عملیات دماوند (مستند)
نام فیلم | عملیات دماوند |
---|---|
موضوع | مشارکت ارتش ایران در دوران پهلوی در جنگ ظفار |
سبک | مستند |
کارگردان | احسان مشکور |
نویسنده | سیدسیاوش کبودرآهنگی امیرحسین صالحی |
صداپیشگان | حسن همایی |
فیلمبرداری | سیامک مختاری یوسف سبحانی امیر خدایی |
شرکت/سازمان تولیدکننده | سفیرفیلم |
زمان | ۴۱ دقیقه |
کشور | ایران |
زبان | فارسی |
عملیات دماوند (تولید ۱۴۰۱) مستندی است به کارگردانی احسان مشکور و با تهیهکنندگی محمد فریدونی. این مستند روایتی است از تنها جنگ ارتش پهلوی در دهه پنجاه شمسی.
این مستند را سفیرفیلم در ۴۱ دقیقه تولید کرده است.
درباره مستند
این مستند روایتی است از تنها جنگ ارتش پهلوی در دهه پنجاه شمسی.
ارتش پهلوی با خرید تجهیزات مدرن از کشورهای مختلف به یکی از مجهزترین ارتشهای منطقه تبدیل شده بود. تنها حضور نظامی ارتش پهلوی مربوط میشود به عملیات تسک فورس دماوند. جنگی که در یکی از مناطق نزدیک به خلیجفارس انجام شد و به مدت سه سال به طول انجامید.
مستند عملیات دماوند به چگونگی و چرایی این جنگ میپردازد.
محمد بلوری خبرنگار روزنامه کیهان که برای تهیه گزارش به منطقه جنگی سفر کرده، عکسی از اجرای گوگوش برای خبرش انتخاب میکند. چاپ این خبر به همراه عکس گوگوش حوادثی را به دنبال دارد.
عملیات نظامی ارتش شاهنشاهی ایران در ظفار برای مقابله با چریکهای جداییطلب چپگرا در این منطقه به درخواست سلطان قابوس، پادشاه عمان از محمدرضاشاه پهلوی، پادشاه وقت ایران انجام گرفت. حضور نظامی ایران در تغییر وضعیت بسود پادشاهی عمان و سرکوب شورش ظفار نقش داشت. از آن زمان سلطان قابوس بقای تخت و تاج خود را تا حد زیادی مدیون ایران میدانست.
در سال ۱۳۴۹ سعید بن تیمور با کودتای پسرش برکنار شد. سلطان جدید که به سلطان قابوس مشهور شد، با گسترش مبارزات جنبش آزادیبخش عمان روبرو بود. این جنبش تا اوایل دهه ۵۰ توانسته بود به پیروزیهایی دست یابد و مناطقی را در عمان تصرف کند. از آنجا که بریتانیا از عمان و خلیج فارس بیرون رفته و جز مستشاران اندکی در آن نمانده بودند، سلطان قابوس از کشورهای عربی درخواست کمک کرداما از آنجائیکه جز اردن کشور دیگری دخالت نکرد بنابراین سلطان قابوس از ایران در خواست دخالت نظامی کرد.حضور نظامی ایران در عمان از سال ۱۳۵۱ و با امضای یک پیمان میان طرفین در تهران آغاز گردید و در آذر ۱۳۵۱ اولین یگان نظامی ایرانی وارد عمان شد. با درخواست سلطان قابوس در ۲۹ آذر ۱۳۵۲ پیاده شدن واحدهای واکنش سریع ارتش شاهنشاهی ایران در صلاله شدت یافت.
از تعداد نیروهای اعزامی ارقام موثقی در دست نیست و در گزارشهای مختلف از ششصد تا چهارهزار نفر برآورد شدهاست. این عملیات سه سال طول کشید و آمار کشته شدگان هیچ وقت رسماً اعلام نشد اما برخی منابع ارتش به کشتهشدن بیش از۷۲۰ نفر از نیروهای ارتش شاهنشاهی و مجروحشدن بیش از ۱۴۰۴ نفر اشاره دارند.
خبر جنگ ایران با ظفار تا سال ۱۳۵۳ رسماً اعلام نشد. در آن سال حکومت وقت گزارشگرانی را به منطقه فرستاد. سرانجام حکومت ایران روز ۲۵ مهر ۵۴ اعلامیه پایان کار شورشیان راصادر کرد و سلطان قابوس در آذر ۱۳۵۴ بهطور رسمی اعلام کرد که جنگ ظفار پایان یافتهاست. جنبش آزادیبخش عمان در سال ۱۹۸۱ منحل شد. برخی از نیروهای ارتش ایران باقیمانده در عمان با وقوع انقلاب ۱۳۵۷ به ایران بازگشتند.[۱]
گفتاورد
امیرحسین صالحی پژوهشگر و نویسنده مستند عملیات «دماوند» در گفتگو با خبرنگار خبرگزاری مهر درباره این مستند گفت:
خیلی از افراد شاید اسم ظفار را از قول پدر یا پدربزرگهایشان شنیدهاند، این نام به گوششان خورده باشد و از لابهلای خاطرات بچگیها یا جوانیهایشان فهمیده باشند که شاه ایران چند سال قبل از انقلاب در یک کشور دیگر جنگیده و کمکم برایشان سؤال شده باشد که اصلاً این جنگ برای چه چیزی بوده است؟ برای چه چیزی آنجا پدرانشان یا پدربزرگهایشان جنگیدند و دستاورد این جنگ چه بوده است؟ قصه جنگ ظفار پر از پستی و بلندیهایی هست که باید طی کنیم تا بالاخره به جواب سوالهایمان برسیم. این جنگ خارج از ایران و در یکی از کشورهای حاشیهای خلیجفارس به نام عمان رخداده است.
وی افزود: کشور عمان در جنوب شرق شبهجزیره عربستان قرار گرفته است که به چهار استان (ظفار، مسقط، المسندم و بریمی) تقسیم میشود. این کشور از نظر ساختار اجتماعی دارای بافت قبیلهای است و اکثریت مردم پیرو مذهب اباضیه و تعدادی هم اهل تسنن هستند. در قرن هفدهم این کشور به دلیل موقعیت استراتژیک مورد توجه بریتانیا قرار گرفت و آنها در مسقط حکومتی وابسته تشکیل دادند. در اوایل قرن بیستم انگلستان با کسب امتیاز نفت در آن کشور و بهرهبرداری از آن به تقویت حاکمان مسقط پرداختند. استان ظفار که در جنوب غربی قرارگرفته، بهصورت نواری ساحلی به طول ۳۷۰ کیلومتر و ازنظر طبیعی به دو منطقه کاملاً متضاد و متمایز تقسیم شده و میشود که شمال آن بیابان و جنوب آن دارای جنگلهای سرسبز و انبوه است.
این نویسنده توضیح داد: اکثریت مردم این منطقه دارای مذهب تسنن و به زبان خاصی تکلم میکنند. در اوایل قرن بیستم با واگذاری امتیاز نفت به انگلیس و بهرهبرداری از منابع نفتی حضور انگلیسیها بیشتر شد. حاکم مسقط، سعید بن تیمور (۷۰ – ۱۹۳۲ م) با بهرهگیری از شرایط جدید، فشارهای سیاسی و اقتصادی بر مردم منطقه ظفار وارد کرد. آنها برای رهایی از چنین شرایطی با تأثیرپذیری از رهبران خود که بیشتر در بیرون مرزهای این کشور و تحت تأثیر اندیشههای سوسیالیستی و بهرهگیری از شرایط خاص اعرابدر منطقه ظفار با حمایت قدرتهای بزرگ جنبش اجتماعی شکل دادند که تداوم آن توازن قدرت را در خاورمیانه به هم میزد. این جنبش با دخالت نظامی ایران در دوره حکومت شاه سرکوب شد.
وی مطرح کرد: ایران همواره با همسایگانش روابطی حسنه و مناسب داشته است اما در دوره قاجار روابط سیاسی و تجاری با عمان به انحطاط گرایید، با ورود اروپاییان به خلیجفارس اوضاع این منطقه دستخوش تغییرات جدی و بنیادین شد و انگلیسیها با حضور مستمر و طولانی در این منطقه برای امنیت راه دریایی به هند و پس از آن اکتشاف و استخراج نفت، حفاظت از این منطقه را با امنیت ملی خود مرتبط میدانستند. شاه ایران که با حمایت غرب برای تداوم جریان نفت در رأس قدرت تثبیتشده بود بخشی از حلقه زنجیرهای دفاعی غرب را تشکیل میداد و ایالاتمتحده عامل اصلی تعیینکننده سیاست خارجی کشور بود. شاه ایران در داخل با سرکوب مخالفان توانسته بود ثبات و امنیت را تأمین کند و با کمک آمریکاییها ساختار نظامی کشور را متحول کند.
صالحی عنوان کرد: آنها پیشرفتهترین تجهیزات نظامی را در اختیارش قراردادند و مستشاران آنها در ساختار اداری و نظامی حضور داشتند. او برای رفع نگرانی داخلیاش با ورود به پیمانهای منطقهای و فرامنطقهای با غرب امنیت حکومت خود را تضمین کرد. شاه ایران با عضویت در پیمان بغداد، سنتو و پس از آن انعقاد قرارداد سری نظامی با ایالاتمتحده مدعی بود چنانچه از سوی شوروی مورد تجاوز قرار بگیرد مورد حمایت قرار خواهد گرفت و بر اساس این قراردادها به توسعه اهداف منطقهای پرداخت.
وی اظهار کرد: دولتمردان بریتانیا در اواخر دهه شصت میلادی بر اساس استراتژی شرق سوئز، تصمیم خود را مبنی بر خروج نیروهای نظامیشان از کانال سوئز، خلیجفارس و اقیانوس هند بیان کردند. سیاستمداران ایالاتمتحده برای حفظ و امنیت منافع استراتژیک غرب و جلوگیری از خلأ قدرت که ممکن است در منطقه باعث گسترش نفوذ کمونیسم شود راهبرد دکترین نیکسون را مدنظر قرار دادند. بر اساس آن، آمریکاییان از حضور نظامی خودداری میکردند و برای حفظ نظم و امنیت از کشورهای متحد به آنها کمکهای مالی و تسلیحاتی میکردند.
این نویسنده توضیح داد: مستند «عملیات دماوند» با خبرنگار روزنامه کیهان همراه شده است تا داستان دستگیریاش را به تصویر بکشد؛ داستانی که دکترین نیکسون را بهصورت واقعیتر برای ما ملموس میکند. این خبرنگار که سال ۵۴ و همزمان با کنسرت گوگوش در ظفار حضور دارد؛ از تصاویری حرف میزند که با چشمان خودش آنها را دیده است.
صالحی گفت: مستند «عملیات دماوند» در واقع بررسی فراز و نشیبهای رابطه ایران و عمان در دوره پهلوی دوم و بهویژه در دهه پنجاه شمسی است.
این مستند تلاش دارد به بررسی دکترین نیکسون در منطقه غرب آسیا بپردازد و ناگفتههایی از رابطه ایران و آمریکا و عمان را در دهه چهل و پنجاه شمسی بازگو کند.[۲]
پانویس
- ↑ «عملیات دماوند». دریافتشده در ۱۴ مرداد ۱۴۰۳.
- ↑ «کارگردان مستند با مهر مطرح کرد؛روایت «عملیات دماوند» از حمله ایران به عمان/ در جنگ ظفار چه گذشت؟». ۳۱ تیر ۱۴۰۱. دریافتشده در ۱۴ مرداد ۱۴۰۳.
پیوند به بیرون
- نقد مستند «عملیات دماوند»- روایت یک جنگ بدون ارتشی ها
- روایت «عملیات دماوند» در یک مستند/ تحلیل محمدرضا پهلوی اشتباه بود!