محمدکاظم خراسانی
| مرجع تقلید مشروطه‌خواه | |
 | |
| نام کامل | ملا محمدکاظم خراسانی |
|---|---|
| لقب | آخوند خراسانی |
| تاریخ تولد | ۱۲۵۵ قمری |
| زادگاه | مشهد |
| تاریخ وفات | ۲۰ ذی‌الحجه ۱۳۲۹ |
| شهر وفات | نجف |
| محل دفن | صحن حرم امم علی(ع) |
| محل سکونت | مشهد نجف |
| استادان | ملا هادی سبزواری • سید ابوالحسن جلوه • شیخ مرتضی انصاری • میرزای شیرازی |
| شاگردان | محمدحسین غروی نائینی • سید ابوالحسن اصفهانی • سید حسین طباطبایی بروجردی • سید حسین طباطبایی قمی • محمدحسین کاشف‌الغطاء • محمدحسین غروی اصفهانی • آقا ضیاء عراقی • میرزا جواد ملکی تبریزی • سید علی قاضی طباطبایی • عبدالکریم حائری یزدی |
| محل تحصیل | مشهد • نجف |
| تالیفات | کفایة الاصول • حواشی و تعلیقات بر فرائدالاصول |
| سیاسی | حکم به جهاد و مبارزه علیه استبداد محمدعلی شاه قاجار • مبارزه با حضور نیروهای بریتانیا و روسیه در ایران و عراق |
| اجتماعی | تاسیس مدارس علمیه و نشریات مذهبی |
محمدكاظم خراسانى (۱۲۵۵ -۱۳۲۹ قمری)، معروف به آخوند خراسانى، فقیه، اصولی، از مراجع بزرگ شیعه، سیاستمدار، از حامیان اصلی نهضت مشروطه ایران، مؤلف کتاب مشهور كفاية الأصول.
زندگی
آخوند خراسانی در سال ۱۲۵۵ قمری در مشهد به دنیا آمد. پدرش، ملا حسین هروی، روحانی اهل هرات بود که قبل از ولادت پسرش به مشهد هجرت کرد.[۱]
آخوند خراسانی به دلیل فوت همسرانش، چهار بار ازدواج کرد. او از همسر دوم دارای چهار فرزند و از همسر سوم، دو فرزند داشت. چهارمین و آخرین همسر آخوند سال‌ها پس از وی زنده بود و در سن نود سالگی درگذشت.[۲]
- مهدی کفایی خراسانی: اولین فرزند آخوند بود که در اداره شئون اجتماعی پدرش نقش مؤثر داشت.
- محمد کفایی خراسانی: معروف به آقازاده دومین فرزند آخوند بود. او که از علمای نجف بود در محرم ۱۳۲۵ قمری از نجف به مشهد مهاجرت کرد و در رأس حوزه علمیه خراسان قرار گرفت. وی سرانجام در واقعه مسجد گوهرشاد دستگیر شد و به طرز مشکوکی در تهران درگذشت.
- احمد کفایی خراسانی: سومین پسر آخوند بود او از نزدیک‌ترین مشاوران محمد تقی شیرازی و از مبارزان علیه استعمار انگلیس در عراق بود و به همین خاطر دو بار به اعدام محکوم شد. احمد کفایی خراسانی در سال ۱۳۴۲ق به مشهد هجرت کرد و پس از درگذشت برادرش محمد کفایی، زعامت حوزه علمیه خراسان را برعهده گرفت.
- حسین کفایی خراسانی: چهارمین فرزند آخوند بود که پس از رحلت برادر بزرگش مهدی خراسانی متصدی مدارس سه گانه آخوند خراسانی در نجف شد.
- حسن کفایی خراسانی: پنجمین فرزند آخوند بود که در مجلس مؤسسان اول حضور داشت، شش دوره نماینده مردم مشهد در مجلس شورای ملی بود و به عنوان سناتور خراسان به مجلس سنا رفت.[۳]
- تنها دختر آخوند به نام زهرا همسر میرزا اسماعیل رشتی و عروس میرزا حبیب الله رشتی بود.
تحصیلات
محمدکاظم خراسانی، علوم دینی را در مشهد نزد پدر و دیگر عالمان فراگرفت. سپس در رجب ۱۲۷۷ قمری برای ادامه تحصیل راهی نجف شد.[۴]
قبل از سفر به نجف، آخوند خراسانی حدود سه ماه در سبزوار در درس فلسفه حاج ملا هادی سبزواری شرکت کرد. پس از رسیدن به تهران، مدتی در مدرسه صدر ماند و نزد میرزا ابوالحسن جلوه و ملا حسین خوئی، فلسفه و حکمت آموخت.[۵]
اساتید
- شیخ مرتضی انصاری: آخوند خراسانی بیش از دو سال شاگرد شیخ اعظم بود.[۶]
- میرزای شیرازی: آخوند خراسانی در درس‌های عمومی و نیز در درس‌های خصوصی او شرکت می‌کرد.
- سیدعلی شوشتری: استاد اخلاق خراسانی بود. آخوند چند سال در درس فقه او نیز شرکت کرد.[۷]
- ملا حسینقلی همدانی[۸]
- شیخ راضی نجفی از دیگر اساتید آخوند در فقه و اصول فقه بود.[۹]
سید ابوالحسن جلوه را نیز از اساتیدآخوند خراسانی برشمرده‌اند.[۱۰]
شاگردان
تعداد شاگردان درس اصول آخوند خراسانی بیش از ۱۲۰۰ تن بوده است که حدود پانصد نفر از آن‌ها، مجتهد و یا قریب به اجتهاد بودند.[۱۱]
برخی از شاگردان او عبارت‌اند از:[۱۲]
- محمدحسین نائینی
- سید ابوالحسن اصفهانی
- حاج آقا حسین طباطبایی بروجردی
- حاج آقا حسین قمی
- شیخ محمدحسن نویسی
- محمد حسین کاشف الغطا
- محمدحسین غروی اصفهانی
- آقا ضیاء عراقی
- میرزا احمد عاملی آرانی
- میرزا جواد آقا ملکی تبریزی
- سید احمد کربلایی
- سید علی قاضی طباطبایی
- محمدباقر قائنی بیرجندی
- محمدعلی شاه آبادی
- شیخ عبدالکریم حائری یزدی
- محمدتقی بافقی[۱۳]
- محمدصادق مدرس خاتون آبادی
- مصطفی مجتهد تبریزی [۱۴]
- سید محمدحسن قزوینی حائری
- محمدتقی خوانساری
- مهدی خالصی
- سید مرتضی مجتهد اهرمی[۱۵]
- سید صدرالدین صدر
- حسن‌علی نخودکی اصفهانی
- سید عبدالله بهبهانی
- شیخ عباس قمی
- محمدجواد بلاغی
- سید محسن امین
- سید ابوالقاسم کاشانی
- سید محمد حسینی لواسانی تهرانی
- سید حسن مدرس
- سید عبدالهادی شیرازی
- سید محمود حسینی شاهرودی
- سید محسن حکیم
- سید احمد خوانساری
- احمد کفایی فرزند آخوند خراسانی
- نورالدین عراقی
- سید جمال الدین گلپایگانی
- علی زاهد قمی
- آقا نجفی قوچانی
- آقابزرگ تهرانی
- شیخ غلامرضا یزدی
- میرزا مهدی آشتیانی
آثار علمی
آثار خراسانی سه‌گونه است: تألیفی استدلالی، فتوایی و تقریرات درس‌هایش.
تألیفی استدلالی
آثار تألیفی استدلالی آخوند خراسانی درباره مباحث اصول فقه، فقه و فلسفه است، که به طور مستقل و یا به صورت شرح و حاشیه بر آثار دیگران تألیف شده است.
- مشهورترین آن‌ها کفایة الاصول است که در ظرف دو سال (از ۱۳۲۱ به بعد) تألیف شده[۱۶] و از زمان تألیف تاکنون، مهم‌ترین متن درسی سطوح عالی و نیز محور مباحث بیشتر درس‌های دوره عالی(خارج) اصول فقه در حوزه‌های علوم دینی بوده و شرح‌ها و حاشیه‌های بسیاری بر آن نوشته شده است. خراسانی از آن پس به صاحب کفایه نیز شهرت یافت و فرزندانش به کفایی مشهور شدند یا خود، این لقب را برگزیدند.[۱۷]
- حواشی و تعلیقات بر فرائدالاصول(مشهور به رسائل) شیخ انصاری، اثر دیگر خراسانی است.
- اثر دیگر آخوند، الفوائد، یا رسالة الفوائد، مشتمل بر پانزده موضوع است: دو مورد فقهی، یازده مورد اصولی و دو مورد اصولی کلامی.
- یکی از آثار فقهی او حواشی و تعلیقات او بر بخش عمده المکاسب شیخ انصاری است و در محرّم ۱۳۱۹ به پایان رسیده[۱۸] و بارها چاپ شده است.
- اثر فقهی دیگر خراسانی تکملة‌التبصرة است[۱۹] که مهم‌ترین رساله فتوایی او و بر اساس تبصرة المتعلمین علامه حلّی است.
- خراسانی چندین رساله فقهی استدلالی نیز در موضوعات گوناگون تألیف کرده که شماری از آن‌ها در یک مجلد گردآوری شده و با عنوان الرسائل الفقهیة به چاپ رسیده است.
- یکی دیگر از آثار فقهی ولی ناتمام خراسانی، کتاب‌الاجارة (رسالة فی مسئلة الاجارة) است.[۲۰]
- شرح مبسوط خطبه اول نهج‌البلاغه نیز اثر دیگری از خراسانی است.[۲۱] که به خطا به‌نام شریعت اصفهانی چاپ شده است.
فتوایی
- تعلیقات بر نجاة‌العباد محمدحسن نجفی، با نام روح‌الحیاة فی تلخیص نجاة العباد
- حاشیه بر رساله مناسک حج شیخ انصاری
- ذخیرة‌العباد فی یوم‌المعاد
تقریرات
- القضاء و الشهادات (تقریرات القضاء) به قلم فرزندش، میرزامحمد آقازاده.[۲۲]
- بسیاری از شاگردان خراسانی، تقریرات درس‌های فقه و اصول او را نوشته‌اند که نام برخی از آن‌ها مشخص نیست.[۲۳]
فعالیت‌های سیاسی و اجتماعی
سیاسی
مشروطیت ایران: آخوند خراسانى همراه میرزا خليل به طرفدارى از مشروطيت قيام نمود و پيشوايى نهضت ملى اسلامى را در عصر مشروطيت عهده‌دار گرديدند. حمايت این بزرگواران از مشروطيت، كمك بزرگى به نهضت مردم ایران در آن زمان نمود. تلگرافهاى اعتراض آمیز آخوند خراسانى به دربار محمد على شاه قاجار و تشویق مردم جهت ايستادگى در برابر استبداد منجر به سقوط آن پادشاه ستمگر و پناهنده شدن او به دربار روسيه شد.[۲۴]
اجتماعی
آخوند خراسانی در نجف سه مدرسه علمیه بنا کرد که به مدرسه آخوند شهرت پیدا کرد: مدرسه بزرگ، مدرسه متوسط و مدرسه کوچک،[۲۵] همچنین به تأسیس چند مدرسه علوم جدید نیز در نجف، کربلا و بغداد، که بیشتر محصلان آن‌ها ایرانیان بودند و زبان فارسی نیز از مواد درسی بود، کمک کرد.[۲۶]
ملامحمدکاظم آخوند خراسانی برای ترویج تعالیم دینی به تأسیس و انتشار چند نشریه در نجف کمک بسیار کرد، از جمله مجله العلم به عربی، که شاگردش سید هبة الدین شهرستانی مؤسس آن بود و مجله فارسی نجف‌اشرف به همت تنی چند از شاگردانش.[۲۷]
درگذشت
محمدکاظم خراسانی در سحرگاه سه‌شنبه ۲۰ ذی‌الحجه ۱۳۲۹ قمری در منزل خود، پس از اقامه نماز صبح در ۷۴ سالگی درگذشت.[۲۸] برخی مرگ او را بر اثر مسمومیت دانسته‌اند.[۲۹]
پس از تشییع، عبدالله مازندرانی بر پیکر وی نماز گزارد و در مقبره حبیب الله رشتی واقع در صحن حرم امیرالمومنین به خاک سپرده شد.[۳۰]
بزرگداشت
همزمان با صدمین سالگرد درگذشت آخوند خراسانی، ۲۳ آذر ۱۳۹۰ شمسی کنگره بین‌المللی بزرگداشت آخوند خراسانی به همت پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم در قم برگزار گردید.[۳۱]
پانویس
- ↑ کفایی، مرگی در نور زندگانی آخوند خراسانی،۱۳۵۹ش، ص۷۸.
- ↑ آقا نجفی قوچانی، حيات الاسلام، ۱۳۹۳ش، ص۲۲.
- ↑ رجوع کنید به: کفایی، سیری در سیره علمی و عملی آخوند خراسانی، ۱۳۹۰ش، ص۷۳، ۱۰۰
- ↑ عبدالرحیم، المصلح المجاهد الشیخ محمدکاظم الخراسانی، ۱۳۹۲ق، ص۲۵.
- ↑ کفایی، مرگی در نور زندگانی آخوند خراسانی، ۱۳۵۹ش، ص۳۵- ۳۸.
- ↑ حرزالدین، معارف الرجال، ۱۴۰۵ق، ج۲، ص۳۲۴.
- ↑ کفایی، عبدالرضا، «شرح و بیانی مختصر و موجز از حیات و شخصیت آخوند ملامحمدکاظم خراسانی»، ۱۳۸۶ش، ص۱۵، ۳۰.
- ↑ آقابزرگ طهرانی، ۱۳۷۳ق، ج۱، ص۶۷۷ـ۶۷۸؛ امین، ج۶، ص۱۳۶؛ قائم‌مقامی، «دو سالک عارف»، ۱۳۶۶ش، ص۴۵ـ۴۷؛ برای اطلاع از شرح احوال شاگردان وی رجوع کنید به قائم‌مقامی، «دو سالک عارف»، ۱۳۶۶ش، ص۴۵ـ۴۷؛ صدوقی سها، تحریر ثانی تاریخ حکما و عرفای متأخر، ۱۳۸۱ش. ص۲۱۹ـ۲۳۱
- ↑ نجفی قوچانی، برگی از تاریخ معاصر، ۱۳۷۸ش، ص۱۱.
- ↑ تنکابنی، ص۶۵۶؛ آقا بزرگ طهرانی، قسم ۱، ص۳۷۳، قسم ۲، ص۸۴۵؛ دولت آبادی، ج۱، ص۱۱۲ـ۱۱۳؛ صدوقی سها، ص۳۷۳، ۴۷۵ـ۴۸۳
- ↑ آقابزرگ طهرانی، الذریعه، ۱۴۰۳ق، ج۱۴، ص۳۳ و ج۲، ص۱۱۱.
- ↑ عبدالرحیم، المصلح المجاهد الشیخ محمدکاظم الخراسانی، ۱۳۹۲ق، ص۳۵-۳۶.
- ↑ جمعی از مؤلفان٬ گلشن ابرار٬ ۱۳۸۶ش٬ ج۷ ٬ ص۲۷۳.
- ↑ مدرس تبریزی، ریحانة الأدب، ۱۳۷۴ش، ج۵، ص۱۷۸-۱۷۹.
- ↑ حرزالدین، ج۳، ص۱۴۷؛ موسوی اصفهانی، ج۲، ص۱۲۳ـ۱۲۴؛ کفائی، ص۱۳۹
- ↑ مختاری، نقد تصحیح فوائد الاصول آخوند خراسانی، ۱۳۶۷ش، ص۱۵۳.
- ↑ بامداد، شرح حال رجال ایران، ۱۳۵۷ش، ج۴، ص۱.
- ↑ آقابزرگ طهرانی، الذریعة، ۱۴۰۳ق، ج۶، ص۲۲۰.
- ↑ آقابزرگ طهرانی، الذریعة، ۱۴۰۳ق، ج۴، ص۴۱۲.
- ↑ آقابزرگ طهرانی، الذریعة،۱۴۰۳ق، ج۱، ص۱۲۲.
- ↑ آقابزرگ طهرانی، الذریعة، ۱۴۰۳ق، ج۷، ص۱۹۹ و ج۱۳، ص۲۱۷ و ج۱۴، ص۱۴۴.
- ↑ آقابزرگ طهرانی، الذریعة، ۱۴۰۳ق، ج۱۷، ص۱۴۲ ۱۴۳.
- ↑ آقابزرگ طهرانی، الذریعة، ۱۴۰۳ق، ج۴، ص۳۶۷.
- ↑ کفایی، «شرح و بیانی مختصر و موجز از حیات و شخصیت آخوند ملامحمدکاظم خراسانی»، ۱۳۸۶ش، ص۴۱۴۵.
- ↑ عبدالرحیم، المصلح المجاهد الشیخ محمدکاظم الخراسانی، ۱۳۹۲ق، ص۱۳۵-۱۳۹.
- ↑ عبدالرحیم، المصلح المجاهد الشیخ محمدکاظم الخراسانی، ۱۳۹۲ق، ص۱۳۹ ۱۴۳.
- ↑ عبدالرحیم، المصلح المجاهد الشیخ محمدکاظم الخراسانی، ۱۳۹۲ق، ص۱۴۳-۱۴۵.
- ↑ عاقلی، روزشمار تاریخ ایران، ۱۳۷۰ش، ج۱، ص۶۰.
- ↑ کفایی، مرگی در نور زندگانی آخوند خراسانی، ۱۳۵۹ش، ص۲۷۸و۲۸۱.
- ↑ آقابزرگ طهرانی، طبقات‌اعلام الشیعة،۱۳۸۸ش، قسم۵، ص۶۶.
- ↑ «کنگره آخوند خراسانی». دریافت‌شده در ۲۷ مرداد ۱۴۰۳.