مرتضی قاضی
 | |
| اطلاعات شخصی | |
|---|---|
| تاریخ تولد | ۱۳۵۹ (۴۳–۴۴ سال) |
| ملیت | ایرانی |
| زبان مادری | فارسی |
| محل تولد | چالوس |
| اطلاعات هنری | |
| عنوان هنری | نویسنده |
| زمینه فعالیت | آیینی • دفاع مقدس |
| حوزه فعالیت | دفاع مقدس |
| شروع فعالیت هنری | ۱۳۸۲ |
| زبان آثار | فارسی |
| موضوع آثار | دفاع مقدس |
| سابقه منصب |
|
| سایر | |
| سایر فعالیت‌ها | مسئول انتشارات مرز و بوم • مدیرگروه مطالعات فرهنگی اجتماعی مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس • مدیر گروه مطالعات غیرنظامی مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس مدیر دفتر هنر و ادبیات بیداری |
| دیگر | نویسندگی مستند "معلم" • مسئول تحقیقات فیلم سینمایی شهید زین‌الدین |
مرتضی قاضی (زاده ۱۳۵۹ در چالوس) نویسنده حوزه ادبیات پایداری و دفاع مقدس است.
زندگی و سابقه فعالیت
مرتضی قاضی متولد چالوس اما اصالتاً اهل سرخه (سمنان) است. او در دوران تحصیلش در زمینه مفاهیم و حفظ قرآن و نهج‌البلاغه، افتخاراتی کسب کرده است. مرتضی قاضی از سال ۱۳۸۲ ضمن همکاری با انتشارات روایت فتح، کار تحقیق و پژوهش را در حوزه دفاع‌مقدس آغاز کرد و در این راه، کتاب‌های متعددی نوشت که توانست رتبه‌هایی را در رقابت‌های ادبی مختلف به دست بیاورد. او هم‌اکنون مشغول نوشتن تاریخ شفاهی جانباز هسته‌ای، دکتر فریدون عباسی است و کتابی دربارهٔ شهید احمدی‌روشن و دوستانش هم نوشته و در نوبت چاپ دارد.
قاضی همچنین مسئولیت تحقیقات فیلم سینمایی شهید زین‌الدین را هم به‌عهده دارد. مرتضی قاضی از سال۹۷ همکاری مستمر خود را با مرکز اسناد و تحقیقات دفاع‌مقدس سپاه پاسداران در قالب مدیریت گروه مطالعات فرهنگی اجتماعی آغاز کرد و اکنون مدیر «انتشارات مرز و بوم» و مدیر «دفتر هنر و ادبیات پایداری» حوزه هنری است.
فعالیت اجرایی
- مسئول انتشارات مرز و بوم
- مدیرگروه مطالعات فرهنگی اجتماعی مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس
- مدیر گروه مطالعات غیرنظامی مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس
- مدیر دفتر هنر و ادبیات بیداری
فعالیت تخصصی
کتاب‌ها
- فرخو (کتاب اول)
- تاریخ‌نگاران و راویان صحنه نبرد؛ کتاب چهارم
- شمارهٔ پنج
- مصطفی احمدی‌روشن؛ یادگاران ۲۲
- عملیات فریب
- برخیزید
- روایت نزدیک - جلد دهم: اولین روزهای مقاومت: روایت تکاوران از خرمشهر
- متهم دادگاه Old Bailey: مستند روایی از زندگی عبدالله نوری پور، عضو گروه دستمال سرخ‌ها
- بانگ آزادی: خاطرات شفاهی احمدعلی راغب
- دستمال سرخ‌ها ۱: جهان ماند؛ شهید جهانگیر جعفرزاده به روایت مادر
- از چشم‌ها ۱۳: روایت ناتمام (کتاب منصور ستاری)
- فرزندان روح الله ۱: تنهای تنها؛ خاطراتی از شهید علی (مهران) بلورچی
- روایت نزدیک - جلد هشتم: اسارت در هور (روایت دو خلبان از عملیات بدر)
- مادران ۲: شهیدان قاضی به روایت مادر
- حرفه‌ای: خاطرات مرحوم جواد شریفی‌راد
- یادگاران (دوره سی جلدی)
مستند
- نویسندگی مستند "معلم"
گفتاورد
مرتضی قاضی در میزگردی در خبرگزاری تسنیم، در رابطه با تاریخ‌نگاری انقلاب اظهار کرد:
تسنیم: ابتدا از اینکه دعوت ما را قبول فرمودید و در این جلسه حضور پیدا کردید، تشکر میکنیم. موضوع میزگرد ما وضعیت تاریخ‌نگاری انقلاب اسلامی و دفاع مقدس است. سوال نخست این است که شما اکنون وضعیت تاریخ‌نگاری معاصر را در کشور چگونه ارزیابی می‌کنید و اگر بخواهید با پیش از انقلاب اسلامی مقایسه بکنید، تاریخ‌نگاری در دوره کنونی چه تفاوت‌هایی با دوره پیش از انقلاب اسلامی دارد؟
قاضی: موضوعات مختلفی تاریخ‌نگاری ایران معاصر و انقلاب اسلامی را تهدید می‌کند. یک بخش از موضوعات مربوط به نهادها، افراد، سیاست‌ها و تصمیم‌گیران داخلی است. یک بخش هم به رقبا برمی‌گردد؛ یعنی کسانی که تاریخ ما را می‌نویسند و نقش آنان جدی است. برخی از آنان تاریخ‌سازی و برخی روایت خود را از حوادث تاریخی بیان می‌کنند؛ مانند شبکه‌های فارسی‌زبان که در این رابطه فعالیت دارند و نمی‌توان آن‌ها را نادیده گرفت. از این رو موضوع جنگِ روایت‌ها کاملاً جدی است.
ادبیات انقلاب اسلامی , مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس سپاه , مرکز اسناد انقلاب , دفاع مقدس , امام خمینی , مرتضی قاضی
عوامل مختلفی در حوزه‌های گوناگون وجود دارد که نمی‌توان هنوز بسیاری از موضوعات را گفت و بدون روتوش ارائه کرد. از این رو همواره ملاحظاتی وجود دارد و باید آثار را لاک‌گیری کرد. از آن سو نیز به نظر می‌رسد که هنوز آن آزادگی در ما وجود ندارد که بی‌طرف بایستیم و فقط آنچه را بوده است و بدون غرض‌ورزی و حب و بغض ماجراها را روایت کنیم. بنابراین هنوز آن‌قدر عقلانیت بر روایت‌ها و کارهای ما حاکم نشده است.
اما در بیرون همانطور که گفته شد اکنون رقبای بسیاری وجود دارند و این موضوع را باید نقطه اصلی تفاوت تاریخ‌نگاری پیش از انقلاب اسلامی و پس از انقلاب دانست. قبل از انقلاب نیز کار تاریخ‌نگاری انجام می‌شد، اما معارض خاصی پیدا نمی‌کرد اما اکنون روایت‌های رقیب و معارض بسیار وجود دارد و مراکز مختلفی در خارج و حتی برخی افراد در داخل تلاش دارند، روایت‌های معارض ارائه بدهند. به طور مثال از این سو روایت می‌شود که نظام جمهوری اسلامی در دهه شصت مظلوم بود، اما آن سو نظام را در این دهه متهم به جلاد بودن، می‌کند.
به نظر من تاریخ‌نگاران انقلاب اسلامی مسئولیت بسیار سختی دارند؛ برای اینکه هم باید مراقب باشند به سیم خاردارهای محدودکننده داخلی برخورد نکنند و هم به گونه‌ای بنویسند که مورد سوءاستفاده و بهره‌برداری غلط دیگران قرار نگیرند. البته بنده این اتفاق را برای تاریخ‌نگاری انقلاب خوب و موجب رشد می‌دانم.
به نظر من تاریخ‌نگاران انقلاب اسلامی مسئولیت بسیار سختی دارند؛ برای اینکه هم باید مراقب باشند به سیم خاردارهای محدودکننده داخلی برخورد نکنند و هم به گونه‌ای بنویسند که مورد سواستفاده و بهره‌برداری غلط دیگران قرار نگیرند. البته بنده این اتفاق را برای تاریخ‌نگاری انقلاب خوب و موجب رشد می‌دانم.
- ثبت تاریخ دفاع مقدس از خاطرات آغاز شد
ثبت تاریخ دفاع مقدس از خاطرات آغاز شد. در دوران دفاع مقدس، واحد تبلیغات جبهه و جنگ، دفترچه‌هایی تولید و در اختیار رزمندگان قرار داد تا خاطرات روزانه خود را بنویسند. به هر رزمنده هم دو دفترچه داد تا یکی از آن را به واحد تبلیغات بدهند و یکی را پیش خود نگه دارند. البته در دفتر مطالعات جنگ سپاه که زیرنظر دفتر سیاسی سپاه بود، نیز اقدامات بسیار مهم و ارزنده‌ای برای ثبت دقیق وقایع جنگ انجام گرفت.
در نتیجه از مواد خامی که به دست آمد، کتاب‌های بسیاری منتشر شد. در اوایل دهه هفتاد حوزه هنری براساس دفترچه‌های خاطرات اقدام به انتشار کتاب‌هایی کرد. برخی از همان کتاب‌ها و همان محتواها در دهه‌های بعد بازتولید شدند. در دهه‌های بعد احساس شد که آن کتاب‌ها نیازمند ارائه جزئیات و توصیفات بیشتر به مخاطبان است تا آن واقعه به طور کامل و دقیق منعکس و ثبت شود. در دهه هفتاد مردم و مخاطبان از سال‌های جنگ فاصله چندانی نگرفته بودند و ارائه جزئیات و توصیفات حشو به حساب می‌آمد، اما در دهه‌های بعد این‌ها لازم است. بنابراین تغییر فضا، رشد عقلانیت و وجود روایت‌های معارض موجب شده است کتاب‌های نخستین حوزه دفاع مقدس، به صورت قطورتر بازتولید شوند.
ادبیات انقلاب اسلامی , مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس سپاه , مرکز اسناد انقلاب , دفاع مقدس , امام خمینی ,
در کتاب‌های دهه شصت و هفتاد بسیاری از عملیات‌ها با توجه به پارادایم موجود در آن زمان مبنی بر اینکه ما در جنگ پیروز بودیم و بر عراق غلبه پیدا کردیم، پیروز معرفی شده است یا برای اینکه روحیه مردم حفظ شود، از لفظ شکست برای برخی از عملیات‌ها استفاده نشده است. اما وقتی اسناد منتشر و در اختیار مردم و پژوهشگران قرار می‌گیرد، آنان می‌بینند که ما در تمامی عملیات‌ها پیروز نبودیم. این موضوع تبدیل به سوال می‌شود و نسل جدید به دنبال پاسخ سوالاتش است. برای اینکه به این سوالات پاسخ داده شود، باید عمیق‌تر و دقیق‌تر پژوهش و روایت کرد.
البته موضوع در همین حد باقی نمی‌ماند. گاهی روایت‌های معارضی پیدا می‌شود که یک پیروزی مسلم و آشکار را شکست جلوه می‌دهد و زیرسوال می‌برد. به طور مثال این سوال را مطرح می‌کنند که در فلان عملیات پیروز شدید، اما به چه بهایی؟ این تعارضات و تناقض‌ها، پژوهشگران را مجبور می‌کند تا مدام خودشان را رشد و ارتقا بدهند و خلا و اشتباهات کارهایشان را رفع کنند.
اکنون در آستانه انتخابات ریاست‌جمهوری قرار داریم، انتخابات‌ها به گونه‌ای خاطره‌بازی هستند؛ بدین صورت که کاندیداها برای رقابت با یکدیگر مردم را به تاریخ ارجاع می‌دهند. یعنی کاندیداها برای رای‌آوری و به دست گرفتن سرنوشت یک ملت از تاریخ استفاده می‌کنند.
ضمن اینکه روایت‌های معارض برخی بدیهیات را نیز مورد تردید قرار داده است. در خصوص انقلاب اسلامی تردیدهای بسیاری به وجود آمده است، از تعداد شهدای انقلاب گرفته تا اینکه گفته می‌شود انقلاب کار مردم و امام نبود و خواسته آمریکا و امپریالیسم بود.
تسنیم: در سال‌ها و دهه‌های گذشته مراکز متعددی در حوزه تاریخ‌نگاری انقلاب اسلامی و دفاع مقدس به وجود آمده است، اما همچنان مردم در سطح جامعه نسبت به بسیاری از اتفاقات تاریخی در کشور بی‌اطلاع و کم‌اطلاع هستند و در مواجهه با یک روایت معارض و جعلی، آن روایت را به راحتی می‌پذیرند و به آن اعتماد می‌کنند. به نظر شما چه دلایلی موجب شده است تاریخ‌نگاری انقلاب اسلامی و دفاع مقدس آنچنان موثر نباشد؟
قاضی: برای رشد عقلانیت در میان مردم و مخاطبان تلاش شایسته‌ای انجام نشده است. به عبارتی مردم را محقق و پرسشگر بار نیاورده‌ایم. مسئولان در این رابطه مسئولیت دارند.
امام در نامه خود به حجت‌الاسلام سیدحمید روحانی مبنی بر تدوین تاریخ انقلاب اسلامی فرمودند: «باید پایه‌های تاریخ انقلاب اسلامی ما چون خود انقلاب بر دوش پابرهنگان مغضوب قدرت‌ها و ابرقدرت‌ها باشد.» باید گفت یکی از تفاوت‌های تاریخ‌نگاری قبل و بعد از انقلاب آن است که پدیده انقلاب اسلامی همه چیز را زیر و رو کرد.
من همواره پیش خودم فکر می‌کردم اگر بخواهیم تاریخ انقلاب را بنویسیم باید به سراغ کسانی برویم که مبارزه مسلحانه کردند و متحمل زندان، شکنجه و تبعید شدند. اما چند سال پیش سخنی از حضرت امام شنیدم مبنی بر اینکه اگر این مردم نبودند، ما هنوز در کنج زندان‌ها بودیم و در تبعید به سر می‌بردیم. این مردم بودند که ما را از زندان‌ها درآوردند و به حکومت رساندند. از همین سخن امام متوجه شدم که کار مردم مهم و اصلی بود. ما چند سال پیش مقاله‌ای با عنوان جمهوری تاریخ‌نگاری انقلاب نوشتیم. در آن مقاله عنوان کردیم که جمهوری اسلامی تشکیل شد، اما مردم (جمهور) وارد تاریخ‌نگاری انقلاب نشدند.
برخی مراکز در کشور همچون دفتر جبهه فرهنگی انقلاب اسلامی به موضوع مردم‌نگاری در تاریخ انقلاب اسلامی می‌پردازد، اما هنوز جای کار بسیاری وجود دارد. البته در حوزه تاریخ دفاع مقدس، روایت‌های مردمی بسیاری منتشر شده که البته روایت‌ها باید بیشتر از این‌ها باشد. امام، مردم را هسته اصلی انقلاب می‌دانستند. بنابراین اگر می‌خواهیم صحیح و حتی علمی تاریخ انقلاب را توصیف و روایت بکنیم، باید به سراغ مردم به معنای روایان حقیقی انقلاب برویم. مبارزان هم جزوی از مردم هستند که آنان در خط مقدم مبارزه و انقلاب بودند و طبیعی است با گذشت چهل سال از پیروزی انقلاب باید خاطرات تمامی این مبارزان حداقل ثبت شده باشد.
تاریخ‌نگاری یک کار تخصصی و علمی است. به نظر می‌رسد منظور امام نیز این بوده است که مورخان برای نگارش تاریخ انقلاب به سراغ مردم به عنوان منابع اصلی بروند.
به هر حال مجموعه‌هایی مشغول انجام این کار هستند و تابلویشان هم همین است. دفتر جبهه فرهنگی انقلاب اسلامی به موضوع مردم‌نگاری و تاریخ انقلاب اسلامی می‌پردازد، اما هنوز جای کار بسیاری وجود دارد. البته در حوزه تاریخ دفاع مقدس، روایت‌های مردمی بسیاری منتشر شده که البته روایت‌ها باید بیشتر از این‌ها باشد.
تسنیم: آقای قاضی باتوجه به مسئولیتی که در مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس دارید و آنجا هم یک مرکز نظامی است. چه محدودیت‌هایی در حوزه تاریخ نگاری جنگ وجود دارد و دسترسی محققان و پژوهشگران به اسناد چگونه است؟
قاضی: من هم معتقدم که نیازمند نقشه جامع هستیم. متاسفانه سوژه‌یابی درست و کامل انجام نداده‌ایم.وقتی که موضوعات و سوژه‌ها را احصا بکنیم و نقشه جامع برای تدوین تاریخ انقلاب اسلامی و دفاع مقدس تدوین بکنیم، می‌توانیم برنامه‌ریزی کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت برای انجام طرح‌ها داشته باشیم. اینکه رهبر انقلاب فرمودند خاطرات جنگ می‌تواند صد برابر بشود؛ یعنی یک صدم آن چیزی را که می‌شود کار کرد، کار نشده است. صد برابر شدن کتاب خاطرات طی چندین سال امکان‌پذیر است، اما باید باور داشته باشیم که یک صدم هم کار نشده است.
هفته دفاع مقدس، انجمن سخن لندن وبیناری در خصوص جنگ ایران و عراق برگزار کرد. یکی از اساتید دانشگاه شیکاگو که میهمان این برنامه بود در خصوص نقش زنان در جنگ کار کرده و کتابی نوشته بود. کتاب "شماره پنج" بنده را هم ایشان دیده و استفاده کرده بود. بنده با آقای کمره‌ای در این خصوص گفتگو داشتم که چرا آنان می‌توانند در مورد نقش زنان در جنگ کتاب می‌نویسند، اما ما در داخل برای نگارش چنین کتابی به مشکل برمی‌خوریم. ما به لحاظ روشی مشکل داریم و به نظر می‌رسد این مشکل به پارادیم ذهنی ما بازمی‌گردد. وقتی جنس همه کارهایی که می‌خواهیم انجام بدهیم، تبلیغی و ترویجی است و فضایی که در آن کار میکنیم، اجازه ورود به برخی از موضوعات را نمی‌دهد و در نتیجه دستگاه تفکر به سمتی هدایت نمی‌‌کند که این سوال ایجاد بشود، در عمل و روش ما اثر می‌گذارد. به نظر بنده مساله اصلی پژوهش‌های جنگ همین پارادایم‌های ذهنی است.
در خصوص دیگر آسیب‌ها هم باید بگویم که هنوز اسناد به طول کامل جمع‌آوری نشده‌اند. اسنادی که در مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس است، اسنادی است که توسط این مرکز طی چهل سال گذشته جمع آوری کرده است. این مرکز با هدف مقابله با تحریف جنگ تاسیس شد. نوارها، اسناد، دفترچه‌های راویان و نقشه‌هایی که توسط این مرکز جمع‌آوری شده، گنجینه ارزشمند و بی‌نظیری است. اما همه این‌ها اسناد نظامی هستند. یکی از افراد که بررسی کرده بود، می‌گفت این اسناد نیم درصد از کل اسناد جنگ است. نامه‌ها، روزنوشت‌ها، دفترچه‌های خاطرات، دست‌نوشته‌ها و... بخش بزرگی از اسناد جنگ هستند که هنوز جمع‌آوری نشده است.
نامه‌ها، روزنوشت‌ها، دفترچه‌های خاطرات، دست‌نوشته‌ها و... بخش بزرگی از اسناد جنگ هستند که هنوز جمع‌آوری نشده است. کتاب «عملیات فریب» را که بنده نگاشتم، براساس دفترچه خاطرات برادر شهیدم بود. بنابراین اسناد مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس سپاه، اسناد نظامی هستند و دفترچه‌های خاطرات بدون روتوش‌ترین و نزدیک‌ترین آثاری هستند که از زمان جنگ باقی مانده است. من برادرم در دفترچه‌اش بسیار شفاف و هرآنچه بوده حتی ترسش را هم نوشته است. برخی از آنان فکر نمی‌کردند که بمانند و روی دفترچه‌ها کاری انجام بدهند. نگهداری از دفترچه‌ها مسئولیت خانواده‌های شهدا و رزمندگان نیست بلکه مراکزی باید این‌ها را به دقت نگهداری و امانت‌داری کنند.
متاسفانه به دلیل وضعیت امنیتی که در دوران انقلاب وجود داشت، دست‌نوشته‌ها و روزنوشت‌های بسیار کمی از آن دوران باقی مانده است. آن دست‌نوشته‌ها نیز با ملاحظات بسیاری نگاشته شده است، چراکه ممکن بود به دست ساواک بیافتد. آنچه بیشتر از انقلاب مانده نامه‌ها و اطلاعیه‌هاست.[۱]
پانویس
- ↑ میزگرد|"تاریخ‌نگاری انقلاب" نیازمند نقشه راه و اتاق فکر است/ منطقه ممنوعه‌ای در ثبت تاریخ وجود ندارد خبرگزاری تسنیم، تاریخ انتشار: ۱۴ بهمن ۱۳۹۹
پیوند به بیرون
جنگ را برای غیرنظامی‌ها جذاب کردیم