اسلام به نمایش گذاشته می‌شود.
بهترین مجسمه دنیا
این مستند به کارگردانی حبیب احمدزاده (مستندساز ایرانی) روایتی است از زندگی شهید دریا قلی سورانی که در ماه‌های آغاز جنگ، زمانیکه آبادان در محاصره نیروهای بعثی بود، غافلگیرانه از رودخانه بهمنشیر وارد آبادان شد. تنها او بود که متوجه نیت شوم دشمن شد و با شجاعت و عزمی وصف ناشدنی مسافت ۹ کیلومتری را با دوچرخه ای کهنه طی کرد تا مدافعان شهر را از نیت شوم دشمن با خبر سازد و پس از آن بود که با حضور رزمندگان و مردم شهر، دشمن به آن سوی بهمنشیر رانده و خونین‌شهر آزاد شد. راویان این فیلم مستند مرتضی احمدی و حمید فرخ‌نژاد هستند که با لهجه آبادانی داستان را روایت می‌کنند.
مستند در لباس سربازی: قسمت هفتم
قسمت هفتم این مجموعه مستند به حضور رهبر معظم انقلاب در عملیات حصر آبادان می‌پردازد.
کتابشناسی
دشمن، پشت دروازه‌های شهر: روایت مقاومت مردمی آبادان؛ ۱۳۵۹
این کتاب روایت مقاومت مردمی شهروندان آبادانی است.
فرکانس ۱۱۶۰
کتاب فرکانس ۱۱۶۰:اینجا آبادان؛ صدای مقاومت و ایستادگی نوشته فضل‌الله صابری در انتشارات سوره مهر منتشر شد. فیلم آبادان یازده ۶۰ از این کتاب اقتباس شده است.
شکستن محاصره آبادان
شکستن محاصره آبادان که به کوشش یدالله ایزدی منتشر شده، کتاب پانزدهم از مجموعه روزشمار جنگ ایران و عراق است که به شکستن محاصره آبادان می‌پردازد.
آبادان، که می‌جنگد
کتاب عکس «آبادان، که می‌جنگد» کتابی است دربرگیرنده ۶۰ قطعه عکس سیاه و سفید از نگاه بهمن جلالی که در قالب یک گزارش تصویری در سال ۱۳۶۰ توسط انتشارات زمینه منتشر شده است.
تا شکست حصر
کتاب تا شکست حصر شامل خاطرات مقاومت مردم آبادان در برابر ارتش متجاوز صدام تا شکست محاصره این شهر در سال ۱۳۶۰ و آغاز عملیات ثامن الائمه، به قلم سید محمد هاشم‌پور یزدان‌پرست است که توسط انتشارات نوید شیراز منتشر شده است.
بچه‌های کفیشه
کتاب بچه‌های کفیشه: خاطرات مکی یازع به قلم سیدقاسم یاحسینی است. با گذشت سال‌ها از پایان دوران دفاع‌مقدس هنوز منابع چندانی از وضعیت آبادان در یک سال محاصره آن نداریم که با نگاهی جامعه‌شناختی و انسان‌شناسانه به وضعیت زندگی مردم در آن ایام پرداخته باشند. سرهنگ پاسدار، مکی یازع که در محله کُفیشه آبادان زندگی می‌کند، او خاطرات خود را از انقلاب و جنگ تحمیلی عراق علیه ایران و محاصره یک ساله آبادان توسط نیروهای عراقی بیان کرده است.
شمارهٔ پنج
کتاب شمارهٔ پنج نوشته مرتضی قاضی است. این کتاب که مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس منتشر کرده است به نقش زنان در مقاومت آبادان به روایت فاطمه جوشی می‌پردازد.
شکست حصر آبادان
این کتاب نوشته نازخند صبحی با ۹ روایت داستانی کوتاه از عملیات شکست حصر آبادان توسط انتشارات سفیر اردهال منتشر شده است.
دریاقلی
این کتاب که نوشته نجمه جوادی است دربارهٔ زندگی دریاقلی سورانی ناجی شهر آبادان است.
دریاقلی گمنامی که ناجی آبادان شد
این کتاب که نوشته سید محمدحسن میرداماد اصفهانی است دربارهٔ زندگی دریاقلی سورانی، ناجی شهر آبادان است.
سرود و نماهنگ
در محاصره (قطعه موسیقی)
مستند داستانی «در محاصره» به کارگردانی امیر مهدی‌پور وزیری داستان زندگی کسانی است که در جریان روزهای سخت حصر آبادان در این شهر ماندند و از آن دفاع کردند. تیتراژ پایانی این سریال قطعه‌ای است با همین نام که آواز آن را محمد معتمدی خوانده و آهنگسازش بهزاد عبدی است. موسیقی این اثر توسط ارکستر ناسیونال اوکراین انجام شده و شعر این قطعه از سروده‌های کاظم بهمنی است.
آبادان
سازندگان این سرود و همخوانی اسم این اثر را آبادان گذاشته‌اند. جعفر زعیمی نیکو آهنگسازی این سرود را بر روی شعری از علی معلم دامغانی انجام داده است. جاودانه ماندن نام آبادان در طول تاریخ ایران، مفهومی است که در شعر این سرود، برجسته می‌شود.
آبادان ای جان
نماهنگ سرود «آبادان ای جان» با مضمون گرامیداشت ایثارگری‌های مردم مظلوم آبادان، توسط گروه سرود رایة الزهراء تهران تهیه و منتشر شده است.
داستان دریاقلی در کتاب فارسی ششم دبستان
از سال ۱۳۹۱ داستان دریاقلی سورانی در درس هشتم کتاب فارسی ششم دبستان ایران وارد شد. این متن نوشته محمدرضا ترکی است. در بخشی از این داستان آمده است:
شهید «دریا قلی سورانی» یکی از دلاور مردان دوران دفاع مقدس بود که در نخستین ماه‌های جنگ تحمیلی با فداکاری شگفت‌انگیز خود، مانع سقوط شهر آبادان شد. شغل دریاقلی، اوراق فروشی بود. او در آن هنگام به همراه فرزند خردسال خود در گورستانی از اتومبیل‌های فرسوده در «کوی ذولفقاری» در حاشیهٔ آبادان زندگی می‌کرد. در یک شب تاریک، ناگهان متوجه شد که سربازان دشمن بعثی به صورتی غافلگیرکننده از رودخانهٔ بهمن شیر گذشته‌اند و می‌خواهند شهر شهر محاصره شدهٔ آبادان را به اشغال کامل خود در بیاورند.
دریاقلی، فوراً بی سر و صدا سوار بر دوچرخه شد و به راه افتاد. دریاقلی در آن شب پاییزی نهم آبان ماه ۱۳۵۹ با همهٔ توان و قدرت، رکاب می‌زد.
انگار کسی در گوشش می‌گفت: «دریاقلی رکاب بزن، همه چیز به جوانمردی تو وابسته است. اگر کوتاهی کنی، همهٔ شهر و دیار نابود خواهد شد.[۲]
پانویس
- ↑ «روزی که حصر شکست». پرتال امام خمینی(ره). دریافت‌شده در ۲۲ مرداد ۱۴۰۳.
- ↑ https://darsomadrese.com/درس-هشتم-فارسی-ششم-دریاقلی-کلاس-اینتر/. دریافت‌شده در ۳ شهریور ۱۴۰۳. پارامتر
|عنوان= یا |title=ناموجود یا خالی (کمک)