ممد نبودی ببینی
 | |
| کشور | ایران |
|---|---|
| شاعر | جواد عزیزی |
| خواننده | غلامعلی کویتی‌پور |
| تاریخ انتشار | ۱۳۶۱ |
| صدا | |
| نمونهٔ صوتی | |
نوحه ممد نبودی ببینی | |
| عنوان صدا | نوحه ممد نبودی ببینی |
ممّد نبودی ببینی نوحه‌ای است که به مناسبت آزادسازی خرمشهر و به یاد شهید محمد جهان‌آرا خوانده شده است. شعر این قطعه را جواد عزیزی از رزمندگان خرمشهر سرود و نخستین بار حسین فخری هم‌رزم او آن را بر سر مزارش خواند. یک‌سال بعد غلامعلی کویتی‌پور همزمان با سالگرد آزادسازی خرمشهر این نوحه را اجرا کرد. این قطعه از خاطره‌انگیزترین آثار هنری دفاع مقدس است.
دربارهٔ نوحه
منشأ شکل‌گیری نوحه
ریشه نوحه «ممد نبودی ببینی» به یک ملودی بوشهری متعلق به موسیقی‌های عزاداری سنتی بوشهری برمی‌گردد. جهانبخش کردی‌زاده (بخشو) این ملودی را با مطلع «لیلا بگفتا ای شه لب تشنه‌کامان / دستم به دامان، آقا الامان» در ایام محرم و صفر خواند. در نمایشِ قلندرخونهٔ ایرج صغیری هم از این نوا استفاده شد. ناصر تقوایی این قطعه را در فیلم مستند «اربعین» خود نیز با اجرای بخشو آورد و سپس جواد عزیزی با شنیدن آن و الگو برداری از این نوحه شعر ممد نبودی ببینی را سرود.[۱]
شعر
جواد عزیزی شاعر قطعه ممد نبودی نیز دربارهٔ نحوه سرودن نوحه بازخوانی شده توضیح داده است:[۲]
«سرودن شعر ممد نبودی در زمان جنگ بود. جهان‌آرا مهر سال ۶۰ شهید شد. سوم خرداد سال ۶۱ خرمشهر آزاد شد و شهید جهان آرا ۹ ماه بود که شهید شده بود و آزاد سازی خرمشهر را ندید و سال ۶۱ اولین سالگردش جمشید برون مداح همراهم هم در عملیات بیت‌المقدس شهید شده بود. سه تا اتوبوس شده بودیم تا به تهران برویم و در مراسم سالگرد شهادت جهان آرا شرکت کنیم. قرار شد یک نوحه باشد که در آن مراسم بخوانیم که آن نوحه را خودم گفتم و در اتوبوس هم خودم برای بچه‌ها خواندم. زمان آزادسازی خرمشهر که حرفش بود جای شهید جهان آرا و بقیه شهدا خالی است که کاش می‌شد باشند و آزادسازی خرمشهر را ببینند.
بیشتر در مورد «ممد نبودی ببینی»
نوحه معروف «ممد نبودی ببینی» که بارها و بارها از رادیو و تلویزیون پخش شد اما کسی نمی‌داند که این نوحه به یک ملودی بوشهری است که سالها پیش توسط جهانبخش کردی زاده (بخشو) در ایام محرم و صفر خوانده می‌شده است.
کافی است چشمانت را ببندی و به نوای ماندگاری دل بسپاری که بسیاری را با خود همراه کرد و به جبهه‌ها کشاند. محمد جهان آرا را ببینی و همه مردان مردی که از جان و مال خود گذشتند تا خرمشهر، بار دیگر، خرم شود و بخشی از مام وطن. یارانی که غریبانه پر گشودند تا من و تو بهتر و آسوده تر زندگی کنیم و یادشان را گرامی داریم بی‌خبر از آن که با تن سپردن به روزمرگی‌ها نام و خاطره شان را فراموش کردیم. اما هنوز هم با شنیدن نوحه «ممد نبودی ببینی» خاطرات بسیاری در ذهن مان نقش می‌بندد و همچنان این ملودی تأثیرگذار است.
نوحه «ممدنبودی ببینی»، آن گونه که محسن شریفیان، پژوهشگر موسیقی بوشهری می‌گوید به یک ملودی نوحه بوشهری برمی گردد که سالها پیش توسط جهانبخش کردی زاده (بخشو) در ایام محرم و صفر خوانده و اصل آن با مطلع «لیلا بگفتا ای شه لب تشنه کامان/ دستم به دامان، آقا الامان» آغاز می‌شده است.
سال ۱۳۴۹، ناصر تقوایی با ساخت مستند «اربعین» به ارائه تصویری شاعرانه از مراسم سوگواری در بوشهر پرداخت و نه تنها نوای دلنشین جهانبخش کردی زاده را ماندگار کرد که بخشی از آداب و رسوم مردم بوشهر به هنگام سوگواری و نوحه خوانی‌هاشان را به مردم علاقه‌مند شناساند.
نوحه «لیلا بگفتا…» نیز یکی از همین نوحه‌ها بود. حالا دیگر تنها بوشهری‌ها، جذبه صدای بخشو را نمی‌شناختند و مردم شهرهای دیگر هم دلشان می‌خواست محرم و صفر به بوشهر بیایند، صدای بخشو را بشنوند، بر گرد او حلقه زنند و با ریتم هماهنگ سنج و دمام، به این سو و آن سو روند.
به جرات می‌توان گفت بخشو در کنار سلیم مؤذن زاده اردبیلی و چند نفر دیگر ماندگارترین صداهای نوحه خوانی ایران هستند.
سوم خردادماه ۱۳۶۱ خرمشهر، آزاد شد. همزمان با آزادسازی خرمشهر، جواد عزیزی که خود یکی از رزمندگان بود، شعر تازه ای در رثای محمد جهان آرا، فرمانده لشکر خرمشهر سرود که بر مرکب نوحه بخشو با مطلع «شاه گفتا ای شه لب تشنه کامان» سوار کرد؛ سرودی که با صدای غلام کویتی پور به گوش من و تو رسید این گونه آغاز می‌شد: «ممد نبودی ببینی/ شهر آزاد گشته/ خون یارانت پرثمر گشته…»
کویتی پور، از محمد جهان آرا و رشادت‌های او خواند و خیلی زود توانست بر مخاطب خود تأثیر گذارد و احساسات او را برانگیزد. شاید به این خاطر بود که سالها پس از او، محمدرضا علیقلی، نوحه ممد نبودی را به قالب ارکسترال درآورد؛ سرودی که این بار با صدای مسعود کرامتی شنیده و پخش شد.
«ممد نبودی ببینی» را کویتی پور و مسعود کرامتی خواندند و رادیو و تلویزیون بارها و بارها پخش کردند بی آن که به خاستگاه آن اشاره ای کنند و مسیری که این ترانه طی کرد، تا از مراسم و تکیه‌های عزاداری در بوشهر به فتح خرمشهر برسد را بازگویند.
بوشهری‌ها نیز در فتح خرمشهر همچون دیگر هم‌وطنان خود نقش آفرینی کردند و در طراحی این تابلو بی بدیل، نقشی شگرف داشتند و نوای ممد نبودی برای بوشهری‌ها که سالهای سال با ملودی آن برای امام حسین (ع) سینه زده و اشک ریخته بودند رنگ و بوی دیگر دارد.[۳]
گفتاورد
گفت‌وگو با جواد عزیزی شاعر اثر «ممد نبودی ببینی» :[۴]
جواد عزیزی «توانا» می‌گوید: شهید محمد جهان‌آرا ۱۶ مهر سال ۱۳۶۰؛ یعنی ۹ ماه پیش از آزادسازی خرمشهر شهید شد؛ ۳ ماه بعد از آزادسازی خرمشهر برای برپایی مراسم نخستین سالگرد شهید جهان‌آرا با گروهی از بچه‌های خرمشهر عازم تهران شدیم. در مسیر با درخواست بچه‌ها تصمیم گرفتم که یک نوحه بگویم تا وقتی به تهران رسیدیم، آن را سر مزار شهید محمد بخوانیم.
وی ادامه می‌دهد: نوحه‌خوان گروه ما به نام «جمشید برون» در عملیات بیت‌المقدس شهید شده بود و به همین دلیل نوحه‌خوان نداشتیم. نزدیکی‌های اراک که بودیم، سرودن نوحه را تمام کردم و خودم با بچه‌ها شروع به خواندن آن کردم. در آن سفر برنامه طوری شد که نتوانستیم این نوحه را سر مزار شهید جهان‌آرا بخوانیم؛ اما چند وقت بعد این نوحه را به آقای حسین فخری دادم و او یک بار این شعر را خواند و بعد به غلام کویتی‌پور داد.
سال ۶۳ یا ۶۴ در مهران بودم و داشتم لب شط ظرف‌های شب قبل را می‌شستم که متوجه شدم یکی از رزمنده‌ها که از بچه‌های دزفول بود، دارد این نوحه را زیر لب زمزمه می‌کند. وی اضافه می‌کند: به او گفتم «فلانی این نوحه را از کجا شنیده‌ای؟» گفت که «دیشب این را از تلویزیون پخش کرد که کویتی‌پور آن را خوانده بود. دیشب این نوحه سه مرتبه از تلویزیون پخش شد.»
نوحه اصلی قدری متفاوت است عزیزی می‌افزاید: بعد از اینکه غلام کویتی‌پور این نوحه را خواند، آقای علیقلی به واسطه یکی از دوستان‌شان در صدا و سیما با من تماس گرفت و گفت که «می‌خواهم این نوحه را به آهنگ تبدیل کنم» و از من خواست یکی دو بیت به آن اضافه کنم؛ بنابراین آهنگ‌هایی که امروز می‌خوانند با نوحه اصلی قدری متفاوت است، ولی کلیاتش همان است. یکی دو سالی هم می‌شود که آقای کویتی‌پور، گوشواره‌های شعر را یعنی «ممدنبودی ببینی…» را حفظ کرده است، ولی کل شعر را تغییر داده است و به جای آن یک شاعر شیرازی به نام محمد شیرازی شعر جدیدی سروده است که امسال از رادیو پخش شد.
جهان‌آرا را خیلی دوست داشتم عزیزی ادامه می‌دهد: من جهان‌آرا را خیلی دوست داشتم و او را از شروع انقلاب می‌شناختم. خرمشهر وضعیت خاصی داشت؛ ۲۲ بهمن که انقلاب پیروز شد، فردایش غائله خلق عرب اتفاق افتاد و کار به جایی رسید که بچه‌های خرمشهر روز ۲۹ خرداد ۵۸ با خلق عربی‌ها یک جنگ تمام عیار داشتند.
وی می‌گوید: در خرمشهر کانونی داشتیم به نام ستاد «عبوس‌زاده» که به اسم یکی از مسوولان کانون بود؛ این ستاد هسته اصلی سپاه خرمشهر را تشکیل داد و اعضای آن توسط شهید جهان‌آرا و شهید عبدالرضا موسوی پذیرش شدند و آموزش دیدند؛ آشنایی من با شهید جهان‌آرا از آن لحظه آغاز شد.
عزیزی در خصوص نحوه با خبرشدن از شهادت شهید جهان‌آرا نیز عنوان می‌کند: من در مقر سپاه در خرمشهر بودم و بچه‌ها در مکانی که محل تعمیر اسلحه بود، جمع شده بودند شهید اسماعیل خسروی گفت: «جواد خبر را شنیده‌ای؟» گفتم: «نه؛ چه اتفاقی افتاده است»؛ گفت: «جهان‌آرا شهید شد.» وقتی این خبر را شنیدم زانوهایم شل شد و بی‌اختیار روی زمین نشستم؛ بچه‌ها همه شروع کردند به گریه کردن. خیلی دوست داشتم جهان‌آرا بود و سربلندی خرمشهر را می‌دید.
متن نوحه
متن نوحه ممد نبودی ببینی:[۵]
جستارهای وابسته
- برخیزید (سرود)
- رفتند یاران (سرود)
- ای شهید مطهر (سرود)
- این بانگ آزادی (سرود)
- خجسته باد این پیروزی (سرود)
- ای لشکر صاحب زمان آماده باش
- ای شهیدان خدایی نامتان پاینده باد (سرود)
پانویس
- ↑ «روایت موسیقایی از فتح خرمشهر؛ نوای ممد نبودی و سمفونی خرمشهر چطور شکل گرفت؟». دریافت‌شده در ۲۲ شهریور ۱۴۰۳.
- ↑ «روایت موسیقایی از فتح خرمشهر؛ نوای ممد نبودی و سمفونی خرمشهر چطور شکل گرفت؟». دریافت‌شده در ۲۲ شهریور ۱۴۰۳.
- ↑ «سرود ممد نبودی ببینی». دریافت‌شده در ۲۲ شهریور ۱۴۰۳.
- ↑ «خاطره شاعر "ممد نبودی ببینی" از سرودن این شعر». دریافت‌شده در ۲۲ شهریور ۱۴۰۳.
- ↑ «ممد نبودی ببینی ...». دریافت‌شده در ۲۲ شهریور ۱۴۰۳.
پیوند به بیرون
- فیلم/ نوحه «ممد نبودی ببینی» در حسینیه معلی
- ببینید | فیلم اصلی نوحه معروف «ممد نبودی ببینی
- چرا نوای «ممد نبودی» ماندگار شد؟