همراه با فرات (مستند)

همراه با فرات

پوستر فیلم
نام فیلم	همراه با فرات
موضوع	تاریخ شکل‌گیری عراق بعد از جنگ جهانی دوم
سبک	مستند
کارگردان	فرشاد اکتسابی
صداپیشگان	رامک صرافان
محقق	محمدرضا فرزاد امیرحسین سنایی مهدی تراب‌بیگی
فیلمبرداری	مهراد امین
شرکت/سازمان تولیدکننده	مرکز مستند حقیقت
زمان	۸۸ دقیقه
کشور	ایران
زبان	فارسی

همراه با فرات (تولید ۱۳۹۴) مستندی به کارگردانی فرشاد اکتسابی و تهیه‌کنندگی محمد داوودی است. این اثر روایتی تاریخی، اجتماعی و سیاسی از کشور عراق است و آگاهی کاملی نسبت به این کشور همسایه ایران به مخاطب می‌دهد.

در این فیلم مستند، تاریخچه شکل‌گیری عراق پس از جنگ جهانی اول روایت و ایجاد حکومت بعث در عراق و روی کارآمدن صدام به تصویر کشیده شده است. این مستند در جشنواره سینما حقیقت حضور داشت و پس از آن به جشنواره فیلم فجر رفت.

این مستند را مرکز مستند حقیقت تولید کرده است.

درباره مستند

مستند همراه با فرات روایتی تاریخی، اجتماعی و سیاسی از کشور عراق است و آگاهی کاملی نسبت به این کشور همسایه ایران به مخاطب می‌دهد. در این مستند، تاریخچه شکل‌گیری عراق پس از جنگ جهانی اول روایت شده و تشکیل حکومت بعث در عراق و روی کارآمدن صدام حسین به تصویر کشیده است.

فرات، رود بسیار مهم عراق است که در طول تاریخ شاهد اتفاقات زیادی بوده است. دو شهر مهم جهان تشیع یعنی نجف و کربلا در کناره این رود به وجود آمده و نام این جغرافیای بسیار مهم، به واسطه ماجرای کربلا و شهادت امام حسین (ع) در تاریخ ماندگار شده است. در مستند «همراه با فرات»، این رود مهم راوی اتفاقاتی می‌شود که در ۱۰۰ سال گذشته به عراق گذشته است.

فرشاد اکتسابی کارگردان مستند گفت:

همه بر این موضوع واقفیم که در عصر حاضر شرایطی که بر عراق حاکم است تاثیر به سزایی بر تحرکات و تحولات سیاسی بسیاری از کشورهای جهان گذاشته است. وی افزود: بنابراین به گذشته های دور سفر کردیم و همه چیز را از نقطه آغاز مورد بررسی قرار دادیم تا به سر نخی از این کلاف سر در گم در مسیر تاریخ این کشور دستیابیم. بدین ترتیب نقطه حرکتمان را از صد سال پیش یعنی از سال ۱۹۱۴ (جنگ جهانی اول ) آغاز کردیم و در این سفر شاهد آن بودیم که چگونه وقایع و رخدادهای تاریخی همچون قطعات دمینو به نحو شگفت آوری به سمتی سوق داده می شوند که اینک ما شاهد پدیده ای به نام تروریست و داعش در عراق هستیم. اکتسابی تاکید کرد: پیش از این مستندهای تاریخی بسیاری ساخته بودم که عموما در آن ها سعی داشتم از طریق بازسازی وقایع تاریخی به یک بیان روایی برسم اما این فیلم برایم یک تجربه جدید بود و من در این مستند به جای خلق سکانس های بازسازی که غالبا در مستندهای تاریخی شاهد آن هستیم از شیوه فضاسازی بهره بردم.

گفتاورد

فرشاد اکتسابی کارگردان مستند «همراه با فرات» در گفتگو با خبرگزاری تسنیم درباره این مستند گفت:

• مستند «همراه با فرات» درباره تاریخ عراق است، کمی راجع به این سوژه و ایده ساخت آن توضیح بدهید.

این فیلم درباره تاریخ معاصر عراق است؛ همان‌طور که می‌دانید، در گذشته، عراق، سوریه و عربستان سعودی در سیطره امپراطوری عثمانی بودند اما در جنگ جهانی اول یعنی در سال ۱۹۱۴، قوای متفقین و انگلیسی‌ها به عثمانی حمله و بخش‌هایی از آن را تسخیر کردند؛ این اتفاقات باعث شد تا آرام آرام زمینه‌های شکل‌گیری کشورهای جدیدی نظیر عراق، لبنان، سوریه و اردن به وجود بیاید؛ در حقیقت روایت تاریخی مستند «همراه با فرات» از کشور عراق از همان دوران آغاز شده است و تا به امروز ادامه دارد.

• این مستند را اثری بازسازی‌شده می‌دانید یا درام تاریخی؟

عده‌ای می‌گویند این فیلم، مستند داستانی است اما باید بگویم که «همراه با فرات» مستندی نیست که در آن بازسازی درام‌گونه داشته باشیم و یا به‌جای شخصیت‌های تاریخی، بازیگر قرار بگیرد. به عبارت بهتر، سراغ بازسازی نرفته‌ام بلکه دنبال فضاسازی رفته‌ام، البته داستان کوچکی در فیلم قرار داده‌ام؛ کودکی که در زمان انتفاضه شعبانیه به‌دلیل کشتار شیعیان توسط صدام در جنوب عراق مجبور به ترک کشور خود شده است و همراه با پدر و مادرش به انگلستان می‌رود؛ او اکنون جوان برومندی شده و در حالی که تحصیلات سینما دارد، قصد بازگشت به وطن را کرده است؛ حالا دیگر صدام وجود خارجی ندارد و او قصد دارد که فیلمی را از کشور دوران کودکی خود بسازد؛ روایت من در مستند «همراه با فرات» داستان این جوان فیلمساز است؛ در حقیقت فیلم من پشت صحنه‌ای از فیلم او است و در همین قالب وارد تاریخ عراق شده‌ام؛ در این مستند، بازیگری نداریم که نقش صدام یا ملک فیصل را بازی کند و به همین دلیل است که می‌گویم این فیلم، داستانی نیست.

• رود فرات یکی از عناصر جغرافیای تاریخی در بین شیعیان است و بسیاری از اتفاقات مهم تاریخ تشیع در بستر همین رود شکل گرفته است؛ نام مستند شما همراه با فرات است؛ آیا می‌خواستید روایت تشیع از تاریخ عراق را ارائه بدهید؟

ماجرای کشتار عظیم شیعیان عراق توسط صدام

در عراق برخلاف ایران که مذهب واحد وجود دارد، مذاهب مختلفی دیده می‌شوند؛ عده‌ای شیعه‌ و عده‌ای دیگر سنی و حتی مسیحی‌اند؛ البته باید اشاره کنم که ۶۰ درصد از جمعیت عراق شیعه و ۴۰ درصد باقی‌مانده سنی و دیگر مذاهبند؛ بر همین اساس، بیشتر تمرکز ما روی نقش جمعیت شیعه در شکل‌گیری تاریخ عراق است؛ البته مذاهب و اقوام دیگر را در پیش‌زمینه این کار داریم؛ برای مثال، به نقش پررنگ کُردها در شمال عراق اشاره می‌کنیم و به ماجرای کشتار عظیم صدام در عملیات انفال که بخش زیادی از کردهای عراق را با سلاح شیمیایی قتل عام کرد، می‌پردازیم؛ با این حال بخش زیادی از این فیلم تحت تأثیر روایت شیعه است و به همین دلیل نام فیلم را «همراه با فرات» گذاشتیم.

همانطور که می‌دانید، فرات رود تاریخی است که به نوعی نماد تمدن بین‌النهرین به شمار می‌رود؛ این رود سابقه زیادی در تاریخ شیعیان دارد؛ به عنوان مثال شهرهای مهمی نظیر کربلا و نجف در حاشیه این رود قرار دارند و واقعه عظیم کربلا و قیام امام‌حسین علیه‌السلام در کنار فرات رخ داده است؛ بر همین اساس فرات نمادی از تاریخ شیعیان است و با آن جریان دارد.

• نام کشور عراق همواره با واقعه کربلا پیوند خورده است و این روزها هم جمعیت زیادی از عاشقان اباعبدالله برای زیارت اربعین به کربلا می‌روند؛ وقتی که شما در عراق حضور داشتید و این فیلم را در گفت‌وگو با مردم عراق می‌ساختید، آیا رگه‌هایی از قیام عاشورا و تأثیرات آن در رفتارهای مردم دیده می‌شد؟

روحیه امام‌حسینی که همان قیام علیه ظلم است در مردم عراق جاری است

در فیلم اشاره‌ای به این موضوع نداشتم، اما به هر حال تمام اتفاقاتی که در عراق رخ‌داده و به نوعی جنبش شیعیان بوده است، تأثیرگرفته از قیام امام‌حسین و واقعه کربلا بوده است؛ برای مثال قیام ۱۹۲۰ را در تاریخ عراق می‌بینیم که اکثر قیام‌کنندگان، شیعیان بودند؛ این قیام علیه اشغالگران انگلیسی صورت گرفت و آیت‌الله شیرازی سکان‌دار آن بود؛ حتی انتفاضه شعبانیه را در عراق داریم که در زمان صدام توسط شیعیان صورت گرفته است و یا انتفاضه صفر و رجب را داریم؛ این قیام‌ها توسط شیعیان صورت گرفته و در تاریخ عراق نیز تاثیرگذار بوده‌اند؛ با این حال به صورت مستقیم به واقعه کربلا اشاره نمی‌شود اما مطمئنا تاریخ عراق تأثیرگرفته از این قیام بزرگ است و روند آن تا به امروز ادامه داشته است؛ یقینا روحیه امام‌حسینی که همان قیام علیه ظلم است در مردم عراق جاری است و نمونه‌های آن انتفاضه‌هایی است که علیه صدام صورت گرفته است.

• بخش مهمی از تاریخ عراق گره‌خورده با صدام است و کشور ما نیز تأثیرگرفته از جنایات او است. زبان تصویر در مورد جنایات صدام چه می‌گوید؟

احساس می‌کنم هنوز هم آن رعب و وحشتی که صدام در دوران طولانی چند ۱۰ ساله حکومت خود در بین مردم عراق ایجاد کرده بود، وجود دارد؛ دقت کنید که حجم زیادی از تاریخ معاصر عراق در سیطره صدام بوده است؛ رئیس جمهورهای قبل از او عمرهای ۲-۳ ساله داشته‌اند اما حکومت صدام عمر بسیار زیادی دارد؛ او بیشترین ستم را در طول تاریخ بر مردم عراق و کشورهای همسایه‌اش از جمله ایران کرده است؛ عراق در زمان صدام سال‌ها عقب افتاد؛ توجه کنید، قبل از اینکه رژیم بعث در عراق حاکم شود، عراق در حال شکوفا شدن بود اما با ورود صدام و روی کار آمدن بعثی‌ها خفقان بسیار زیادی بر مردم و کشور حاکم شد؛ علاوه بر این تنها چند مدت از حضور صدام در منصب ریاست جمهوری گذشته بود که ۸ سال به ایران و سپس به کویت حمله کرد و بعد از آن هم چندین سال در تحریم بود؛ در این زمان بسیاری از زیرساخت‌های اقتصادی عراق نابود شد. عده‌ای از مردم عراق از نظر اقتصادی ضربه‌های بسیاری خوردند، عده‌ای زندانی و عده‌ زیادی نیز قتل‌عام شدند.

• عده‌ای می‌گویند شکل‌گیری داعش در عراق به واسطه ظلم زیادی است که توسط صدام و حزب بعث بر مردم صورت گرفته بود؛ شما به عنوان کسی که در عراق حضور داشتید با این صحبت موافقید؟

داعش در عراق مسلط شد چون آمریکا اشغالش کرد

اعتقاد دارم که تاریخ مانند دانه‌های زنجیر و وقایع تاریخی در تمام دنیا به‌هم‌پیوسته است؛ شاید بهتر باشد که برای تاریخ از تعبیر دومینو استفاده کنم؛ در دومینو وقتی که اولین ضربه را بزنید بقیه قطعات پشت‌سرهم ضربه‌خورده و حرکت می‌کنند؛ بر همین اساس اگر داعش وارد عراق شده است، کلنگ آن از ۱۰۰ سال قبل خورده است؛ به عبارت بهتر وقایع تاریخی به‌هم پیوند خورده است؛ عراق پیشینه تاریخی دارد، کودتاهایی در آن شکل گرفته که هرکدام شکل‌دهنده وقایع بعد از خود بوده‌اند؛ خود صدام محصول اتفاقات قبل از خودش است، همانطور که افراد قبل از او نیز محصول اتفاقات قبلی بوده‌اند؛ در مورد ورود داعش به عراق هم باید بگویم که این عراق محصول اشغالگری است و وقتی کسی مثل صدام می‌‌رود و آمریکا آن را اشغال می‌کند، مرزهای کشور باز می‌شود، القاعده و داعش می‌آیند و اتفاقات تلخی را رقم می‌‌زنند.

• در پایان، آیا این روزها مستند جدیدی در دست تولید دارید؟

مستندی به نام «زیر پرچم» را در دست تولید دارم که درباره زندگی سربازان در دوران آموزش است؛ این فیلم اشاره‌ای به دوران آموزشی خدمت سربازی و به صورت ویژه به مقوله مهارت‌آموزی توجه دارد؛ چند مدتی است که صحبت از این می‌شود سربازان در کنار خدمت، مهارت‌هایی را نیز فرا بگیرند؛ این طرح در مواردی در حال اجرا است و تعدادی از سربازان مهارت‌های فنی را آموزش می‌بینند و با دریافت گواهینامه می‌توانند پس از پایان خدمت، کاری را آغاز کنند؛ نگاه من به مقوله سربازی این است که نباید دو سال سربازی را به عنوان ترمز نگاه کنیم، باید بدان به عنوان فرصت نگاه کنیم چرا که در این مدت امکاناتی برای ما فراهم شده است که بتوانیم تجربیات جدیدی کسب کنیم که آن تجربیات می‌تواند به آینده کاری اشخاص کمک کند.

پیوند به بیرون

• به اضافه مستند - ۳۷ - نمایش مستند همراه با فرات
• بررسی تحولات سیاسی کشور عراق در مستند«همراه با فرات»
• عراق مقابل دوربین مستندساز ایرانی/ با فرات همراه شوید