محمد بیرانوند

محمد بیرانوند

زمینه فعالیت	فیلمنامه‌نویس
ملیت	ایرانی
تاریخ تولد	۱۳۵۲ ‏(۵۰–۵۱ سال)
محل تولد	خرم اباد، لرستان

محمد بیرانوند (زاده ۱۳۵۲ در خرم‌آباد) فیلمنامه‌نویس سینما و تلویزیون اهل ایران است. وی فارغ‌التحصیل دانشکده خبر و نویسنده سریال پر مخاطب مختارنامه بوده که یکی از مجموعه‌های فاخر در حوزه دینی و مذهبی ایران به‌شمار می‌آید.

شروع فعالیت کاری

او کار حرفه‌ای خود را از تلویزیون آغاز کرد و سال ۱۳۸۱ در سریال معصومیت از دست رفته به کارگردانی داوود میرباقری به‌عنوان نویسنده فعالیت داشته است. گرچه موفقیت این اثر نسبت به آثار شاخص بعدیش مانند سریال مختارنامه، بیشتر نبود اما تجربه خوبی برای محمد بیرانوند محسوب می‌شود. بیرانوند علاوه بر نویسنده به عنوان بازیگر نیز در سینما فعالیت داشته است. مهم‌ترین اثر محمد بیرانوند در حرفه بازیگری، فیلم نامزدی است.

فعالیت تخصصی

سینمایی

• نامزدی، ۱۳۷۵، بازیگر

تلویزیونی

• مختارنامه، ۱۳۸۹، نویسنده
• آخرین دعوت، ۱۳۸۷، نویسنده
• معصومیت از دست رفته، ۱۳۸۲، نویسنده
• فراموشی، ۱۳۹۰، نویسنده

گفتاورد

گفت‌وگو درباره اجراهای نمایشی مذهبی

محمد بیرانوند در گفت‌وگو با خبرگزاری ایسنا در ۳۰ اردیبهشت سال ۱۳۹۰ گفت:

متاسفانه نهادهای مختلف فرهنگی همچون سازمان فرهنگی ـ هنری شهرداری تهران و دانشکده علوم پزشکی، به جای اینکه مراسم‌هایی اینگونه را به فضاهایی فرهنگی تبدیل کرده و از زوایای مختلف به چنین رویدادهایی نگاه کنند، چنین مراسم‌هایی را در حد یک شو تنزل می‌‌دهند که طی برگزاری مراسم حاضران بتوانند از بازیگرانی که نقش‌های نوشته شده توسط بنده و همکارانم را ایفاء کرده‌اند امضاء بگیرند».

وی با ابراز تاسف از بی‌توجهی واسطه‌های برگزاری این مراسم به عوامل مهم و کلیدی پشت صحنه گفت: «من این کار را با روح و جان برای امام حسین(ع) نوشتم ولی حالا بابت روضه‌ای که گفته‌ام و در میان مردم با استقبال مواجه شده خودم مهجور مانده‌ام و باز هم هلهله‌ها برای شومن‌هاست! این چه رسمی است که در مرحله تحقیق و نگارش، نویسنده بیشترین زحمت را متحمل شود و کمترین دستمزد را بگیرد ولی در مرحله تولید و ساخت بازیگر بیشترین دستمزد را نصیب خود کند و در پایان کار نیز فقط او مورد توجه واقع شود و باز هم نویسنده از چنین برنامه‌هایی بی‌نصیب بماند و حتی او را دعوت هم نکنند؟»

بیرانوند که این روزها در حال نگارش فیلم‌نامه زندگی حضرت ابوطالب است، با ابراز نگرانی از عدم رعایت منزلت و شان نویسندگان در چنین برنامه‌هایی گفت: «برگزاری این قبیل مراسم‌ها باید با هماهنگی کامل میان تهیه‌کننده، کارگردان و مدیر روابط عمومی سریال صورت گیرد تا افراد مهمی که در پشت صحنه این آثار فعالیت داشته‌اند نیز به اندازه بازیگران مقابل دوربین مورد توجه قرار بگیرند. البته من نیازی به مورد توجه واقع نشدن ندارم. من چند سالی میهمان امام حسین (ع) بودم و اجر روضه‌هایی که در مختار خواندم را دریافت کردم که این اجر آرامش و معنویتی است که از حضرت امام حسین (ع) گرفتم. کما اینکه سریال حضرت ابوطالب را نیز این روزها فقط با عشق به نبی مکرم اسلام می‌نویسیم. ولی این دلیل نمی‌شود که دیگرانی که متن من را اجرا کردند مورد تقدیر واقع شوند و من به عنوان نویسنده حتی یک کارت دعوت ساده برای حضور در مراسم هم دریافت نکنم!» در پی اعتراض برخی دیگر از عوامل پشت صحنه این سریال به نحوه برگزاری این مراسم و نادیده گرفته شدن عوامل پشت صحنه، رضا استادی، مدیر روابط عمومی این سریال با بیان اینکه یک روز قبل و از طریق سایت‌ها از برگزاری این مراسم مطلع شده است، گفت: شرایط برگزاری مراسم به گونه‌ای بود که برگزارکنندگان بیشتر تمایل به حضور هنرپیشگان داشتند تا عوامل کلیدی و موثر پشت صحنه! تلاش‌های صورت گرفته برای حضور چند نفر از افرادی که زحمت زیادی در سریال کشیده بودند نیز عملا به دلیل زمان محدود بی‌نتیجه ماند.

گفت‌وگو درباره فیلمنامه سریال مختارنامه

بیرانوند با یادآوری اینکه پیش از «مختارنامه» در نگارش سریال «معصومیت از دست رفته» با داوود میرباقری همکاری داشته است، گفت:

«مختارنامه» و «معصومیت از دست رفته» قرابت تاریخی زیادی با هم داشتند؛ به همین دلیل تحقیق و پژوهش «مختارنامه» برای ما آسان‌تر شد چراکه در آن زمان ما با شخصیت‌های واقعی عاشورا آشنا بودیم. وی ادامه داد: طرح اولیه قصه به این طریق ریخته شد که همه اتفاقاتی که دنیای علوی را تعریف می‌کند در ایده اولیه گنجانده شد؛ بنابراین می‌توان گفت که ایده اولیه «مختارنامه» ملهم از تاریخ بود. توافقی بین نویسندگان صورت گرفت تا مختار را به عنوان شخصیتی به تصویر بکشیم که در صلح امام حسن (ع) وارد نمی‌شود، اما انتقام کشته شدگان روز عاشور را می‌گیرد.

وجوه دراماتیک وارد قصه شد و اساس قصه به این صورت شکل گرفت. با همفکری داوود میرباقری، آمدن امام حسن (ع) به مدینه دراماتیک شد. این امر حاصل تعامل سه نفر ما یعنی من، داوود و حسن میرباقری به عنوان تیم نویسندگان بود. من و حسن میرباقری هر یک بخشی از داستان را نوشتیم که گسترش داده شد و مختاری شد که می‌بینیم. در طول کار نیز قصه بسط داده شد و بعضی از کاراکترها بیشتر شدند. به همین دلیل آن چه را که در تیتراژ سریال تحت عنوان نویسندگی من و حسن میرباقری و بازنویسی داوود میرباقری می‌بینیم، کاملا صحت دارد. محمد بیرانوند در پاسخ به این پرسش که «مختارنامه» تا چه حد مبتنی بر تاریخ است و تا چه میزان داستان‌پردازی و تخیل نویسندگان در پردازش داستان آن نقش داشته است، گفت: تجربه‌ای که در «معصومیت از دست رفته» داشتیم تخیل صرف بود که تاریخ به آن اضافه می‌شد. اما مختار یک شخصیت واقعی و تا حدودی حساسیت‌برانگیز بود؛ این حساسیت‌ها دست ما و بقیه کسانی را که کار تاریخی می‌کنند می‌بندد.

شیوه برخورد با اثر نمایشی هنوز در جامعه ما جا نیفتاده و به نظر می‌رسد یک مقوله سوء تفاهم برانگیز است. در همه دنیا وجوه مثبت و منفی یک اثر در کنار یکدیگر دیده می‌شود و نقدها در چارچوب است. با توجه به این مسائل و حساسیت‌زا بودن شخصیت مختار، به تاریخ وفادار بودیم و چون خود قصه بار نمایشی داشت به آن وفادار بودیم. ضمن این که قدرت خلاقانه و تکنیک نمایشی در خدمت فراز و فرود داستان و شخصیت پردازی بود. هم قصه نمی‌طلبید که تخیلی شود و هم این که حساسیت‌های بی‌مورد در رابطه با این مسأله وجود داشت. وی یادآور شد: مهران مدیری- کارگردان قهوه تلخ- نیز نگاه طنز انتقادی به تاریخ داشته و خیلی هم بی‌رحمانه به این مسأله نزدیک شده است ولی این امر باعث نمی‌شود که مردم از تاریخ متنفر شوند. تاریخ و روح جمعی یا یک مسأله را می‌پذیرد یا رد می‌کند، ما نباید متولی ذهن مردم باشیم.

یک درام خوب، تصویر واقعی از آن زمان ارائه می‌دهد. خشونت جزئی از تاریخی است که باز نمایشی‌اش کرده‌ایم. با توجه به تحقیقات و پژوهش‌هایی که انجام داده‌ایم، زندگی اعراب با خشونت آمیخته شده است، این خشونت در «مختارنامه» غیر قابل اجتناب بود. نویسنده «مختارنامه» یادآور شد: قیام مختار با خون و شمشیر بوده و به تصویر کشیدن آن جز این نمی‌توانسته باشد. در چند قسمتی که پخش شد خشونت زیادی نبوده است، فصل‌های خون و خونریزی سریال مختارنامه هنوز آغاز نشده است. وی افزود: برخی به ما خرده می‌گیرند که چرا رنگرز مداین اینگونه صحبت می‌کند. هرکسی باید مثل خودش صحبت کند. شخصیت‌پردازی یک زن لکاته و سبک صحبت کردن او با یک فرد دیگر کاملا متفاوت است. محمد بیرانوند زبان به کار گرفته شده در سریال «مختارنامه» را که تا حدودی با اصطلاحات زبان امروزی تلفیق شده است را زبان مناسبی دانست و گفت: ما در بخش‌هایی از «مختارنامه» با زبان امروزی سر و کار داریم. دیالوگ‌ها بخشی از زبان قصه‌گوست. زبان باید به ساده‌ترین شکل گفته شود تا مخاطب تلویزیون که گاهی توجه زیادی به آن چه می‌بیند ندارد، ‌واژه‌ها را بفهمد.

در «مختارنامه» هم از زبان باستانی و هم زبان امروزی استفاده شده است. پخش باستانی به خاطر رئال بودن کار و بخش امروزی برای پل زدن به مخاطب است. وی یادآور شد: ساده‌ترین کار در آثار نمایشی تاریخی، عوض کردن دیالوگ‌ها و جایگزین کردن عبارات امروزی با عبارات قدیمی است اما ما این کار را تعمدا انجام ندادیم. محمد بیرانوند با اشاره به وجه درام داستان «مختارنامه» در پاسخ به این پرسش که چه تمهیدی در «مختارنامه» اندیشیده شده تا وجه درام این داستان بر وجه حماسی و تاریخی آن غالب نشود؟ خاطرنشان کرد: اگر بخش درام داستان در خدمت شخصیت قهرمان باشد، با پررنگ شدن این بخش فاجعه‌ای در داستان اتفاق نمی‌افتد. در تحلیل یک واقعه تاریخی وجوه عاطفی، روان‌شناسی و اجتماعی، بخش عمده‌ای را تشکیل می‌دهند. از نگاه فروید نیز زن محور خیلی از امور نفسانی است. مسأله مهم در این مورد درست گفته شدن بخش عاطفی داستان است.

این لحظات عاطفی از بار خشونت داستان می‌کاهد. قصه مختارنامه را خانواده‌ها می‌بینند. حماسه باید در چارچوب این ارتباطات ساده انسانی گنجانده شود. این امر نباید حماسه را تحت‌الشعاع قرار دهد. داستان مثل یک ارکستر است که در آن همه ‌یسازها باید درست زده شوند. نویسنده «مختارنامه» در پایان گفت: نقش زنان در تاریخ غیر قابل انکار است بنابراین سعی کردیم تصویر واقع‌گرایانه‌ای را از آن روزگار به تصویر بکشیم.