پروژه تاریخ شفاهی ایران
پروژهٔ تاریخ شفاهی ایران مجموعه مصاحبه‌های ضبط‌شده با ایرانیانی است که در تاریخ معاصر ایران نقش داشته‌اند. این برنامه به ابتکار حبیب لاجوردی در دانشگاه هاروارد انجام گرفت. این پروژه، روایت‌های ۱۳۴ تن از تصمیم‌گیران اصلی وقایع مهم سیاسی ایران و نیز شاهدان این وقایع و تصمیمات در دهه‌های ۱۳۰۰ تا ۱۳۶۰ است. مصاحبه‌ها عمدتاً توسط لاجوردی و دیگر همکاران او انجام شده است.[۱]
درباره پروژه
آغاز پروژه تاریخ شفاهی ایران در پاییز ۱۹۸۱-۱۳۶۰ در مرکز مطالعات خاورمیانه دانشگاه هاروارد. مجری طرح حبیب لاجوردی و دستیار اصلی او در این پروژه ضیاء صدقی است. همچنین شاهرخ مسکوب، شهلا حائری و جان مژدهی انجام بعضی از مصاحبه‌ها را به درخواست حبیب لاجوردی بر عهده داشته‌اند. کار پیاده کردن مصاحبه‌ها نیز بر عهده دلخانیان و شهین بصیری بوده است.[۲]
محتوای پروژه تاریخ شفاهی ایران
پروژه تاریخ شفاهی ایران شامل ۸۹۶ ساعت از خاطرات ضبط شده‌ای است که متعلق‌اند به نخست‌وزیران سابق، اعضای کلیدی کابینه‌ها، بخش‌های قانون‌گذاری، قضایی، رسانه‌ها و بخش خصوصی؛ رهبران قبائل، احزاب سیاسی، گروه‌ها مخالف، فرماندهان نیروهای مسلح، افسران ارشد سازمان امنیت (ساواک) و دیپلمات‌های خارجی که نقشی مهم در سیاست ایران داشته‌اند.
مصاحبه‌ها بنا بر تمایل مصاحبه‌شونده به زبان فارسی و انگلیسی انجام شده‌اند و از بین آن‌ها ۱۲۳ روایت به زبان فارسی و ۱۳ روایت به زبان انگلیسی هستند. مدت‌زمان هریک از مصاحبه‌ها از ۱ تا ۴۴ ساعت متغیر است. هر نوار ۶۰ دقیقه بوده و به طور میانگین در حدود ۲۱ صفحه فارسی مکتوب شده است. متن ۷۶۹ ساعت از مصاحبه‌ها پیاده شده و به‌شکل مکتوب درآمده است اما بعضی مصاحبه‌ها مکتوب نشده‌اند. ۶ روایت که معادل ۲۵ ساعت است تنها به‌صورت صوتی وجود دارند.
برای هریک از روایتگران، هر یک‌ساعت مصاحبه به همراه متن آن که به‌صورت پیاپی شماره‌گذاری شده‌اند، یک واحد مجزا را تشکیل می‌دهد. همچنین هر نوار یا متن فهرست و نمایه منحصربه‌فردی دارند.[۳]
مصاحبه‌های منتشرشده
تا کنون مصاحبه‌های زیر از مجموعهٔ تاریخ شفاهی هاروارد در ایران نشر یافته‌اند:[۴]
- محمدعلی مجتهدی‌گیلانی، مدیر دبیرستان البرز و بنیانگذار دانشگاه صنعتی شریف -نشر کتاب نادر-۱۳۸۰ - مصاحبه گر:حبیب لاجوردی
- مظفر بقایی کرمانی، نمایندهٔ سابق مجلس شورای ملی و دبیرکل حزب زحمتکشان ملت ایران- نشر علمی ۱۳۸۲ - مصاحبه گر: حبیب لاجوردی
- شاپور بختیار، آخرین نخست وزیر حکومت شاهنشاهی - نشر زیبا ۱۳۸۰ - مصاحبه گر:ضیاء صدقی
- سپهبد حاجی علی کیا، رئیس اداره دوم ارتش شاهنشاهی ایران - رئیس سازمان کوک - نشر زیبا ۱۳۸۱ - مصاحبه گر:حبیب لاجوردی
- ارتشبد حسن طوفانیان، مشاور عالی تسلیحاتی بزرگ ارتشتاران -رئیس سازمان صنایع نظامی - نشر زیبا - ۱۳۸۱ - مصاحبه گر:ضیاء صدقی
- محمود فروغی فرزند محمد علی فروغی (آخرین نخست‌وزیر رضا شاه و اولین نخست‌وزیر محمدرضاشاه) -نشر کتاب نادر-۱۳۸۲ - مصاحبه گر:حبیب لاجوردی
- امیر تیمور کلالی، رئیس ایل تیموری، نماینده مجلس شورای ملی، وزیر کشور و سرپرست شهربانی کل کشور در زمان حکومت ملی مصدق - نشر صفحه سفید - ۱۳۸۷ - مصاحبه گر: حبیب لاجوردی
- جعفر شریف‌امامی، رئیس مجلس سنا - نخست‌وزیر حکومت شاهنشاهی -نشر نگاه امروز - ۱۳۸۰ - مصاحبه‌کننده: حبیب لاجوردی
- مهدی حایری یزدی، استاد فلسفه و فرزند بنیانگذار حوزه علمیه قم - نشر کتاب نادر - مصاحبه گر:ضیاء صدقی
- محمد یگانه رئیس کل بانک مرکزی - وزیر دارایی - وزیر مسکن و آبادانی - وزیر مشاور - نشر ثالث -۱۳۸۴ - مصاحبه گر: ضیاء صدقی
- علی امینی وزیر دارایی - نخست‌وزیر سال ۱۳۴۰ الی ۱۳۴۲ - نشر صفحه سفید -۱۳۸۳ - حبیب لاجوردی
- عبدالمجید مجیدی وزیر مشاور- رئیس سازمان برنامه و بودجه -نشر گام نو -۱۳۸۱ - حبیب لاجوردی- مصاحبه گر: ضیاء صدقی
- سلطان حمید میرزا قاجار فرزند ولیعهد ایران در زمان قاجار (میرزا حسن خان قاجار) - نشر ثالث -۱۳۸۷ - حبیب لاجوردی
- کریم سنجابی، اولین وزیر خارجه دولت موقت- رهبر جبهه ملی ایران - نماینده مجلس شورای ا ملی دوره اول پس از انقلاب - نشر تحت عنوان امیدها و ناامیدی‌ها ۱۳۷۹
- ریچارد فرای، ایران‌شناس و زبان‌شناس - شرکت سهامی انتشار -۱۳۹۷ - مصاحبه گر: شهلا حائری - مترجم: بهمن زبردست
- دنیس رایت، دیپلمات - شرکت سهامی انتشار -۱۳۹۹ - مصاحبه گر: حبیب لاجوردی - مترجم: بهمن زبردست
پانویس
- ↑ «مصاحبه‌های منتشرنشده». دریافت‌شده در ۶ شهریور ۱۴۰۳.
- ↑ «پرژه تاریخ شفاهی ایران». دریافت‌شده در ۶ شهریور ۱۴۰۳.
- ↑ «پرژه تاریخ شفاهی ایران». دریافت‌شده در ۶ شهریور ۱۴۰۳.
- ↑ «مصاحبه‌های منتشرنشده». دریافت‌شده در ۶ شهریور ۱۴۰۳.