محمدحسن نجفی

محمدحسن نجفی
فقیه امامی
نام کامل	محمدحسن بن باقر بن عبدالرحیم بن محمد بن عبدالرحیم شریف اصفهانی
لقب	صاحب جواهر
تاریخ تولد	۱۲۰۲ قمری
زادگاه	نجف
تاریخ وفات	۱۲۶۶ قمری
شهر وفات	نجف
محل دفن	محله عمارۀ نجف
استادان	سید محمد جواد عاملی، شیخ جعفر نجفی، شیخ موسی کاشف الغطاء
شاگردان	سید حسین کوه‌کمری، ملا علی کنی، محمد ایروانی، جعفر شوشتری، سید اسدالله اصفهانی، عبدالحسین تهرانی
اجازه روایت از	سید محمدجواد عاملی و شیخ جعفر کاشف الغطاء
تالیفات	نجاة العباد‌، جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام
اجتماعی	ساخت گلدسته‌های مسجد کوفه ساخت بارگاه و صحن مسلم بن عقیل ایجاد نهر از فرات تا نجف حفر چاه در کوفه و نجف و وقف بر مردم

محمدحسن نجفی یا محمدحسن شریف اصفهانی(۱۲۰۲ - ۱۲۶۶ هجری قمری) معروف به صاحب جواهر، فقیه، اصولی، مهمترین اثر او جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام است. وی از شاگردان سید محمدجواد عاملی (صاحب مفتاح الکرامه) و جعفر کاشف‌الغطاء بود و درس وی پس از شریف العلماء مازندرانی، از مهمترین دروس حوزه نجف به شمار می‌آمد. به توصیه او، شیخ انصاری، زعامت و مرجعیت شیعیان را به عهده گرفت.

زندگی‌نامه

سال تولد صاحب جواهر به‌طور دقیق مشخص نیست، اما بر اساس برخی شواهد و قراین، زمان ولادتش حدود سال‌های ۱۲۰۲ق در نجف است.^[۱] نیاکان صاحب جواهر، در اصفهان می‌زیسته‌اند. جد سوم وی، شیخ عبدالرحیم شریف، از اصفهان راهی نجف و در آنجا ساکن می‌شود. پدرش محمدباقر نجفی‌ و مادرش از نوادگان ابوالحسن فتونی عاملی و از منتسبین به سادات عذاری معروف به آل حجاب بود. خاندان او، همه اهل علم و دانش در نجف بوده‌اند.^[۲]

شیخ محمدحسن در اواخر عمرش با دختر سید رضا بحرالعلوم ازدواج کرد.^[۳] فرزندان وی هم غالباً راه پدر را پیمودند؛ از جمله شیخ محمد مشهور به شیخ حُمید، شیخ عبدالحسین معروف به علامه، شیخ حسین ادیب و شیخ حسن.^[۴]

زیست علمی

محمدحسن نجفی، تحصیلات مقدماتی خود را نزد این اساتید آغاز کرد:

شیخ حسن آل محی الدین
شیخ قاسم آل محی الدین
سید حسین شقرایی عاملی

پس از آن، در محضر علمای بزرگ آن دوره نجف شاگردی کرد تا به درجۀ اجتهاد رسیده و به تألیف کتاب جواهر الکلام مشغول شد. از جمله اساتید وی می‌توان به این معاریف اشاره کرد:^[۵]

سید محمدجواد عاملی (صاحب مفتاح الکرامه)
جعفر کاشف‌الغطاء (صاحب کشف الغطاء)
شیخ موسی کاشف الغطاء

شیخ محمدحسن از سید محمدجواد عاملی و جعفر کاشف‌الغطاء اجازه روایت دریافت کرد.^[۶]

شاگردان

درگذشت شریف العلما، حوزه علمیه کربلا را از رونق انداخت و آوازه تدریس محمدحسن نجفی موجب شد که غالب شاگردان شریف العلما به حوزه درسی او جذب شوند.^[۷] از این زمان دوباره حوزه علمیه نجف، رونقی مجدد گرفت. سید حسن صدر نقل کرده که حُسن تقریر و زیبایی کلام صاحب جواهر چنان بود که موجب شد بیش از ۴۰۰ نفر از علما در درس او حاضر شوند^[۸] و برخی از شاگردان، بعد از او به مقام مرجعیت رسیدند و بر کرسی افتاء تکیه زدند.^[۹] از برجسته‌ترین آنها می‌توان به این اسامی اشاره کرد:^[۱۰]

زین العابدین مازندرانی^[۱۱]
سید حسین کوه‌کمری
ملا علی کنی(صاحب ایضاح المشتبهات وتوضیح المقال)
محمد ایروانی
جعفر شوشتری
شیخ جواد (صاحب شرح اللمعتین)
محسن خنفر
محمد بن سلیمان تنکابنی ^[۱۲]
محسن اعسم (صاحب کشف الفلام)
سید اسدالله اصفهانی
شیخ العراقین
محمدحسن مامقانی
سید محمدحسن شیرازی
شیخ مرتضی انصاری
سید حسین آل بحرالعلوم
سید محمود بروجردی
علی خلیلی
سید ابراهیم شریعتمدار سبزواری

آثار علمی

از شیخ محمدحسن تألیفاتی چند باقی مانده است که عبارتند از:^[۱۳]

جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام
نجاة العباد‌
رسالة فی الزکاة والخمس
نجاة العباد فی یوم المعاد (رساله عملیه و فتواهای فقهی)
هدایة الناسکین (رساله‌ای درباره حج)
رساله‌ای در ارث

ولایت فقیه

صاحب جواهر هم در ابواب مختلف جواهر الکلام به حسب بحث، مباحثی مربوط به محدوده اختیارات فقیه مطرح کرده است اما در مورد کلیت این ولایت معتقد است:

اگر ولایت عامه فقیه نباشد، بسیاری از کارهای مربوط به شیعیان معطل می‌ماند.^[۱۴]

صاحب جواهر کسانی را که درباره ولایت فقیه تردید دارند، مورد نکوهش قرار داده، می‌نویسد:

این افراد طعم فقه را نچشیده و از فرمایش ائمه علیه‌السلام چیزی نفهمیده‌اند.^[۱۵]

فعالیت‌های اجتماعی

صاحب جواهر در طول عمر خویش، دست نیازمندان و فقیران را می‌گرفت و به مردم نزدیک بود. به کارهای خیر و عمومی همت می‌گماشت. از خدمات وی است:

حفر دو چاه در نجف و کوفه و وقف آن بر استفاده همگان
ساخت گلدسته‌های مسجد کوفه
ساخت بارگاه و صحن مسلم بن عقیل
ایجاد نهری از فرات تا نجف، برای رفع کم آبی نجف؛ نقل شده که در پاسخ کسانی که به هزینۀ گزاف این کار اعتراض داشتند، فرمود: «اگر به‌اندازه رمل‌هایی که از آن خارج شود طلا هزینه شود، باید این کار انجام شود.» هرچند بعدها این نهر در اثر سهل‌انگاری مردم از بین رفت.^[۱۶]

رحلت

محمحسن نجفی در ظهر چهارشنبه ۱ شعبان سال ۱۲۶۶ق در نجف اشرف بوده و آرامگاهش در محله عمارۀ نجف است.^[۱۷]

پانویس

↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۷ش، ج۱، ص۲؛ قمی، الفوائد الرضویه، ۱۳۸۵ش، ج۲، ص۷۲۶؛ معلم حبیب آبادی، مکارم الآثار، ج۵، ص۱۸۲۶ و ۱۸۲۸؛ آقابزرگ طهرانی، طبقات، ۱۴۰۴ق، ج۲، ص۳۱۳؛ مدرس تبریزی، ریحانه الادب، ۱۳۶۹ش، ج۳، ص۳۵۸.
↑ رک: نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۷ش، مقدمه، ج۱، ص۷؛ صدر، تکمله امل الآمل، ج۵، ص۳۲۴؛ قمی، الفوائد الرضویه، ۱۳۸۵ش، ج۲، ص۷۲۸؛ آقابزرگ طهرانی، طبقات، ۱۴۰۴ق، ج۲، ص۳۱۰؛ نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۷ش، ج۱، ص۴؛ اسلامی، صاحب جواهر (فقیه جاودانه)، ۱۳۷۳ش، ص۱۸؛ معلم حبیب آبادی، مکارم الآثار، ج۵، ص۱۸۲۷.
↑ رک: صدر، تکمله امل الآمل، ج۵، ص۳۲۸؛ معلم حبیب آبادی، مکارم الآثار، ج۵، ص۱۸۲۸.
↑ اسلامی، صاحب جواهر (فقیه جاودانه)، ۱۳۷۳ش، ص۱۰۷؛ معلم حبیب آبادی، مکارم الآثار، ج۵، صص۱۸۲۸-۱۸۳۲؛ رک: صدر، تکمله امل الآمل، ج۵، ص۳۲۷.
↑ رک: صدر، تکمله امل الآمل، ج۵، ص۳۲۵؛ قمی، الفوائد الرضویه، ۱۳۸۵ش، ج۲، ص۷۲۴؛ آقابزرگ، الذریعه، ۱۴۰۳ق، ج۱۰، ص۳۱۰؛ مدرس تبریزی، ریحانه الادب، ۱۳۶۹ش، ج۳، ص۳۵۷؛ نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۷ش، مقدمه، ج۱، ص۲۲.
↑ رک: صدر، تکمله امل الآمل، ج۵، ص۳۲۵.
↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۷ش، مقدمه، ج۱، ص۹.
↑ رک: صدر، تکمله امل الآمل، ج۵، ص۳۲۵.
↑ آقابزرگ طهرانی، طبقات، ۱۴۰۴ق، ج۲، ص۳۱۲؛ نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۷ش، مقدمه، ج۱، ص۱۸-۱۹.
↑ آقابزرگ طهرانی، طبقات، ۱۴۰۴ق، ج۲، ص۳۱۲؛ نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۷ش، مقدمه، ج۱، ص۱۸-۱۹.
↑ آقابزرگ، طبقات، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۸۰۵؛ امین، اعیان الشیعه، ۱۴۰۳ق، ج۷، ص۱۶۷.
↑ تنکابنی، ص۹،۲۴،۶۷،۷۳؛ تبریزی خیابانی، ص۱۳
↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۷ش، ج۱، ص۸؛ آقابزرگ، الذریعه، ۱۴۰۳ق، ج۵، ص۲۷۵، ج۱۱، ص۲۱۴، ج۱۲، ص۴۳، ج۲۴، ص۵۹ ؛ معلم حبیب آبادی، مکارم الآثار، ج۵، ص۱۸۲۸؛ قمی، الفوائد الرضویه، ۱۳۸۵ش، ج۲، ص۷۲۶.
↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۷ش، ج۲۱، ص۳۹۷.
↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۷ش، ج۲۱، ص۳۹۷.
↑ رک: صدر، تکمله امل الآمل، ج۵، ص۳۲۸؛ نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۷ش، ج۱، ص۱۱و ۲۱.
↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۷ش، ج۱، ص۲؛ قمی، الفوائد الرضویه، ۱۳۸۵ش، ج۲، ص۷۲۶؛ معلم حبیب آبادی، مکارم الآثار، ج۵، ص۱۸۲۶ و ۱۸۲۸؛ آقابزرگ طهرانی، طبقات، ۱۴۰۴ق، ج۲، ص۳۱۳؛ مدرس تبریزی، ریحانه الادب، ۱۳۶۹ش، ج۳، ص۳۵۸.

[1] نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۷ش، ج۱، ص۲؛ قمی، الفوائد الرضویه، ۱۳۸۵ش، ج۲، ص۷۲۶؛ معلم حبیب آبادی، مکارم الآثار، ج۵، ص۱۸۲۶ و ۱۸۲۸؛ آقابزرگ طهرانی، طبقات، ۱۴۰۴ق، ج۲، ص۳۱۳؛ مدرس تبریزی، ریحانه الادب، ۱۳۶۹ش، ج۳، ص۳۵۸.

[2] رک: نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۷ش، مقدمه، ج۱، ص۷؛ صدر، تکمله امل الآمل، ج۵، ص۳۲۴؛ قمی، الفوائد الرضویه، ۱۳۸۵ش، ج۲، ص۷۲۸؛ آقابزرگ طهرانی، طبقات، ۱۴۰۴ق، ج۲، ص۳۱۰؛ نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۷ش، ج۱، ص۴؛ اسلامی، صاحب جواهر (فقیه جاودانه)، ۱۳۷۳ش، ص۱۸؛ معلم حبیب آبادی، مکارم الآثار، ج۵، ص۱۸۲۷.

[3] رک: صدر، تکمله امل الآمل، ج۵، ص۳۲۸؛ معلم حبیب آبادی، مکارم الآثار، ج۵، ص۱۸۲۸.

[4] اسلامی، صاحب جواهر (فقیه جاودانه)، ۱۳۷۳ش، ص۱۰۷؛ معلم حبیب آبادی، مکارم الآثار، ج۵، صص۱۸۲۸-۱۸۳۲؛ رک: صدر، تکمله امل الآمل، ج۵، ص۳۲۷.

[5] رک: صدر، تکمله امل الآمل، ج۵، ص۳۲۵؛ قمی، الفوائد الرضویه، ۱۳۸۵ش، ج۲، ص۷۲۴؛ آقابزرگ، الذریعه، ۱۴۰۳ق، ج۱۰، ص۳۱۰؛ مدرس تبریزی، ریحانه الادب، ۱۳۶۹ش، ج۳، ص۳۵۷؛ نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۷ش، مقدمه، ج۱، ص۲۲.

[6] رک: صدر، تکمله امل الآمل، ج۵، ص۳۲۵.

[7] نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۷ش، مقدمه، ج۱، ص۹.

[8] رک: صدر، تکمله امل الآمل، ج۵، ص۳۲۵.

[9] آقابزرگ طهرانی، طبقات، ۱۴۰۴ق، ج۲، ص۳۱۲؛ نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۷ش، مقدمه، ج۱، ص۱۸-۱۹.

[10] آقابزرگ طهرانی، طبقات، ۱۴۰۴ق، ج۲، ص۳۱۲؛ نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۷ش، مقدمه، ج۱، ص۱۸-۱۹.

[11] آقابزرگ، طبقات، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۸۰۵؛ امین، اعیان الشیعه، ۱۴۰۳ق، ج۷، ص۱۶۷.

[12] تنکابنی، ص۹،۲۴،۶۷،۷۳؛ تبریزی خیابانی، ص۱۳

[13] نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۷ش، ج۱، ص۸؛ آقابزرگ، الذریعه، ۱۴۰۳ق، ج۵، ص۲۷۵، ج۱۱، ص۲۱۴، ج۱۲، ص۴۳، ج۲۴، ص۵۹ ؛ معلم حبیب آبادی، مکارم الآثار، ج۵، ص۱۸۲۸؛ قمی، الفوائد الرضویه، ۱۳۸۵ش، ج۲، ص۷۲۶.

[14] نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۷ش، ج۲۱، ص۳۹۷.

[15] نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۷ش، ج۲۱، ص۳۹۷.

[16] رک: صدر، تکمله امل الآمل، ج۵، ص۳۲۸؛ نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۷ش، ج۱، ص۱۱و ۲۱.

[17] نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۷ش، ج۱، ص۲؛ قمی، الفوائد الرضویه، ۱۳۸۵ش، ج۲، ص۷۲۶؛ معلم حبیب آبادی، مکارم الآثار، ج۵، ص۱۸۲۶ و ۱۸۲۸؛ آقابزرگ طهرانی، طبقات، ۱۴۰۴ق، ج۲، ص۳۱۳؛ مدرس تبریزی، ریحانه الادب، ۱۳۶۹ش، ج۳، ص۳۵۸.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۷]