محقق کرکی
| فقیه شیعه | |
| نام کامل | علی بن حسین بن عبدالعالی کَرَکی جبل عامِلی |
|---|---|
| لقب | محقق ثانی محقّق کَرَکی |
| تاریخ تولد | ۸۶۵ یا ۸۷۰ قمری |
| تاریخ شهادت | سال ۹۴۰ قمری |
| محل شهادت | نجف |
| محل دفن | حرم امام علی(ع) |
| محل سکونت | لبنان، عراق و ایران |
| استادان | علی بن هلال جزایری، محمد بن داود بن مؤذن جزینی، شمس الدین محمد بن خاتون عاملی، سید حیدر عاملی، احمد بن علی عاملی |
| شاگردان | جمال الدین بن عبد الله حسینی جرجانی، سید شرف الدین سماک عجمی، شهید ثانی، شیخ احمد بن محمد بن خاتون عاملی، سید نعمت الله جزایری، شهید ثانی و |
| تالیفات | جامع المقاصد، منهج السداد، حاشیه بر مختلف الشیعه، نفحات اللاهوت در لعن جبت و طاغوت و |
| فعالیت‌ها | اصلاحات دینی در مقام شیخ الاسلامی، بازگرداندن «أشهد ان علیاً ولی الله» و «حی علی خیرالعمل» به اذان؛ اقامه نخسیتن نماز جمعه در عصر صفویه |
علی بن حسین بن عبدالعالی کَرَکی جبل عامِلی معروف به محقق ثانی و محقّق کَرَکی از علما و فقهیان شیعۀ عهد صفوی است. او از وطن خود، جبل عامل مهاجرت کرد و ابتدا به عراق رفت و سپس به دعوت شاه اسماعیل صفوی به ایران آمد و در تبلیغ و ترویج تشیع، در ایران نقش مهمی را بر عهده گرفت. شاه طهماسب او را به‌عنوان نائب امام زمان(ع)، صاحب حقیقی دولت و شیخ‌الاسلام خواند و همه امور را در دست گرفت.
جامع المقاصد فی شرح القواعد از آثار برجسته اوست.
زندگی‌نامه
نور الدین ابوالحسن علی بن الحسین بن عبدالعالی[۱] در روستای کرکِ نوح در جبل عامل لبنان به سال ۸۶۵ یا ۸۷۰قمری متولد شد. نام وی «علی» است و «نور الدین»٬[۲] «شیخ علائی» و «مولای مروج» و «محقق ثانی»[۳] لقب گرفت.
زیست علمی
- محقق پس از آموزش‌های ابتدایی به حوزه علمیه کرک وارد شد و نزد محمد بن محمد بن خاتون، شمس الدین محمد جزینی، شمس الدین محمد احمد صهیونی و علی بن هلال جزایری دانش آموخت.
- هجرت به روستای میس و تدریس در حوزه علمیه آن
- ادامه تحصیل در شهرهای «جبعِ» لبنان٬ دمشق٬ بیت المقدس و الخلیل
- هجرت به مصر و تحصیل در حوزه اهل سنت
- هجرت به عراق در سال ۹۰۹قمری
- هجرت به ایران در سال ۹۱۶ قمری[۴] با دعوت شاه اسماعیل [۵]
- دریافت مقام شیخ الاسلامی از شاه طهماسب که بالاترین مقام دینی به شمار می‌رفت. [۶]
- دریافت اولین اجازه اجتهاد از شیخ محمد بن محمد بن خاتون العاملی در سال ۹۰۰قمری[۷]
- دریافت اجازه اجتهاد از «علی بن هلال جزائری» و «ابراهیم بن حسن وراق»[۸]
اساتید
- علی بن هلال جزایری؛ او مهم‌ترین استاد محقق ثانی است.[۹]
- محمد بن داود بن مؤذن جزینی
- شمس الدین محمد بن خاتون عاملی
- سید حیدر عاملی
- احمد بن علی عاملی عیناثی
- جعفر بن حسام عاملی عیناثی|زین الدین جعفر بن حسام عاملی عیناثی
- شمس الدین محمد بن احمد صهیونی
محقق کرکی علاوه بر اساتید شیعه، نزد برخی از علمای اهل سنت نیز دانش آموخت:
- ابی یحیی زکریا انصاری
- کمال الدین ابراهیم بن محمد بن ابی شریف قرشی[۱۰]
آثار
کتب و رسائل دیگر به حدود ۷۱ کتاب و رساله می‌رسد که جامع المقاصد (شرح قواعد الاحکام) مشهورترین کتاب اوست. این کتاب از نظر لفظ و معنی و نگارش و محتوی از نفیس‌ترین و بهترین متون فقهی شیعه به شمار می‌آید. در اهمیت این اثر، صاحب جواهر گفته است: «هر مجتهدی که جامع المقاصد، وسائل الشیعه و جواهر را داشته باشد، برای فهم و استدلال و استنباط و نگارش فقه نیازی به کتاب بعدی ندارد.»[۱۱] مهم‌ترین و قدیمی‌ترین متن در مورد اموال عمومی را کتاب «قاطعة اللجاج» تألیف محقق کرکی دانسته‌اند.[۱۲]
فعالیت‌های مذهبی
محقق در ایران با حمایت صفویان در ترویج تشیع بسیار کوشید. عمده فعالیت‌های او، تبلیغ و ترویج تشیع و آموزه‌های شیعی و تقویت و تاسیس مراکز علوم دینی شیعی و نهی از منکر بود. محقق ثانی برای اصلاح روش صوفیانه صفویان تلاش کرد.[۱۳] گویا به فتوای او بود که حکومت صفوی برخی مراکز ِ اعمال منافی شرع اسلام را برچید و تعطیل کرد.[۱۴]
در روزگاری که بسیاری از شیعیان از مسائل مذهب جعفری اطلاعی نداشتند و از کتب فقه امامیه چیزی جز جلد اول قواعد علامه حلی در دست نبود.[۱۵] محقق کرکی با نگارش شرح بر کتب فقهی بر غنای حوزه‌ها و علوم دینی افزود و آثاری فقهی٬ اخلاقی و عبادی نگاشت. گفته‌اند با کوشش محقق کرکی عبارت «أشهد ان علیاً ولی الله» و «حی علی خیر العمل» باری دیگر به اذان ضمیمه و بر مأذنه‌ها گفته شد.[۱۶]
در بعضی از فرمان‌ها و دستورهایی را که محقق ثانی به حکام و زمامداران نواحی مختلف کشور نوشته، دستوراتی در چگونگی برخورد عاملان حکومت با مردم٬ اخذ مالیات و مقدار آن٬ تعیین پیش‌نماز در هر شهر و ده برای اقامه نماز جمعه و جماعت و تعلیم احکام دینی و مراسم اسلامی آمده است.[۱۷]
او هر ساله از شاه طهماسب هفتاد هزار دینار می‌گرفت تا در رونق حوزه‌های علمیه و تحصیل طلاب علوم دینی مصرف کند.[۱۸]
شهادت
محقق کرکی در ۱۸ ذیحجه سال ۹۴۰قمری[۱۹] همزمان با عید غدیر، در نجف اشرف توسط عده‌ای از اهل‌سنت و به‌وسیله زهر، کشته شد[۲۰] و در حرم امام علی(ع) دفن شد.[۲۱]
پانویس
- ↑ امینی٬ شهیدان راه فضیلت٬ ۱۳۶۳ش٬ ص۱۹۹.
- ↑ دوانی، مفاخر الاسلام، ۱۳۸۶ش٬ ج۴، ص۴۴۹-۴۵۰.
- ↑ امینی٬ شهیدان راه فضیلت٬ ۱۳۶۳ش٬ ص۱۹۹.
- ↑ دوانی، مفاخر اسلام، ۱۳۸۶ش٬ ج۴، ص۴۱۴.
- ↑ جعفریان، صفویه از ظهور تا زوال، ۱۳۷۸ش٬ ص۹۸.
- ↑ خوانساری٬ روضات الجنات، ۱۳۹۰ق٬ ج۴، ص۳۶۳
- ↑ کنتوری، کشف الحجب و الأستار، ۱۴۰۹ق٬ ص۱۶.
- ↑ الحسون، حیاه المحقق الکرکی و آثاره،الاحتجاج، ج۱، صص۱۹۴ و ۴۲۳.
- ↑ مهاجر، المهاجرة العاملیه، ۱۴۱۰ق٬ ص۱۲۱.
- ↑ مهاجر، المهاجره العاملیه، ۱۴۱۰ق٬ ص۱۲۱-۱۲۲.
- ↑ جمعی از پژوهشگران حوزه علمیه قم٬ گلشن ابرار، ۱۳۷۹ش٬ چ۱ ٬ ص۱۷۰.
- ↑ به‌خصوص، نگاه کنید: کرکی، قاطعة اللجاج، ص۱۶۲.
- ↑ شهید مطهری، آشنایی با علوم اسلامی، چاپ جامعه مدرسین، ۱۳۶۲ش.
- ↑ موسوی مدرس بهبهانی، حکیم استرآباد (میرداماد)، ص۱۱ و ۱۲.
- ↑ دوانی، علی، مفاخر اسلام، ج۴، ص۴۴۰.
- ↑ روملو، احسن التواریخ، ۱۳۸۴ش٬ ص۸۵.
- ↑ بحرانی، لؤلؤه البحرین، ۱۳۴۵ق٬ ص۱۵۱ ؛ خوانساری، روضات الجنات، ۱۳۹۰ق٬ ج۴، ص۳۶۱.
- ↑ شهید مطهری، آشنایی با علوم اسلامی، ۱۳۶۲ش.
- ↑ دوانی، مفاخر الاسلام، ۱۳۸۶ش٬ ج۴، ص۴۴۹-۴۵۰ِ
- ↑ امینی٬ شهیدان راه فضیلت٬ ۱۳۶۳ش٬ ص۲۰۶.
- ↑ امینی٬ شهیدان راه فضیلت٬ ۱۳۶۳ش٬ ص۲۰۶.
پیوند به بیرون
- محقق کرکی احیاگر تشیع در ایران
- تحول‌های دینی عصر صفویه و نقش عالمان عاملی: مطالعۀ موردی محقق کرکی و شهید ثانی
- آثار موجود در کتابخانه بنیاد محقق طباطبائی