محمدباقر مجلسی
 | |
| نام کامل | محمد باقر بن محمدتقی مجلسی |
|---|---|
| لقب | علامه مجلسی، مجلسی دوم |
| تاریخ تولد | ۱۰۳۷ هجری قمری |
| زادگاه | اصفهان |
| تاریخ وفات | ۱۱۱۰ هجری قمری |
| شهر وفات | اصفهان |
| محل دفن | مسجد جامع اصفهان |
| خویشاوندان سرشناس | محمدتقی مجلسی • ملا صالح مازندرانی |
| استادان | محمدتقی مجلسی • ملا صالح مازندرانی • فیض کاشانی • سید علی خان مدنی • ملا خلیل قزوینی |
| شاگردان | میرزا عبدالله افندی اصفهانی • سید نعمت الله جزایری • ملا محمد رفیع گیلانی • میر محمد حسین خاتون آبادی |
| تالیفات | بحارالانوار • مرآة العقول • حلیة المتقین • ملاذ الاخبار • جلاء العیون |
| اجتماعی | قضاوت و شیخ الاسلامی در دوره صفویه |
محمدباقر مجلسی (۱۰۳۷ - ۱۱۱۰ قمری) معروف به علامه مجلسی و مجلسی ثانی فقیه شیعه در دوران شاه سلیمان و شاه سلطان حسین صفوی بود. معروف‌ترین اثر او بحارالانوار است که مجموعهٔ بزرگی از احادیث را گرد آورده است.
در تقویم رسمی ایران، ۳۰ مرداد به عنوان روز بزرگداشت علامه مجلسی تعیین شده است
زندگی‌نامه
مجلسی در سال ۱۰۳۷ هجری قمری در اصفهان به دنیا آمد. پدرش محمدتقی مجلسی(۱۰۰۳-۱۰۷۰قمری) مشهور به مجلسی اول از مجتهدان سرشناس عصر خویش و از شاگردان شیخ بهائی، ملا عبدالله شوشتری و میرداماد بود. [۱] مادرش، دختر صدرالدین محمد عاشوری قمی است که از خاندان علم و فضیلت به شمار می‌روند.[۲]
زیست علمی
محمدباقر مجلسی پس از فراگرفتن علوم مقدماتی نزد پدرش محمدتقی مجلسی آموزش دیده است. مؤلف ریاض العلماء می‌نویسد که وی دانش‌های عقلی را نزد آقا حسین خوانساری و دانش های نقلی را نزد پدرش فرا گرفت. حسنعلی شوشتری، امیر رفیع‌الدین محمدبن حیدر حسینی حسنی طباطبایی نائینی، امیر محمد قاسم قهپایی. [۳]
اما مشايخ نقل او:
- مولا محمد صالح مازندرانى
- ملا محسن فيض كاشانى
- سيد على خان مدنى صاحب شرح معروف بر صحيفۀ سجاديه عليه‌السلام
- شيخ حرّ عاملى مؤلف كتاب وسائل الشيعه
محمد باقر مجلسی، شاگردان بسیار و مجالس درس متعددی داشته است. برخی منابع، شاگردان او در مجالس درسش را بالغ بر هزار تن ذکر کرده‌اند. از بین شاگردان علامه برخی از مشاهیر علمای شیعه تربیت شدند که از آن جمله می‌توان به اسامی زیر اشاره کرد:
- میرزا عبدالله افندی اصفهانی
- سید نعمت‌الله جزایری
- شیخ عبدالله بحرانی
- محمد بن علی اردبیلی
- میر محمدصالح خاتون‌آبادی
- ومیر محمدحسین خاتون‌آبادی (نوه دختری‌اش)
- سید ابوالقاسم خوانساری [۴]
آثار مکتوب
میر محمدحسین خاتون‌آبادی در رساله ای که در بیان عدد تألیفات علامه مجلسی نگاشته است، تألیف‌های عربی او را ده کتاب و نگاشته‌های فارسی او را ۴۹ کتاب دانسته است. او پس از جمع کردن کل سطرهای آثار مکتوب مجلسی و تقسیم آن بر دوران عمر او نتیجه گرفته است که او در هر روز تقریبا ۳۳ صفحه سیصد کلمه‌ای نوشته است.[۵] علامه مجلسی به نگارش مجموعه‌های حدیثی اهتمام داشت. بازگشت به متون حدیثی و جمع‌آوری مجموعه‌های حدیثی و نیز شرح کتب حدیثی گذشتگان، جریانی بود که در دوران صفویان رواج یافت و ریشه در تلاش علمای شیعه برای پاسخ‌گویی به نیازهای عقیدتی دوران خود داشت.[۶]
بحارالانوار
مهمترین و پرحجم‌ترین کتاب او بحارالانوار است که حدود ۷۰۰ هزار سطر داشته و در یکی از چاپ‌های آن، ۱۱۰ جلد است. علمای این دوران و از جمله علامه مجلسی با این نگرش که همه علوم منشأ الهی دارد و ردپای همه آنها را در سخن امامان(ع) می‌توان یافت به تألیف چنین آثاری دست زدند.[۷] نگارش کتاب بحارالانوار نیز بخشی از توجه عمومی علمای دوران به حدیث و حدیث نگاری بود. فراهم کردن متونی که به پرسش‌های شیعیان پاسخ دهد و آنان را از پرداختن به عرصه‌ها و علوم انحرافی مانند فلسفه و تصوف بی‌نیاز کند.[۸] از همین روست که عملکرد علامه مجلسی در تألیف مجموعه‌های حدیث شیعه همچون عملی در تقویت مذهب تشیع ارزیابی شده و از او همچون احیا کنند مذهب تشیع یاد شده است.[۹]
سایر آثار
علامه مجلسی به شرح مجموعه‌های حدیثی کهن شیعه نیز پرداخت و در این شرح‌ها مباحث مختلف فقهی و غیر از آن را بررسی کرده است.[۱۰]
- مرآة العقول (کتاب)|مرآة العقول که شرحی بر کتاب الکافی (کتاب)|الکافی است.
- ملاذ الاخیار فی فهم تهذیب الاخبار (کتاب)|ملاذ الاخیار فی فهم تهذیب الاخبار که شرحی بر کتاب تهذیب الاحکام (کتاب)|تهذیب الاحکام است.
- الفوائد الطریفه فی شرح الصحیفه
- الاعتقادات
- اوزان المقادیر|رساله اوزان
- رساله در شکوک و رساله در اذان
- الوجیزة فی الرجال (کتاب)|الوجیزه فی الرجال
- المسائل الهندیه
فارسی‌نگاری
علامه مجلسی کتاب‌ها و رسالات متعددی به زبان فارسی نگاشت، که تعداد آن را تا ۴۹ کتاب و رساله شمارده‌اند. نگارش رسالات فارسی با هدف ترویج علوم دینی بین مردم عادی انجام می‌شد و رویه‌ای بود که مدتی پیش از علامه مجلسی آغاز شده بود، اما آثار مجلسی از شهرت بیشتری برخوردار شد و با استقبال بسیاری از فارسی زبانان همراه گشت.[۱۱]
از جمله آثار فارسی محمد باقر مجلسی می‌توان به کتاب‌های زیر اشاره کرد:[۱۲]
- حیات القلوب (کتاب)|حیاة القلوب
- حلیة المتقین (کتاب)|حلیة المتقین
- عین الحیات (کتاب)|عین الحیاة
- زاد المعاد (کتاب)|زاد المعاد
- تحفة الزائر (کتاب)|تحفة الزائر
- جلاء العیون (کتاب)|جلاء العیون
- مشکاة الانوار (ابهام‌زدایی)|مشکاة الانوار
- حق الیقین (کتاب)|حق الیقین
وفات
محمدباقر مجلسی در شب ۲۷ رمضان سال ۱۱۱۰قمری و در ۷۳ سالگی در اصفهان از دنیا رفت.[۱۳] آقا جمال خوانساری بر وی نماز گذارد. وی بنا بر وصیتش در کنار مسجد جامع اصفهان و در جوار پدرش به خاک سپرده شد.
در تقویم رسمی ایران، ۳۰ مرداد به عنوان روز بزرگداشت علامه مجلسی تعیین شده است.
پانویس
- ↑ امین، اعیان الشیعه، دار التعارف للمطبوعات، ج۹، ص۱۸۲؛ مدرس تبریزی، ریحانة الادب، ۱۳۶۹ش، ج۵، ص۱۹۶.
- ↑ کرمانشاهی، مرآت الاحوال جهان‌نما، ۱۳۷۳ش، ص۱۲۲؛ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۱۰۲، ص۱۰۵–۱۴۳.
- ↑ خنیفرزاده، روز بزرگداشت علامه مجلسی رحمه الله، مجله گلبرگ، شماره ۳۲.
- ↑ قمی، شیخ عباس، فوائد الرضویه، ص۱۴۷.
- ↑ خنیفرزاده، روز بزرگداشت علامه مجلسی رحمه الله، مجله گلبرگ، شماره ۳۲.
- ↑ طارمی، علامه مجلسی، ۱۳۸۹ش، ص۷۰–۷۱.
- ↑ جعفریان، «بحارالانوار از زاویه نگاه دایره المعارفی»، ص۲۸–۳۰.
- ↑ جعفریان، «بحارالانوار از زاویه نگاه دایره العارفی»، ص۳۶–۳۷.
- ↑ امین، اعیان الشیعه، دار التعارف للمطبوعات، ج۹، ص۱۸۳.
- ↑ طارمی، علامه مجلسی، ۱۳۸۹ش، ص۱۲۲–۱۲۹؛ بلاغی، «شرح احوال علامه مجلسی»، ص۳۵ ؛ انصاری قمی، اختران فقاهت، ج۱، ص۴۰.
- ↑ طارمی، علامه مجلسی، ۱۳۸۹ش، ۸۹–۹۵.
- ↑ امین، اعیان الشیعه، دار التعارف للمطبوعات، ج۹، ص۱۸۳؛ بلاغی، «شرح احوال علامه مجلسی»، ص۳۵–۴۰.
- ↑ قمی، الکنی و الالقاب، ۱۳۶۸ش، ج۳، ص۱۴۹.