مریم چهرقانی
 | |
| زمینه فعالیت | نویسنده و پژوهشگر |
|---|---|
| ملیت | ایرانی |
| تاریخ تولد | ۱۰ مرداد ۱۳۶۳ (۴۰ سال) |
| محل تولد | قم |
| آدرس اینستاگرام | مریم چهرقانی |
مریم چهرقانی (متولد ۱۳۶۳ در قم) نویسنده و پژوهشگر اهل ایران است. او سرداور و دبیر گروه کتاب شنیداری بیستمین جایزه ملی کتاب سال دفاع مقدس، و همچنین داور گروه کتابخانه و کتابداری بیستمین جایزه ملی کتاب سال دفاع مقدس در سال ۱۴۰۱ بوده است.
چهرقانی کارشناسی را در رشته کتابداری و اطلاع‌رسانی دانشگاه تهران گرفته و کارشناسی ارشدش را در رشته علم اطلاعات و دانش‌شناسی، گرایش مطالعات کتابخانه‌های عمومی دانشگاه تهران در سال ۱۳۹۲ اخذ کرده است. او دانش‌آموخته دکتری علم اطلاعات و دانش‌شناسی، گرایش بازیابی اطلاعات از دانشگاه تهران نیز هست.
چهرقانی کارشناس کتاب برنامه صبح به خیر ایران در سال ۱۴۰۲ بوده است.
فعالیت ها
تالیفات
| عنوان | ناشر | سال انتشار |
|---|---|---|
| کتاب گویا | چاپار | ۱۳۹۵ |
| درآمدی نو بر کتاب گویا | کتاب کوچه | ۱۴۰۰ |
| پیش‌پرده کتاب: راهنمای تبدیل بینندگان به خوانندگان | انتشارات جهاد دانشگاهی | ۱۴۰۱ |
| ترویج کتاب: راهنمای عملی | انتشارات جهاد دانشگاهی | ۱۴۰۱ |
فعالیت‌های ادبی
- داور گروه جوایز آثار الکترونیکی شوای کتاب کودک، ۱۳۹۹، ۱۴۰۰ و ۱۴۰۱
- سرداور و دبیر گروه کتاب شنیداری بیستمین جایزه ملی کتاب سال دفاع مقدس، ۱۴۰۱
- داور گروه کتابخانه و کتابداری بیستمین جایزه ملی کتاب سال دفاع مقدس، ۱۴۰۱
- داور کتاب‌های صوتی اولین دوره «مدرسه تابستانی خواندن» ویژه کتابداران نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور، ۱۳۹۴
- داور مجلات و همایش‌های علمی
گفتاورد
- کتابخانه بدون کتاب؛ کتابخانه‌ای بدون کتاب کاغذی با انواع منابع الکترونیکی:
مریم چهرقانی، دکترای علم اطلاعات و دانش‌شناسی اظهار داشت: «هنگامی که با واژه کتابخانه روبه‌رو می‌شویم تصور اکثر ما ساختمانی است مملو از قفسه‌هایی که در آن کتاب و سایر مواد خواندنی در کنار هم قرار گرفته‌اند. توجه به واژه کتابخانه (کتاب+خانه) در زبان فارسی و معادل‌های آن در سایر زبان‌ها (بیبلیوتکا …) نیز چنین برداشتی را تقویت می‌کند.
اگر بر اساس همین عقیده کتابخانه را محلی برای نگهداری کتاب و سایر نشریات کاغذی یا دیگر قالب‌های فیزیکی و قابل لمس تصور کنیم، امروزه که بسیاری از منابع اطلاعاتی، سرگرمی، آموزشی و دانش بشر در قالب‌های غیرفیزیکی و عمدتاً الکترونیک و غیرمتنی قابل دسترس هستند، کتابخانه‌ها چقدر می‌توانند مورد رجوع و اقبال مردم قرار بگیرند؟
از طرف دیگر همواره برای کتابخانه‌ها نقش و کارکرد اجتماعی قائل هستیم و کتابخانه‌ها را محلی مناسب برای اجتماع و برقراری تعامل میان افراد و به عبارتی مکانی برای همه در نظر می‌گیریم. همه افراد جامعه فارغ از جنس، سن، سطح سواد، نژاد، زبان، … برای رفع نیازهای خود و با انگیزه‌های مختلف با توجه به شکل زندگی امروزه و به دلیل سرعت تحولات اجتماعی دائماً دستخوش تغییر است، به کتابخانه مراجعه می‌کنند و کتابخانه‌ها، به خصوص کتابخانه‌های عمومی، باید آمادگی پاسخگویی به نیازهای آنان را داشته باشند.
به دلیل همین تحولات، که عمدتاً ناشی از ظهور تکنولوژی و نقش‌آفرینی آن در تمامی شئون زندگی است، نباید از شنیدن واژه «کتابخانه بدون کتاب» خیلی متعجب شویم، مفهومی که به نسل جدیدی از کتابخانه‌ها اشاره دارد که در آن خبری از کتاب کاغذی نیست و به جای آن تجهیزات و امکان دسترسی به منابع الکترونیکی و صوتی، پایگاه‌های اطلاعات علمی، انواع بازی‌ها، فیلم، موسیقی، منابع یادگیری الکترونیک و … در اختیار کاربران قرار داده می‌شود.
البته پیش از افتتاح کتابخانه‌های بدون کتاب بخشی از خدمات این کتابخانه‌ها توسط کتابخانه‌های عمومی، آموزشگاهی و دانشگاهی ارائه می‌شده. خدماتی چون امانت کتاب‌های الکترونیک و کتاب‌های صوتی که با همان کارت عضویت کتابخانه برای اعضا امکان‌پذیر است و امانت دستگاه‌های کتابخوان الکترونیک و ابزارهای گوش دادن به کتاب‌های صوتی توسط کتابخانه‌ها که همچنان نیز این خدمات برقرار هستند. کتابخانه‌های بدون کتاب مفهوم جدیدی هستند که قدمت آنها به حدود یک دهه اخیر بازمی‌گردد.
اولین کتابخانه بدون کتاب در تگزاس آمریکا کتابخانه مهندسی و فناوری کاربردی دانشگاه تگزاس، در سن آنتونیو، اولین کتابخانه دانشگاهی کاملاً بدون کتاب است که کار خود را در سال ۲۰۱۰ شروع کرد. علاوه بر مجموعه فزاینده کتاب‌های الکترونیکی، هزاران عنوان مجلات الکترونیکی را نیز در خود جای داده است و امکاناتی مانند رایانه رومیزی، صفحه نمایش LCD بزرگ، چاپگر، اسکنر، فضاهای مطالعه گروهی را به کاربران ارائه می‌دهد.
در سپتامبر ۲۰۱۳ در سن‌آنتونیوی تگزاس کتابخانه بدون کتاب بیبلیوتک در یک ساختمان بازسازی‌شده در سمت جنوبی شهر، منطقه‌ای از نظر اقتصادی فقیر که حدود ۷۰ درصد ساکنان آن دسترسی به اینترنت نداشتند، آغاز به کار کرد. شعبه دوم و سوم این کتابخانه نیز در مناطق فقیرنشین شهر افتتاح شد زیرا عقیده بنیانگذاران کتابخانه بر این بود که کتابخانه‌های بدون کتاب به پر کردن شکاف دیجیتالی بین فقیر و غنی کمک می‌کند.
استفاده از منابع الکترونیک بدون محدودیت زمانی و مکانی کتابخانه‌های بدون کتاب؛ دسترسی فناورانه کاربران را به برای ارتقاء آموزش و گسترش خواندن فراهم و به آنها کمک می‌کند، به عنوان شهروندان جامعه عصر دیجیتال، دانش و مهارت لازم را به‌دست آورند.
این کتابخانه‌ها با توجه به محدودیت منابع با ایجاد دسترسی بیشتر و توسعه خدمات برای کاربران به افزایش بهره‌وری کتابخانه کمک می‌کنند. کتابخانه‌های بدون کتاب، نیز مانند کتابخانه‌های سنتی دارای فضا و تجهیزات هستند اما برخلاف کتابخانه‌های سنتی که عمدتاً دسترسی به منابع چاپی آن هم در محیط کتابخانه میسر است در کتابخانه‌های بدون کتاب، منابع الکترونیکی بدون محدودیت مکانی و زمانی و همچنین تجهیزات لازم برای استفاده از این منابع، در اختیار کاربران قرار می‌گیرد.
مزایای استفاده از کتابخانه بدون کتاب از مزایای کتابخانه‌های بدون کتاب می‌توان به تناسب آنها با سبک زندگی امروزی، سهولت دسترسی و استفاده از منابع، بی‌نیازی از مراجعهٔ حضوری به کتابخانه زمانی که امکان حضور برای فرد مهیا نباشد، سرعت و گستردگی توزیع منابع، کاهش هزینه‌های انتشار، دسترس‌پذیرسازی و حفاظت و نگهداری منابع، دوست‌دار محیط‌زیست بودن و سهولت پشتیبانی و مشاوره اشاره کرد.
علاوه بر دسترسی به منابع الکترونیکی و فراهم کردن تجهیزات مورد نیاز و امکان امانت آنها، کتابخانه‌های بدون کتاب می‌توانند با بهره‌گیری نوآورانه از فضا زمینه همکاری، هم‌افزایی، خلق و آفرینش در همه زمینه‌ها را فراهم وتسهیل کنند.
کتابخانه بدون کتاب محلی برای پرورش سواد اطلاعاتی و دیجیتال کاربران کتابخانه‌ها به فضاهایی نیاز دارند که از یادگیری سواد دیجیتال، سواد اطلاعاتی، سواد رسانه، سواد بصری و سواد فرهنگی که جرقه نوآوری را در هر سطحی ایجاد می‌کند، پشتیبانی کنند. کتابخانه‌های بدون کتاب، محل کاملاً مناسبی برای پشتیبانی از این نیازها هستند.
کتابخانه‌های بدون کتاب اغلب به عنوان یک الگوی بالقوه برای کتابخانه‌های آینده در نظر گرفته می‌شوند که نوسازی، افزایش در دسترس بودن فضا و هزینه‌های کمتر به عنوان مزایای بالقوه آنها ذکر می‌شود. با این حال، کتابخانه‌های بدون کتاب با چالش‌های زیادی مواجه هستند، از جمله وابستگی شدید مردم به رسانه‌های چاپی در کتابخانه‌ها. بسیاری از مردم در برابر خواندن منابع الکترونیکی از خود مقاومت نشان می‌دهند و اغلب به دلایلی چون لذت لمس کتاب کاغذی و حتی استشمام بوی کاغذ اشاره می‌کنند.
چالش‌های استفاده از کتابخانه‌های بدون کتاب در سال ۲۰۰۲، کتابخانه سانتا روزا یک کتابخانه کاملاً بدون کتاب را به مراجعه‌کنندگان ارائه داد اما پس از افزایش تقاضاهای عمومی، مجبور به بازگرداندن کتاب‌های چاپی به مجموعه کتابخانه شد. سه دلیل عمده برای این امر وجود داشت؛ دلیل اول بسیار ساده بود، اینکه برخی افراد کتاب‌های چاپی را ترجیح می‌دهند و نمی‌خواهند روی دستگاه بخوانند. دلیل دوم، شکاف دیجیتال است.
کسانی که سواد فنی لازم برای استفاده از منابع الکترونیک را ندارند و به کمک و راهنمای و آموزش برای استفاده از دستگاه‌ها نیاز دارند، به گونه‌ای که رفع این شکاف نیازمند فعالیت، تلاش و در نتیجه بودجه زیادی خواهد بود. آموزش کارکنان و کتابداران عنصر مهمی است، و حتی با فرض اینکه کتابخانه می‌تواند به اندازه کافی تجهیزات فراهم کند، به همان اندازه نیاز به کتابداران آگاه و آشنا به تکنولوژی بیشتر می‌شود.
در واقع بسیاری بر این عقیده هستند که در کتابخانه‌های بدون کتاب می‌توان کتاب‌ها را با کتاب‌خوان‌های الکترونیک جایگزین کرد اما ساختمان کتابخانه و کتابدار عناصر بسیار مهمی هستند که نمی‌توان آنها را با عنصر دیگری جایگزین کرد. سومین و مهم‌ترین دلیل در دسترس نبودن محتواهای دیجیتال برای امانت است؛ زیرا از یک طرف بسیاری منابع مورد نیاز هنوز در قالب الکترونیکی تولید و منتشر نشده‌اند و از طرفی مسائل مربوط به دسترسی قانونی و کپی‌رایت کاربرد کتابخانه‌های بدون کتاب را محدود می‌کند.
در کنار تمام نکاتی که گفته شد اگر بنا باشد در کشور ما و در آینده‌ای دور یا نزدیک کتابخانه بدون کتاب راه‌اندازی شود توجه به این موضوع ضرورت دارد که یک کتابخانه عمومی با یا بدون کتاب به عنوان فضایی برای روشنگری، همکاری، کسب دانش و تجربه و مکانی که همه پذیرای آن باشند در نظر گرفته می‌شوند.
اگر بر این باور باشیم که کتابخانه‌ها نه با مجموعه منابع آن؛ بلکه با روش‌هایی تعریف می‌شوند که از طریق آنها موفق به حمایت از یادگیری، سرگرمی، آموزش و پژوهش می‌شوند، این نحوه استفاده از منابع، تجهیزات و فضای کتابخانه بدون کتاب، رویکرد تسهیل‌کننده ای برای ارتقای جامعه دارد که اهمیت آن را نباید از یاد برد. فراموش نکنیم، هنگامی که دنیای اطراف ما تغییر می‌کند، مثلاً کتاب‌ها و منابع چاپی از کتابخانه‌ها ناپدید می‌شوند، مهم اتخاذ رویکردی فعال برای حمایت مستمر و ایجاد و خلق ارزش برای جامعه است».[۱]
پانویس
- ↑ یادداشت میهمان/مریم چهرقانی، خبرگزاری کتاب ایران، تاریخ انتشار: ۱۸ تیر، ۱۴۰۱ش.
پیوند به بیرون
- بیست نکته در خصوص تولید محتوای صوتی (alef.ir)
- «بزرگ‌ترین رویداد فرهنگی ایران» را سیستمی مدیریت کنید (alef.ir)
- ترویج کتاب را فراموش کرده‌ایم (alef.ir)
- کتابخانه‌های عمومی خود را برای تحولات جمعیتی آماده کنند - ایبنا (ibna.ir)
- پیش‌پرده کتاب خدمتی خلاقانه برای ترویج کتاب - ایبنا (ibna.ir)
- جای تجارب داخلی در زمینه ترویج کتابخوانی خالی است - ایبنا (ibna.ir)
- مدل «مثلث آتش» در خدمت ترویج کتاب - ایبنا (ibna.ir)
- روزنامه جام جم | «ترویج» مغفول‌ترین رکن نشر است (jamejamdaily.ir)
- روزنامه جام جم | نویسنده می‌تواند پیش از انتشار کتاب به حلقه نشر متصل شود (jamejamdaily.ir)
- روزنامه جام جم | عطش مخاطب و تولید قطره‌چکانی (jamejamdaily.ir)
- نمایشگاه-کتاب-تهران-توانایی-ایجاد-همبستگی-اجتماعی-را-دارد/-در-نمایشگاه-شاهد-ایرانی-کوچک-زیر-چتر-کتاب-هستیم | خانه کتاب و ادبیات ایران (ketab.ir)
- درآمدی نو بر کتاب گویا؛ از خاستگاه تا تمایزها - ایرنا (irna.ir)
- «ترویج کتاب: راهنمای عملی» منتشر شد - خبرگزاری مهر | اخبار ایران و جهان | Mehr News Agency
- کتاب «پیش‌پرده کتاب» منتشر شد | خبرگزاری صدا و سیما (iribnews.ir)