گزارش آشوب (مستند)

گزارش آشوب

پوستر فیلم
نام فیلم	گزارش آشوب
سبک	مستند
کارگردان	محمدرضا گیوه‌چیان
تدوین	مطفی حسن‌بیگی
صداپیشگان	محمدحسین محمودیان
شرکت/سازمان تولیدکننده	سازمان هنری رسانه‌ای اوج
زمان	۴۷ دقیقه
کشور	ایران
زبان	فارسی

گزارش آشوب (تولید ۱۳۹۹) مستندی است به کارگردانی محمدرضا گیوه‌چیان و با تهیه‌کنندگی رضا کریمی که به مهم‌ترین اتفاقات سال ۱۳۶۰ می‌پردازد. این مستند چگونگی شکل‌گیری گروهک منافقین و ترورهای آنها را روایت می‌کند.

این مستند را سازمان هنری رسانه‌ای اوج در ۴۷ دقیقه تولید کرده است.

درباره مستند

مستند «گزارش آشوب»، درباره سیره و سبک زندگی دومین رئیس جمهور تاریخ ایران شهید محمدعلی رجایی است و بیشتر به دوران پس از پیروزی انقلاب اسلامی و آغاز ریاست جمهوری بنی صدر خائن آغاز می‌شود. دوران کوتاه ریاست جمهوری شهید «رجایی» بدنه اصلی این مستند را تشکیل می‌دهد و نهایتاً با ریاست جمهوری آیت‌الله خامنه‌ای به اتمام می‌رسد.

مستند «گزارش آشوب» درباره شکل گیری گروهک منافقین و ترورهای آنها در خونین ترین سال پس از انقلاب اسلامی است. همچنین روایتی از اتفاقات سال ۱۳۶۰ را به تصویر می‌کشد و در طی آن برخی تصاویر آرشیوی مربوط به رخدادهای آن زمان، از جمله تشییع پیکر شهیدان رجایی و باهنر و همین‌طور مصاحبه شهید لاجوردی پس از ترور موسی خیابانی برای نخستین بار پخش خواهد شد. این مستند به کارگردانی محمدرضا گیوه‌چیان و تهیه‌کنندگی رضا کریمی تولید شده است.

گفتاورد

محمدرضا گیوه‌چیان کارگردان مستند «گزارش آشوب» درباره این مستند گفت:

از همان ابتدا که می‌خواستیم کارمان را آغاز کنیم به این سؤال فکر می‌کردیم که تفاوت این فیلم با دیگر مستندهای ساخته شده درباره وقایع دهه ۱۳۶۰ چیست؟ به نظرم بخش بزرگی از افرادی که متولد دهه ۱۳۶۰ به بعد هستند نمی‌دانند که اتفاقات آن دوران به یکدیگر متصل بوده و به صورت زنجیره‌وار به یکدیگر می‌رسد. تاکنون مستندی که با این دیدگاه، اتفاقات مهم این دهه پرماجرا را بررسی کرده باشد ساخته نشده و یا کمتر تولید شده است.

دهه پر رمز و راز ۱۳۶۰، ترور ۲ تن از سران کشور کمتر از ۲ ماه!

وی اضافه کرد: برای مثال می‌بینید فاصله زمانی ترور شهید بهشتی به عنوان رئیس دستگاه قضا با ترور شهید رجایی که رئیس‌جمهور بوده است، کمتر ۲ ماه است. این موضوع یعنی اینکه در فاصله‌ای دو ماهه دو تن از سران کشور ترور شده‌اند که موضوع عجیبی است. نکته مهمی که در این دوره وجود دارد این است که امنیت کشور به شدت مورد تهدید قرار داشته است و ناامنی زیادی را شاهدیم.

این مستندساز جوان با تأکید بر اینکه موضوع فیلم فقط سازمان مجاهدین و ترور‌های آن نیست، گفت: موضوع مستند ما مرور تمام وقایع دهه ۱۳۶۰ است که ترورهای سازمان مجاهدین بخشی از آن است. برای مثال ما در فیلم خود درباره اتفاقات مرداد ماه سال ۱۳۶۰ صحبت می‌کنیم در حالی که در مستندهای دیگری که درباره سازمان مجاهدین ساخته شده است، از اتفاقات آن ماه صحبتی نمی‌شود و اصطلاحاً پرش می‌کنند. علاوه بر این باید تأکید کنم که مسئله فیلم ترور نیست، ‌بلکه مرور اتفاقات دهه ۱۳۶۰ است. برای مثال فیلم «ترور سرچشمه» محمدحسین مهدویان به ریشه‌یابی ترور هفتم تیرماه می‌پرداخت اما ما نمی‌خواستیم هیچ تروری را ریشه‌یابی کنیم.

ایده ساخت «گزارش آشوب» از دغدغه امروز کشور گرفته شد

وی بیان داشت: اتفاق مهمی که در زیر متن فیلم و با مرور اتفاقات دهه ۱۳۶۰ رخ می‌دهد، توجه به مقوله مهم «امنیت» است. اینکه در آن روزها فضای کشور چقدر ناامن بوده و ترورهای متعددی داشتیم. دقت داشته باشید که کمتر کشوری بوده با این حجم از ترور بتواند دوباره قد علم کند و به امنیت برسد. یادآوری امنیت امروز کشور و بیان اتفاقات تلخ دهه ۱۳۶۰ دیگر هدف فیلم بود.

گیوه‌چیان ضمن معرفی منابع تحقیقاتی خود در ساخت مستند «گزارش آشوب» گفت: قبل از ساخت این کار بنابر علاقه شخصی، تاریخ انقلاب و سازمان مجاهدین را خوانده و پیگیری می‌کردم اما زمانی که کار را آغاز کردیم، ابتدا سراغ روزنامه‌های آن دوران رفتیم. مهم‌ترین روزنامه‌ها اطلاعات و کیهان بودند؛ البته روزنامه جمهوری اسلامی هم بود اما دو روزنامه مذکور قوی‌تر بودند. همچنین سراغ خاطرات روزنوشت آقای هاشمی رفسنجانی رفتیم و ... روش کارمان هم این بود که وقایع را براساس روایت‌های مختلفی که وجود داشت، تطبیق می‌دادیم. در جایی که ابهام پیدا می‌شد، سراغ منابع بیشتری می‌رفتیم و این روند ادامه داشت. اگر در مورد واقعه‌ای به قطعیت می‌رسیدیم، آن را با قطعیت در فیلم مطرح می‌کردیم و اگر باز هم ابهام باقی می‌ماند با ابهام در فیلم بیانش می‌کردیم.

ترور ۶ شهریور به دست چه کسی انجام شد؟! وی بیان داشت: برای مثال در مورد واقعه ۶ شهریور ماه و ترور آیت الله خامنه‌ای ردپای سازمان مجاهدین دیده می‌شود اما مسئولیت انفجار را فرقان برعهده گرفته است. در حقیقت اسناد به قدری نیست که ثابت شود سازمان مجاهدین این ترور را انجام داده است و برهمین اساس ما هم در مستند آن را با قطعیت بیان نکردیم.

کارگردان مستند «گزارش آشوب» در پاسخ به سؤال بعضی منتقدین که او چگونه توانسته برخلاف عدم حضور در دهه ۱۳۶۰، مستندی را درباره آن دوران بسازد، گفت: اینکه در آن دوران حضور نداشته و اتفاقات را از نزدیک ندیده‌ام، دلیل نمی‌شود که درباره‌اش نسازم. اگر بخواهیم این‌گونه فکر کنیم خیلی از مستندسازان نباید درباره خیلی از اتفاقات فیلم بسازند چرا که در زمان وقوع آن اتفاق نبودند. به هر حال درباره هر اتفاق تاریخی اسنادی وجود دارد که با بررسی آنها و تحقیق و پژوهش دقیق می‌توان تاریخ را روایت کرد. معتقدم اگر کارگردانی بتواند با استفاده از اسناد، داستان را به درستی روایت کند، موفق بوده است.

او درباره انتخاب فرم آرشیو محور برای این فیلم مستند گفت:‌ احساس کردیم که با استفاده از تصاویر آرشیوی موجود می‌توان فضاسازی اتفاقات دهه ۱۳۶۰ را انجام داد و به همین دلیل سراغ تحلیل افراد و مصاحبه با آنان نرفتیم.

این مستندساز جوان در بخش پایانی صحبت‌های خود گفت: به دلیل اینکه تازه‌کار بودیم، در ابتدای ساخت مستند خیلی‌ها از ما حمایت نکردند، اما ناامید نشدیم و کار را جلو بردیم. از جایی به بعد، خانه مستند از ما حمایت کرد. در زمینه تهیه آرشیو نیز سازمان صدا و سیما، شبکه افق، سازمان اوج، برخی از مستندسازان نظیر آقای اسلام‌زاده کارگردان مستند «آقای دادستان» و خانه مستند آرشیوهایی در اختیار ما گذاشتند.

بعضی‌ها تاریخ را آن‌طور که "درست" می‌دانند روایت می‌کنند نه براساس رخدادها!

رضا کریمی تهیه‌کننده این فیلم مستند درباره دلیل آرشیوی بودن این فیلم توضیح داد و گفت: در ساخت مستندهای تاریخ معاصر با پدیده‌ای مهم مواجهیم و آن هم این است که بسیاری از افراد درگیر در آن اتفاقات، تاریخ را بنابر آن چیزی که «اکنون» درست می‌دانند تعریف می‌کنند و قصور خودشان در آن موضوعات را به شکل واقعی که رخ داده است، تعریف نمی‌کنند. به همین دلیل به این جمع‌بندی رسیدیم که اگر سراغ مصاحبه برویم خیلی‌ها پایشان را بیرون می‌کشند و روایت درستی از ماجرا داده می‌شود. این موضوع در حالی است که مستندهای آرشیوی کمک می‌کند تا روایت تاریخ را از زبان خود تاریخ بشنویم. به عبارت دیگر، بیننده با دیدن تصاویر خودش قضاوت می‌کند که حقیقت چیست.

دریافت آرشیو، گذشتن از هفت خان است!

او با اشاره به روند بسیار سخت دریافت آرشیو از نهادهای مرتبط با این موضوع گفت: به صورت کلی روند جمع‌آوری آرشیو کار بسیار سخت و طولانی است و به همین دلیل روند تولید مستند «گزارش آشوب» طولانی شد. باید تأکید کنم که دسترسی به آرشیو بسیار سخت است و پس از اتفاقاتی که چند سال پیش مبنی بر دزدیده شدن آرشیو رخ داد، حساسیت‌ها چند برابر هم شده است. البته اگر فیلم مستندی داخل خود سازمان صدا و سیما ساخته شود، جمع‌آوری آرشیو بسیار ساده‌تر است اما اگر بیرون باشید، باید هفت خان را پشت سر بگذارید.

وی خاطرنشان کرد: به نظرم آرشیو خاک خورده زیادی در صدا و سیما وجود دارد؛ بسیاری از این تصاویر یا دیجیتال نشده یا روند دسترسی به آنان بسیار سخت و غیرممکن است. دیگر نهادهای موازی هم که ادعا می‌کنند آرشیو دارند یا فقر اطلاعاتی دارند و یا آرشیوشان تصویری نیست و صرفاً آرشیو مکتوب شده‌اند. اگر هم آرشیو تصویری دارند، بسیار سخت همکاری می‌کنند و در صورتی که رابطه نزدیک و صمیمی با آنان نداشته باشید، بعضاً مبالغ هنگفتی را برای آرشیو طلب می‌کنند که خارج از توان گروه‌های مستندسازی است. بنابراین تولید کاری که تماماً آرشیو باشد بسیار سخت است.

پذیرش جشنواره سینما حقیقت مهر تأییدی بر خوب بودن کار شد

کریمی درباره تولید این فیلم توسط یک گروه جوان و همکاری مراکز سرمایه‌گذاری با آنان گفت: از آنجا که کارگردان این اثر اولین کار حرفه‌ای خود را انجام می‌داد، برایمان قابل پیش‌بینی بود که شاید مراکز سرمایه‌گذاری در ابتدا استقبال نکنند. از این‌روی، تصمیم گرفتیم که خودمان کار را به خروجی برسانیم و قبل از جشنواره حقیقت مذاکر‌ه‌ای با هیچ یک از سرمایه‌گذاران نداشته باشیم. نسخه نهایی که آماده شد و همزمان با پذیرفته شدن اثر در جشنواره سینما حقیقت سرمایه‌گذار کار انتخاب شد و مؤسسه اوج تهیه‌کنندگی اثر را برعهده گرفت. در حقیقت پذیرش این فیلم مستند در جشنواره سینما حقیقت کمک کرد تا دوستان متوجه شوند که اثر ساخته شده در خور و شایسته توجه است.

او درباره نظرات هیئت انتخاب جشنواره حقیقت و دیگر مستندسازان به این فیلم گفت: به دلیل وضعیت کرونا نتوانستیم بازخورد مستقیمی از هیئت انتخاب و یا دیگر مستندسازان حاضر در جشنواره حقیقت بگیریم اما جسته‌ و گریخته نظرات‌شان را می‌شنیدیم که می‌گفتند این فیلم روایت متفاوتی داشته است. یکی از نکات جالبی که نشان می‌داد اثر موفق بوده است این بود که می‌گفتند: با اینکه کارگردان دهه هفتادی این اثر بسیاری از اتفاقات دهه ۱۳۶۰ را ندیده توانسته با استفاده از تحقیق و پژوهش و تصاویر آرشیوی روایت قابل قبولی را ارائه دهد.

تهیه‌کننده مستند «گزارش آشوب» درباره ساخت فیلم‌های بعدی گفت: معتقدیم که ساخت هر کاری منوط به دغدغه است. موضوع مهم امنیت دغدغه ما بود و به همین دلیل با ساخت این فیلم مستند سراغش رفتیم. بدون شک اگر بتوانیم سوژه‌ای مبتنی بر دغدغه‌های روز مردم پیدا کنیم دوست داریم که در این فضا اثرگذار باشیم.

پیوند به بیرون

• نگاهی به مستند «گزارش آشوب»؛ روایتگر روزهای پر فراز و نشیب انقلاب
• «گزارش آشوب» از خونین‌ترین سال ایران/ مستندساز نباید بی‌طرف باشد