پرزیدنت آکتور سینما (مستند)

پرزیدنت آکتور سینما

پوستر فیلم
نام فیلم	پرزیدنت آکتور سینما
سبک	مستند
کارگردان	محمدرضا بورونی
تهیه‌کننده	محمد باریکلو محمدمهدی جعفریان
نویسنده	محمدرضا بورونی
تدوین	محسن آقایی
صداپیشگان	حمید محمدی
شرکت/سازمان تولیدکننده	سازمان هنری رسانه‌ای اوج سفیر فیلم
زمان	۷۴ دقیقه
کشور	ایران
زبان	فارسی

پرزیدنت آکتور سینما (تولید ۱۳۹۵) مستندی به کارگردانی محمدرضا بورونی و تهیه‌کنندگی محمد باریکلو و محمدمهدی جعفریان است که تلاش‌های «میخاییل گورباچف»، آخرین رهبر اتحاد جماهیر شوروی را برای ایجاد رفاه در کشورش روایت می‌کند. او با سیاست تنش‌زدایی، وارد مذاکره با «ریگان»، رئیس‌جمهور آمریکا می‌شود و به توافق می‌رسد. درحالی‌که گورباچف امتیازهای زیادی به آمریکایی‌ها می‌دهد اما وضع اقتصادی مردم شوروی فرقی نمی‌کند و ایالات متحده جنگ رسانه‌ای را هم علیه آن‌ها به راه می‌اندازد و درنهایت شوروی از هم می‌پاشد.

این مستند را سازمان هنری رسانه‌ای اوج تولید کرده است.

دربارهٔ مستند

عنوان این مستند می‌تواند هر مخاطب را نسبت به تماشای آن کنجکاو کند؛ اگرچه نسبت بین سینما و سیاست چیزی تازه و عجیبی نیست. مستند «پرزیدنت آکتور سینما» روایت گر تلاش‌های میخائیل گورباچف، آخرین رهبر اتحاد جماهیر شوروی، جهت ایجاد رفاه برای مردم شوروی است.

گورباچف معتقد بود تا زمانی که تنش‌های شوروی با کشورهای غربی و به خصوص آمریکا ادامه داشته باشد، رسیدن به یک اقتصاد موفق ناممکن است، به همین دلیل اولویت عالی خود را تنش زدایی و برقراری رابطه و مذاکره با آمریکایی‌ها قرار داد. این مستند سعی دارد داستان یک پیروزی بدون جنگ را روایت کند. مستند «پرزیدنت؛ آکتور سینما» به کارگردانی و نویسندگی محمدرضا بورونی توسط مرکز مستند سفیرفیلم و به تهیه‌کنندگی سازمان هنری رسانه‌ای اوج تولید شده است و از شبکه اسپانیایی زبان هیسپان تی وی به روی آنتن رفت.

از سال ۲۰۰۶ آمریکا با مسائلی پیچیده در مورد ایران مواجه شد مثل اینکه ایران تنها کشوری در منطقه بود که در پازل آمریکا خوب بازی نمی‌کرد و قواعد بازی را در کشورهای دیگر هم به هم می‌زد و در عین حال مخالف‌ترین کشور آمریکا در منطقه نیز بود. از سال ۲۰۰۶ برنامه‌ریزی‌هایی برای تغییر در ایران انجام شد که به نتیجه نرسید و در نتیجه در دوران بوش راهبرد آمریکا در مواجهه با ایران عوض شد؛ ولی راهبرد جدید از زمان اوباما اجرایی شد. مستند به خوبی بیانگر اتفاقات میان شوروی، آمریکا و غرب است که هم به درک روابط تاریخی و هم به فهم مناسبات سیاسی بین این دو کشور و نسبت آن با ایران کمک می‌کند. در واقع مستند «پرزیدنت آکتور سینما» به نحو احسن وقایع تاریخی را که تشابهی بسیاری با زمان حال ما دارد، به نمایش درآورده است. رویکرد این مستند را می‌توان به سخنی از امام علی (ع) دربارهٔ تاریخ گره زد که فرمودند: «من از تاریخ گذشتگان به نحوی می‌دانم گویی با آن‌ها زندگی کردم و گذشته دنیا، برای خبر دادن از آینده آن کافی است».

گورباچف راه حل شدن مشکلات را رفتن به سمت غرب می‌دانست و در مسائل بین‌الملل بیشتر سعی در افزایش ارتباطات و تجارت با غرب را داشت، تا جایی که تمام درخواست‌های ریگان، رئیس‌جمهور وقت آمریکا را برای داشتن صلح و جلوگیری از جنگ پذیرفت اما چنانچه در این مستند می‌بینیم با گذشت زمان و انجام نشدن وعده‌های آمریکایی‌ها و تضعیف کشور روسیه، بین مردم دو دستگی به وجود آمد که هر دو برای مملکت مشکل ساز بودند؛ یک دسته کمونیست‌های تندرو و نقطه مقابل آن، اصلاح‌طلبان تندرویی بودند که شدیداً در حزب کمونیست و ارتش قدرت داشتند.

گفتاورد

محمدرضا بورونی کارگردان مستند پرزیدنت آکتور سینما در گفتگویی با روزنامه جام جم دربارهٔ این مستند گفت:

• چه شد تصمیم گرفتید «پرزیدنت آکتور سینما» را بسازید؟

روزهای عید سال ۹۶ بود که این مستند آماده شد. در آن روزها کشور درگیر قرارداد برجام بود و فکر و ذکر تمام مردم این بود که اگر برجام به سرانجام برسد چه خواهد شد! من هم مثل تمام مردم مترصد این بودم که بالاخره چه خواهد شد، اما کنجکاوی‌هایی که داشتم باعث شد روی این موضوع تحقیق بیشتری داشته باشم. تحقیق کردم که ببینم قبلاً مشابه این حادثه کجای دنیا اتفاق افتاده. در نهایت همراه با دوستان دو کشور را شناسایی کردیم؛ چین و شوروی. بررسی روی چین را یکی از دوستان پیگیری کرد و شوروی را من. در همان روزها بود که خود اوباما گفت همان کاری را که ریگان با شوروی کرد ما باید با ایران انجام دهیم و این حرف من را بیشتر راغب به دانستن این موضوع کرد که مگر ریگان با شوروی چه کرد؟ هر چه جلوتر می‌رفتم شباهت‌های بیشتری بین آنچه بر شوروی گذشت را با ایران می‌دیدم. انگار خود اوباما ریگان شده بود و استراتژی اش همان استراتژی و ایران شده بود شوروی سابق و خلاصه تا ته این داستان را خواندم و پژوهش کردم و مستندش را ساختم.

• یکی از نقاط قوت مستند شما استفاده از آرشیوهای بکر و دیده نشده است. این آرشیوها را چگونه تهیه کردید؟ چون آنطور که به نظر می‌رسد دسترسی به این آرشیوها کار چندان آسانی نیست؟

ما سه آرشیویاب زبان فارسی، انگلیسی و روسی داشتیم که همزمان به دنبال این آرشیوها بودند. شاید یک مژده خوب برای مستندسازها این باشد که تمام این آرشیوها در اینترنت بود و نیازی نبود که ما از روش خیلی پیچیده‌ای به این آرشیوها برسیم. ما فقط در فضای مجازی درست گشتیم.

• یعنی در پژوهش‌های تان از آثار مکتوب استفاده نکردید؟

معلوم است که استفاده کردیم. حتی من در ابتدا همراه با دوستانم می‌خواستم دربارهٔ این موضوع کتاب منتشر کنم که نهایتاً به ساخت مستند رسید. خودتان چقدر از نزدیک با تاریخ و فرهنگ شوروی سابق و کلا بلوک شرق آشنا هستید؟ من تا به حال به آن کشورها سفر نکرده‌ام، اما آن زمان که در موردش تحقیق می‌کردم تمام زندگی ام را روی این کار گذاشتم. حتی دیوار اتاقم را پر کرده بودم از نکاتی که از تحقیق‌هایم به‌دست می‌آوردم.

• در نتیجه پژوهش‌های مفصلی که داشتید به مبحث جالبی برخورد کردید که امکان مطرح کردنش در «پرزیدنت آکتور سینما» فراهم نبود؟

داستان این که چطور پوتین از آن شوروی نابود توانست روسیه ای سرپا را به دنیا معرفی کند برایم خیلی جالب بود. بعد از فروپاشی شوروی می‌گفتند دنیا از دو قطبی به یک قطبی تغییر کرد و الان دوباره حرف از دو قطبی شدن و حتی چند قطبی شدن جهان است. چند ماه پیش آقای مکرون صحبتی داشت مبنی بر این که بپذیریم که دیگر دوران سردمداری آمریکا تمام شده و قدرت‌های جدیدی پا به‌عرصه گذاشته‌اند. این موضوع از نظر من می‌توانست یک مستند مفصل باشد یا حتی سرنوشت خود گورباچف. گورباچفی که مردم آنقدر به او اقبال داشتند و تمام کشورهایی که از شوروی جدا شدند هر کدام به قدری پر از نکته و داستان است که می‌تواند به‌طور مجزا موضوع ساخت یک مستند قرار بگیرد.

• برنامه ای برای ساخت این مضامینی که ذکر کردید در قالب یک مستند یا یک فیلم را دارید؟

خب تمایل دارم، اما از حدود دو سال پیش تصمیم گرفتم که در حوزه خانواده کار کنم. حوزه خانواده فضایی به شدت خالی دارد و حداقل تا سه سال آینده دیگر نمی‌خواهم دربارهٔ مضامین تاریخی یا سیاسی کاری انجام دهم. به نظر می‌رسد «پرزیدنت آکتور سینما» تجربه خوشایندی برایتان نبوده! نه، اتفاقاً خیلی تجربه خوبی بود. من از این جهت تصمیم گرفتم در حوزه خانواده کار کنم که به شدت خالی است و جای کار بسیاری دارد.

• «پرزیدنت آکتور سینما» از تلویزیون پخش شد. بازخورد خاصی از سمت مخاطبان هنگام پخش تلویزیونی مشاهده کردید؟

پخش این مستند از تلویزیون هم داستان داشت. یک بار قرار بود از شبکه مستند پخش شود که اطلاع دادند کنسل شده! یک بار دیگر قرار بود پخش شود که حتی شبکه مستند زیرنویس رفته بود و اطلاع‌رسانی هم کرده بود، اما زمان پخش آن با یک مستند دیگر جابه‌جا شد. با این تفاسیر بالاخره در نوبت اول از شبکه مستند پخش شد و چندوقت بعد برای بار دوم قرار بود که از شبکه سه پخش شود، اما زمان پخش دیدیم که پخش نشد! به هر حال فشار روی این مستند از جناح‌های مختلف بود. به شکلی که حتی اجازه ندادند به جشنواره حقیقت راه پیدا کند!

• نگفتید بازخورد مخاطبانی که از تلویزیون این مستند را دیدند چگونه بود؟

شما همین الان اگر هشتگ پرزیدنت آکتور سینما را در اینستاگرم دنبال کنید، می‌بینید که شاید از هزار کامنت مثبت فقط دو سه کامنت منفی دربارهٔ این مستند داده شده. بازخوردها خیلی عالی بود. حتی در سایت فیلیمو از نظر تعداد نظرات به عنوان دومین مستند شناخته شد و خاطرم هست آقای محمود رضوی (تهیه‌کننده) در توئیتی نوشته بود کاش اجازه داده بودند این مستند قبل از انتخابات سال ۹۶ (انتخابات ریاست جمهوری) پخش می‌شد یا آقای جلیل محبی (دبیر ستاد امر به معروف و نهی از منکر) توئیت زده بودند که ای کاش پخش این مستند به عنوان یک واحد درسی در دانشگاه‌ها اجباری شود. کلا بازخوردهایی که از پخش این مستند گرفتم خیلی خوب بود.

• از صحبت‌هایی که راجع به مستند شما می‌زنند این است که وضعیت کنونی ایران بسیار شبیه به آن چیزی است که شما در «پرزیدنت آکتور سینما» به تصویر کشیدید. خودتان چه نظری در این باره دارید؟

دقیقاً همین‌طور است و من چون فضای هر دو کشور را شبیه هم دیدم این مستند را ساختم.

• شباهت فضای کنونی ایران را با مستند «پرزیدنت آکتور سینما» که روایتگر تلاش‌های میخائیل گورباچف (آخرین رهبر اتحاد جماهیر شوروی) در جهت رفع تنش‌های شوروی با کشورهای غربی و به خصوص آمریکاست، در چه می‌دانید؟

در سال‌های آخر حیات شوروری دولت گورباچف سر کار بود و الان دولت آقای روحانی.

گورباچف فکر می‌کرد اگر با آمریکا ببندد تمام مشکلات حل می‌شود. فکر می‌کرد آمریکا کدخداست و اگر ببندیم داستان حل است.

هم گورباچف و هم آقای روحانی این راه را رفتند و به نتایجی رسیدند. گورباچف تا فروپاشی شوروی رفت اما ماجرای ایران فرق دارد. چون تفاوت‌هایی در چارچوب ساختار ایران و شوروی وجود دارد، اما آنچه مسلم است من زمان ساخت این مستند خیلی از اتفاقات امروز را پیش‌بینی می‌کردم. در این مستند نشان دادم که بعد از مذاکرات گورباچف با آمریکا، در سطح کشور شوروی شلوغی‌هایی می‌شود مثل همین شلوغی‌هایی که در دی ماه سال گذشته یا آبان امسال رخ داد. آن‌زمان قیمت‌ها در شوروی بالا رفت، درست عین اتفاقی که در کشور ما رخ داد و…. می‌خواهم بگویم دو سال بعد از ساخت این مستند هر اتفاقی که در ایران افتاد برای من تازگی نداشت. چون آنها را پیش‌بینی می‌کردم و حتی خیلی از پیش‌بینی‌هایم را در قالب توئیت گفتم.

• گفتید تفاوت‌هایی در ساختار ایران و شوروی وجود دارد. راجع به این تفاوت‌ها توضیح می‌دهید؟

تفاوت جدی اش این است که گورباچف همه‌کاره یک کشور بود. او بود که دولت را هم اداره می‌کرد، اما در اینجا اینگونه نیست. اینجا هنوز برجام دو اتفاق نیفتاده. چون برجام ۲ در ایران مساوی است با FATF (گروه ویژه اقدام مالی در پولشویی). ما خوشبختانه هنوز به این سمت‌ها نرفتیم که اگر برویم اوضاعمان می‌شود مثل همان شوروی.

• مهم‌ترین پیام «پرزیدنت آکتور سینما» از نظر خودتان چیست؟

خیلی ساده بخواهم بگویم این است که به آمریکا نمی‌شود اعتماد کرد یا این‌که با دشمن از راه اعتماد وارد شدن جز بدبختی هیچ نتیجه‌ای ندارد. گروه ما خیلی روی فیلمنامه این مستند کار کرد و حتی بارها این مستند در جمع‌های مخالف طرز فکر ما به نمایش درآمد و آنها در نهایت خلع سلاح شدند و آن را پذیرفتند. کشور ما الان به نوعی در آستانه برجام ۲ است و برنامه بودجه ای که دولت به مجلس ارائه داده نشانگر آن است که روی یکسری از مذاکرات حساب کرده. به نظرم فرصت مناسبی است که دوباره مردم این مستند را ببینند و بدانند که از چنین مذاکراتی هیچ عایدی نصیب مردم نمی‌شود. ما اگر وارد برجام ۲ شویم یک قدم به فلاکت‌هایی که در این چند سال کشیدیم نزدیک تر می‌شویم.

• با این تفاسیر به اعتقاد شما راه برون رفت از وضعیت فعلی چیست؟

قیاس مع الفارق است، اما به نظرم آقای پوتین روی سرمایه‌های داخلی بسیار اتکا کرد که روسیه را توانست جمع کند. داستان اصلی همین است پوتین وقتی سر کار آمد آمریکا را بوسید و کنار گذاشت. بسیاری از ساختارهای داخلی ما نیاز به اصلاحات دارد که اگر اصلاح شوند مسیر حل مشکلات کشور مرتفع تر می‌شود. از جمله مالیات بر درآمد هنرمندانی که قراردادهای نجومی می‌بندند و از آن طرف یک ریال مالیات پرداخت نمی‌کنند.

• آیا در آینده باید منتظر مستندهایی از این دست از شما باشیم؟

به این زودی‌ها که قطعاً نه. البته در مستند «ایکسونامی» که تهیه کنندگی آن را انجام دادم فرمی شبیه همین مستند را داشتم که یک عبرت تاریخی را به تصویر می‌کشید، اما فعلاً دیگر تصمیم ندارم روی این مباحث کار کنم.

حواشی

لغو مراسم رونمایی

مراسم رونمایی از این مستند با برخورد دولتی در تاریخ ۲۷ فروردین ۱۳۹۶ لغو شد. بعد از شروع اکران، این مستند با اقبال فراوانی در دانشگاه‌ها مواجه شد و موجی از اکران مستند در دانشگاه‌های مختلف کشور به راه افتاد.

لغو پروانه نمایش

پس از عدم صدور مجوز برای این مستند، مدیر مرکز مستند سفیر فیلم با ارسال نامه‌ای به وزیر ارشاد خواستار رسیدگی به وضعیت این فیلم شد. بنا به نامه منتشر شده از سوی مسئولان این مؤسسه، اقدام‌های لازم برای دریافت پروانه نمایش از سوم اردیبهشت ۱۳۹۶ آغاز شده و پس از ارجاع به شورای تخصصی بررسی فیلم‌های توقیفی، نهایتاً این پاسخ اعلام شده است که «فیلم مردود است و مجوز صادر نمی‌شود.»

نامه مؤسسه «سفیر فیلم» خطاب به وزیر ارشاد به شرح ذیل است:

جناب آقای صالحی امیری

وزیر محترم فرهنگ و ارشاد اسلامی

با سلام

احتراماً به استحضار می‌رساند، مؤسسه سفیر فیلم مستند آرشیوی «پرزیدنت؛ آکتور سینما» را به همراه مدارک لازم در تاریخ سوم اردیبهشت ماه ۱۳۹۶ جهت دریافت پروانه نمایش از طریق تهیه‌کننده این اثر به اداره نمایش خانگی سازمان امور سینمایی تحویل داده است. پس از چندین مرتبه پیگیری و به‌رغم اینکه معمولاً ظرف دو الی سه هفته به درخواست‌ها پاسخ داده می‌شد، این بار با گذشت بیش از ۸۰ روز از درخواست سفیر فیلم و پس از بازبینی‌های انجام شده روی این اثر و ارجاع به شورای تخصصی بررسی فیلم‌های توقیفی، نهایتاً این پاسخ اعلام شده است که «فیلم مردود است و مجوز صادر نمی‌شود.» جنابعالی اخیراً عنوان نموده‌اید «سیاست سازمان سینمایی ما بر این است که اصلاحات را اعلام می‌کند و در صورت انجام اصلاحات دوباره برای پروانه نمایش بررسی می‌شود و در نهایت تأیید خواهد شد.» اما پیگیری‌های انجام‌شده از آن سازمان مبنی‌بر اعلام اصلاحات یا مواردی که باید حذف شوند، بی‌پاسخ مانده و استدلالی در مورد غیرمستند بودن محتوای اثر یا عبور از خطوط قرمز به سفیر فیلم اعلام نشده است. انتظار می‌رود همان‌طور که جنابعالی به درستی تصریح کرده‌اید «در فرایند مجوز فیلم‌ها نه وزیر و نه رئیس سازمان سینمایی و نه هیچ سازمان دیگری مداخله ندارد»، احیاناً دخالت‌های سیاسی و جناحی «دیگرانی»، مانع از انجام وظیفه قانونی سازمان امور سینمایی نشود؛ لذا خواهشمند است دستورات لازم جهت شفاف‌سازی و ابلاغ علت عدم صدور مجوز نمایش برای مستند «پرزیدنت؛ آکتور سینما» را که در اکران‌های خصوصی مورد تأیید و تمجید بسیاری از هنرمندان، منتقدان سینمایی، مسئولان و متخصصان قرار گرفته است، ابلاغ فرمایید.

پیشاپیش از بذل توجه حضرتعالی کمال تشکر و امتنان را دارد.

با وجود پیگیری‌های انجام شده، مؤسسه سفیر فیلم موفق به فهمیدن دلیل رد مستند و احیاناً اصلاحات مورد نظر سازمان امور سینمایی نشد. پس از این واقعه روزنامه صبح نو در اعتراض به این اتفاق، تیتر یک روزنامه خود را به مستند پرزیدنت آکتور سینما اختصاص داد.

این روزنامه در مطلبی مصاحبه به محمد رضا بورونی، کارگردان مستند پرداخت. محمدرضا بورونی در اشاره به سؤالی در این باره گفت:

در سوی دیگر ماجرا، در کل بحث گرفتن مجوز برای مستندها چندان رایج نیست اما از آن جایی که برخی از دانشگاه‌ها آن را نمایش نمی‌دادند و مجوز می‌خواستند ما نیز اقدام کردیم. در این مسیر نیز با توجه به این که اغلب مجوزها برای یک مستند در عرض چند روز آماده می‌شود، اما هنوز که هنوز است برای کار ما خبری از مجوز نیست. زمانی که این موضوع را پیگیری کردیم، دیدیم که این مستند که بیشتر بحث تاریخی آن پررنگ است، همراه آثار توقیفی به شورای نمایش رفته و در آخر مردود اعلام شده است. از همین رو بدون اعلام دلیل، مجوزی به ما داده نشد.

پیوند به بیرون

نسخه کامل مستند پرزیدنت آکتور سینما «پرزیدنت، آکتور سینما» تجربه تاریخ بدون شعار