من بچه شاه عبدالعظیم هستم و درخانه‌ای به دنیا آمده و بزرگ شده‌ام که درهر سوراخش که سر می‌کردی به یک خانواده دیگر نیز برمی‌خوردی. اینجانب - اکنون چهل و شش سال تمام دارم. درست سی و چهار سال پیش یعنی، درسال ۱۳۳۶ شمسی مطابق با ۱۹۵۶ میلادی در کلاس ششم ابتدائی نظام قدیم مشغول درس خواندن بودم. در آن سال انگلیس و فرانسه به کمک اسرائیل شتافته و به مصر حمله کردند و بنده هم به عنوان یک پسر بچه ۱۲-۱۳ ساله تحت تأثیر تبلیغات آن روز کشورهای عربی یک روزی روی تخته سیاه نوشتم: خلیج عقبه از آن ملت عرب است. وقتی زنگ کلاس را زدند و همه ما بچه‌ها سر جایمان نشستیم اتفاقاً آقای مدیرمان آمد تا سری هم به کلاس ما بزند. وقتی این جمله را روی تخته سیاه دید پرسید:« این را که نوشته؟» صدا از کسی درنیامد من هم ساکت ، اما با حالتی پریشان سر جایم نشسته بودم. ناگهان یکی از بچه‌ها بلند شد و گفت:« آقا اجازه؟ آقا، بگیم؟ این جمله را فلانی نوشته و اسم مرا به آقای مدیر گفت. آقای مدیر هم کلی سر و صدا کرد و خلاصه اینکه: «چرا وارد معقولات شدی؟» و در آخر گفت:« بیا دم در دفتر تا پرونده‌ات را بزنم زیر بغلت و بفرستمت خانه.» البته وساطت یکی از معلمین، کار را درست کرد و من فهمیدم که نباید وارد معقولات شد. بعدها هم که در عالم نوجوانی و جوانی، گهگاه حرفهای گنده گنده و سؤالات قلمبه سلمبه می‌کردیم معمولاً به زبان‌های مختلف حالیمان می کردند که وارد معقولات نباید بشویم. مثلاً یادم است که در حدود سالهای ۴۵-۵۰ با یکی از دوستان به منزل یک نقاش‌که همه‌اش از انار نقاشی می‌کشید، رفتیم. می‌گفتند از مریدهای عنقا است و درویش است. وقتی درباره عنقا و نقش انار سؤال می‌کردیم با یک حالت خاصی به ما می‌فهماند که به این زودی و راحتی نمی‌شود وارد معقولات شد. تصور نکنید که من با زندگی به سبک و سیاق متظاهران به روشنفکری نا آشنا هستم، خیر من از یک راه طی شده با شما حرف میزنم .من هم سالهای سال در یکی از دانشکده‌های هنری درس خوانده‌ام، به شبهای شعر و گالری های نقاشی رفته ام.موسیقی کلاسیک گوش داده ام. ساعتها از وقتم را به مباحثات بیهوده درباره چیزهایی که نمی‌دانستم گذرانده‌ام. من هم سال‌ها با جلوه فروشی و تظاهر به دانایی بسیار زیسته‌ام. ریش پروفسوری و سبیل نیچه‌ای گذاشته‌ام و کتاب «انسان تک ساحتی» هربرت مارکوز را -بی‌آنکه آن زمان خوانده باشم‌اش- طوری دست گرفته‌ام که دیگران جلد آن را ببینند و پیش خودشان بگویند:«عجب فلانی چه کتاب هایی می‌خواند، معلوم است که خیلی می‌فهمد.»... اما بعد خوشبختانه زندگی مرا به راهی کشانده است که ناچارشده‌ام رودربایستی را نخست با خودم و سپس با دیگران کنار بگذارم و عمیقاً بپذیرم که«تظاهر به دانایی» هرگز جایگزین «دانایی» نمی‌شود، و حتی از این بالاتر دانایی نیز با «تحصیل فلسفه» حاصل نمی‌آید. باید در جست و جوی حقیقت بود و این متاعی است که هرکس براستی طالبش باشد، آن را خواهد یافت، و در نزد خویش نیز خواهد یافت. و حالا از یک راه طی شده با شما حرف میزنم. دارای فوق لیسانس معماری از دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران هستم. اما کاری را که اکنون انجام می دهم نباید با تحصیلاتم مربوط دانست. حقیر هرچه آموخته‌ام از خارج دانشگاه است. بنده با یقین کامل می‌گویم که تخصص حقیقی درسایه تعهد اسلامی به دست می‌آید و لاغیر. قبل از انقلاب بنده فیلم نمی‌ساخته‌ام اگر چه با سینما آشنایی داشتم. اشتغال اساسی حقیر قبل از انقلاب در ادبیات بوده است. اگر چه چیزی – اعم از کتاب یا مقاله – به چاپ نرسانده‌ام. با شروع انقلاب حقیر تمام نوشته‌های خویش را اعم از تراوشات فلسفی، داستان‌های کوتاه، اشعار و .... در چند گونی ریختم و سوزاندم و تصمیم گرفتم که دیگر چیزی که «حدیث نفس» باشد ننویسم و دیگر از خودم سخنی به میان نیاوردم. هنر امروز متأسفانه حدیث نفس است و هنرمندان گرفتار خودشان هستند. به فرموده خواجه شمس الدین محمد حافظ شیرازی«رحمه‌الله علیه» تو خود حجاب خودی حافظ از میان برخیز سعی کردم که خودم را از میان بردارم تا هرچه هست خدا باشد و خدا را شکر بر این تصمیم وفادار مانده‌ام. البته آنچه که انسان می نویسد همیشه تراوشات درونی خود او است- همه هنرها اینچنین‌اند کسی هم که فیلم می‌سازد اثر تراوشات درونی خود اوست- اما اگر انسان خود را در خدا فانی کند آنگاه این خداست که در آثار ما جلوه‌گر می‌شود. حقیر اینچنین ادعائی ندارم اما سعی‌ام بر این بوده است. با شروع کار جهاد سازندگی در سال ۱۳۵۸ به روستاها رفتیم که برای خدا بیل بزنیم. بعدها ضرورت‌های موجود رفته رفته ما را به فیلمسازی برای جهاد سازندگی کشاند. در سال ۱۳۵۹ به عنوان نمایندگان جهاد سازندگی به تلویزیون آمدیم و در گروه جهاد سازندگی که پیش از ما بوسیله کارکنان خود سازمان صدا وسیما تأسیس شده بود، مشغول به کار شدیم. یکی از دوستان ما در آن زمان «حسین هاشمی» بود که فوق لیسانس سینما داشت و همان روزها از کانادا آمده بود. او نیز به همراه ما به روستاها آمده بود تا بیل بزند. تقدیر این بود که بیل را کنار بگذاریم و دوربین برداریم. بعدها «حسین هاشمی» با آغاز تجاوزات مرزی رژیم بعث به جبهه رفت و در روز اول جنگ در قصر شیرین اسیر شد – به همراه یکی از برادران جهاد بنام «محمد رضا صراطی» – ما با چند تن از برادران دیگر، کار را تا امروز ادامه دادیم. حقیر هیچ کاری را مستقلا˝ انجام نداده‌ام که بتوانم نام ببرم. در همه فیلمهایی که در گروه جهاد سازندگی ساخته شده است سهم کوچکی نیز – اگر خدا قبول کند – به این حقیر می‌رسد و اگر خدا قبول نکند که هیچ. به هر تقدیر، من فعالیت تجاری نداشته‌ام. آرشیتکت هستم! از سال ۱۳۵۸ و ۱۳۵۹ تاکنون بیش از یکصد فیلم ساخته ام که بعضی عناوین آنها را ذکر می کنم: مجموعه«خان گزیده‌ها»، مجموعه «شش روز در ترکمن صحرا»، «فتح خون»، مجموعه«حقیقت»، «گمگشتگان دیار فراموشی(بشاگرد)»، مجموعه «روایت فتح» - نزدیک به هفتاد قسمت- و در چهارده قسمت اول از مجموعه «سراب» نیز مشاور هنری و سرپرست مونتاژ بوده‌ام. یک ترم نیز در دانشکده سینما تدریس کرده‌ام که چون مفاد مورد نظر من برای تدریس با طرح درس‌های دانشگاه همخوانی نداشت از ادامه تدریس در دانشگاه صرف نظر کردم. مجموعه مباحثی را که برای تدریس فراهم کرده بودم با بسط و شرح و تفسیر بیشتر در کتابی به نام «آینه جادو» - بالخصوص در مقاله‌ای با عنوان تأملاتی درباره سینما که نخستین بار در فصلنامه سینمایی فارابی به چاپ رسید – در انتشارات برگ به چاپ رسانده‌ام.[۳۳]
سید مرتضی آوینی
| مستندساز، نویسنده و نظریه‌پرداز | |
 | |
| ملیت | ایرانی |
|---|---|
| تاریخ تولد | ۲۱ شهریور ۱۳۲۶ |
| محل تولد | شهر ری |
| تاریخ درگذشت | ۲۰ فروردین ۱۳۷۲ش |
| محل شهادت | فکه |
| مدفن | بهشت زهرای تهران |
| پیشه | فیلمبردار، کارگردان، نویسنده |
| تحصیلات | کارشناسی ارشد معماری |
| دانشگاه | تهران |
| همسر | مریم امینی |
| فرزندان | کوثر، سجاد و... |
| تأثیرپذیرفته | امام خمینی |
| آثار | مستند روایت فتح، مستند خان گزیده‌ها، مستند حقیقت، کتاب‌های «توسعه و مبانی تمدن غرب»، «آینه جادو»، «امام(ره) و حیات باطنی انسان»، «فتح خون»، «حکومت فرزانگان»، «حلزون‌های خانه به‌دوش» و... |
سید مرتضی آوینی (زاده ۱۳۲۶ش - شهادت ۱۳۷۲ش) مستندساز، نویسنده، روزنامه‌نگار و نظریه‌پرداز سینمای انقلاب اسلامی بود.
وی در مقطع کارشناسی ارشد رشته معماری فارغ‌التحصیل شد؛ اما پس از انقلاب اسلامی ایران در ۱۳۵۷ش، تحت تأثیر اندیشه‌های امام خمینی به یک جوان انقلابی تغییر یافت؛ به مسائل معنوی علاقه‌مند گشت و با شروع دفاع مقدس به یکی از فیلمسازان و مستندسازان برجسته و مشهور دفاع مقدس تبدیل شد.
شهید آوینی در زمینه انقلاب اسلامی، دفاع مقدس و سینما و هنر انقلاب اسلامی، آثار متعدد در قالب کتاب و مقاله و فیلم و مستند دارد.
گفته شده او بیش از ۸۰ فیلم و مستند درباره جنگ ایران و عراق تولید کرد که مشهورترین آن مجموعه مستند روایت فتح است که در طول جنگ ایران و عراق فیلمبرداری شد. «توسعه و مبانی تمدن غرب» درباره مبانی معرفتی و تمدنی غرب، «آینه جادو» در باب سینما و نقد آن، «امام(ره) و حیات باطنی انسان» درباره مقام معنوی و جایگاه عرفانی امام خمینی، «فتح خون» درباره واقعه کربلا، «حکومت فرزانگان» مروری بر مبانی حاکمیت سیاسی در اسلام و «حلزون‌های خانه به دوش» نیز از جمله آثار قلمی وی هستند.
درباره زندگی و تبیین اندیشه‌های آوینی آثار متعددی در قالب مستند و کتاب همچون «مستند آقا مرتضی» و کتاب «همسفر خورشید: یادنامه سالگرد شهادت شهید آوینی» تولید و منتشر شده است.
سید مرتضی در ۲۰ فروردین ۱۳۷۲ش در فکه، منطقه‌ای در شمال غربی خوزستان، در حال فیلمبرداری بخشی از مستند روایت فتح، بر اثر اصابت ترکش مین به شهادت رسید و در گلزار شهدای بهشت زهرا(س) به خاک سپرده شد. آیت‌الله خامنه‌ای، رهبر انقلاب اسلامی، از آوینی با عنوان «سید شهیدان اهل قلم» یاد کرده و ۲۰ فروردین به مناسبت شهادت وی «روز هنر انقلاب اسلامی» نامگذاری شده است.
سرچشمه‌ی اصلی تفکر آوینی را قرآن، نهج‌البلاغه، سخنان اهل‌بیت(ع) و آثار و گفتار امام خمینی دانسته‌اند. او با تفکر فلسفی غرب و اندیشه‌ها و نظریات متفکران غربی نیز آشنایی داشت و آنها را نقد می‌کرد. او شناخت مبانی فلسفی و سیر تاریخی فرهنگ و تمدن جدید را از لوازم مقابله با تهاجم فرهنگی می‌دانست؛ زیرا این شناخت زمینه‌ی خروج از عالم غربی و غرب زده‌ی کنونی را فراهم می‌کند و به بسط و گسترش فرهنگ و تفکر الهی مدد می‌رساند. او بر این باور بود که با وقوع انقلاب اسلامی و ظهور انسان کاملی چون امام خمینی، بشر وارد عهد تاریخی جدیدی شده است که آن را «عصر توبه‌ی بشریت» می‌نامید؛ عصری که به انقلاب جهانی امام عصر(عج) و ظهور دولت پایدار حق منتهی خواهد شد.
زندگینامه
سید مرتضی آوینی، مستندساز، عکاس، روزنامه‌نگار، نویسنده و نظریه‌پرداز، در ۲۱ شهریور ۱۳۲۶ش در شهر ری متولد شد. تحصیلات ابتدایی و متوسطه‌ی خود را در شهرهای زنجان، کرمان و تهران به پایان رساند. در سال ۱۳۴۴ش به عنوان دانشجوی رشته معماری وارد دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران شد و در مقطع کارشناسی ارشد فارغ التحصیل شد.[۱]
آوینی پیش از انقلاب اسلامی ایران در سال ۱۳۵۷ش، کروات می‌زد، فلسفه می‌خواند، اهل شعر، موسیقی، نقاشی و هنر بود. موهای خود را بلند می‌کرد و شلوار جین می‌پوشید؛ اما پس از انقلاب اسلامی ایران تغییر کرد؛ به ادبیات و مسائل معنوی علاقه‌مند و با شروع جنگ نیز اهل جبهه و جنگ شد.[۲] او پیش از انقلاب اسلامی و دگرگونی روحی، به نام کامران معروف بود.
شهید آوینی بعد از آشنایی با اندیشه‌های امام خمینی(ره) به یک جوان انقلابی تبدیل شد؛ رشته معماری را کنار گذاشت؛ بعد از عضویت در جهاد سازندگی، در حوزه فیلمسازی فیلم مستند و روزنامه‌نگاری به فعالیت پرداخت.
او را عاشق و پیرو راه پیر و مراد خویش امام خمینی و مطیع و فرمانبردار حضرت آیت الله خامنه‌ای توصیف کرده‌اند.[۳]
آوینی، با مریم امینی ازدواج کرد و ثمره ازدواج آنها سه فرزند، دو دختر و یک پسر بود. دختر دوم شهید آوینی به نام کوثر، در زمینه نقد فیلم و پسرش سجاد در زمینه فیلمسازی فعالیت دارند.[۴]
شهادت
حقیر هرچه آموخته‌ام از خارج دانشگاه است بنده با یقین کامل می‌گویم که تخصص حقیقی در سایه‌ی تعهد اسلامی به دست می‌آید و لاغیر. قبل از انقلاب بنده فیلم نمی‌ساخته‌ام اگرچه با سینما آشنایی داشته‌ام. اشتغال اساسی حقیر قبل از انقلاب در ادبیات بوده است... با شروع انقلاب تمام نوشته‌های خویش را - اعم از تراوشات فلسفی، داستان‌های کوتاه، اشعار و... - در چند گونی ریختم و سوزاندم و تصمیم گرفتم که دیگر چیزی که «حدیث نفس» باشد، ننویسم و دیگر از خودم سخنی به میان نیاورم... سعی کردم که خودم را از میان بردارم تا هرچه هست خدا باشد، و خدا را شکر بر این تصمیم وفادار مانده‌ام. البته آن چه که انسان می‌نویسد همیشه تراوشات درونی خود اوست. همه‌ی هنرها این چنین هستند. کسی هم که فیلم می‌سازد، اثر تراوشات درونی خود اوست؛ اما اگر انسان خود را در خدا فانی کند، آنگاه این خداست که در آثار او جلوه‌گر می‌شود. حقیر این چنین ادعایی ندارم ولی سعیم بر این بوده است.[۵]
سید مرتضی در ۲۰ فروردین ۱۳۷۲ در فکه، منطقه‌ای در شمال غربی خوزستان، در حال فیلمبرداری مجموعه جدید از مستند روایت فتح، بر اثر اصابت ترکش مین‌های به جای مانده از جنگ ایران و عراق به شهادت رسید و در گلزار شهدای بهشت زهرا(س) به خاک سپرده شد. آیت‌الله خامنه‌ای، رهبر انقلاب اسلامی، به صورت غیرمنتظره در تشییع جنازه شهید آوینی حضور یافت و از او با عنوان «سید شهیدان اهل قلم» تجلیل کرد. گفته شده این نخستین بار بود که رهبر انقلاب اسلامی در مراسم تشییع جنازه کسی شرکت می‌کرد.[۶]
۲۰ فروردین به مناسبت شهادت وی «روز هنر انقلاب اسلامی» نامگذاری شده است.[۷]
آثار و فعالیت‌ها
سید مرتضی آوینی در طول انقلاب اسلامی ایران، فعالیت هنری خود را به عنوان کارگردان فیلم‌های مستند آغاز کرد و از فیلمسازان و مستندسازان برجسته جنگی به‌شمار می‌رفت. افزون بر فیلمسازی و مستندسازی او در عرصه نویسندگی و مطبوعات نیز فعالیت داشت و مقالات و کتاب‌های متعددی را به نگارش درآورد.
نویسندگی و فعالیت در مطبوعات
شهید آوینی فعالیت‌های مطبوعاتی خود را در اواخر سال ۱۳۶۲، هم زمان با مشارکت در جبهه‌ها و تهیه‌ی فیلم‌های مستند درباره‌ی جنگ، با نگارش مقالاتی در ماهنامه «اعتصام» ارگان انجمن اسلامی آغاز کرد. او در ماهنامه اعتصام، مقالاتی در تبیین حکومت اسلامی، ولایت فقیه و نسبت آن با حکومت پیامبر اسلام(ص) و خلافت امام علی(ع)، اتصال انقلاب اسلامی به نهضت پیامبران(ع)، جایگاه و ارتباط دفاع مقدس با جنگ‌های صدر اسلام و قیام عاشوا و برکات ظاهری و غیبی جنگ و ویژگی رزم‌آوران و بسیجیان، منتشر کرد.
او همچنین در ماهنامه جهاد، مجموعه مقالاتی نیز با عنوان «تحقیقی مکتبی در باب توسعه و مبانی تمدن غرب»، «بهشت زمینی»، «میمون برهنه!»، «تمدن اسراف و تبذیر»، «دیکتاتوری اقتصاد»، «از دیکتاتوری پول تا اقتصاد صلواتی»، «نظام آموزش و آرمان توسعه یافتگی»، «ترقی یا تکامل؟» نوشته و چاپ کرد. این مقالات بعد از شهادت او در کتابی با عنوان «توسه و مبانی تمدن غرب» به چاپ رسید.
سالهای ۱۳۶۸ تا ۱۳۷۲ش را دوران اوج فعالیت مطبوعاتی شهید آوینی دانسته‌اند. در این دوره آثار متعددی از او با موضوعات متنوع به چاپ رسید. او در کنار تالیف مقالات تئوریک درباره ماهیت سینما و نقد سینمای ایران و جهان، مقالات متعددی در مورد حقیقت هنر، هنر و عرفان، هنر جدید اعم از رمان، نقاشی، گرافیک و تئاتر، هنر دینی و سنتی، هنر انقلاب و... تالیف کرد که در ماهنامه سوره به چاپ رسید. در همین دوران در خصوص مبانی سیاسی. اعتقادی نظام اسلامی و ولایت فقیه، فرهنگ انقلاب در مواجهه با فرهنگ واحد جهانی و تهاجم فرهنگی غرب، غربزدگی و روشنفکری، تجدد و تحجر و موضوعات دیگر تفکر و تحقیق کرد و مقالاتی منتشر نمود. مقالاتی با عنوان «جذابیت در سینما»، «آینه‌ی جادو«، «قاب تصویر و زبان سینما» از جمله مقالات آوینی بود که در ماهنامه سوره به چاپ رسید.
سرچشمه‌ی اصلی تفکر آوینی را قرآن، نهج‌البلاغه، کلمات معصومین(ع) و آثار و گفتار امام خمینی گفته‌اند. با این حال، او با تفکر فلسفی غرب و اندیشه‌ها و نظریات متفکران غربی نیز آشنایی داشت و آنها را نقد می‌کرد. او شناخت مبانی فلسفی و سیر تاریخی فرهنگ و تمدن جدید را از لوازم مقابله با تهاجم فرهنگی می‌دانست؛ زیرا این شناخت زمینه‌ی خروج از عالم غربی و غرب زده‌ی کنونی را فراهم می‌کند و به بسط و گسترش فرهنگ و تفکر الهی مدد می‌رساند. او بر این باور بود که با وقوع انقلاب اسلامی و ظهور انسان کاملی چون امام خمینی، بشر وارد عهد تاریخی جدیدی شده است که آن را «عصر توبه‌ی بشریت» می‌نامید؛ عصری که به انقلاب جهانی امام عصر(عج) و ظهور دولت پایدار حق منتهی خواهد شد.[۸]
آوینی در سال ۱۳۶۹ به عنوان سردبیر مجله سوره انتخاب شد.
فیلم‌ها و مستندها
سید مرتضی آوینی از فیلمسازان برجسته و عوامل اصلی مستندسازی جنگی به شمار می‌رود. او بیش از ۸۰ فیلم درباره جنگ ایران و عراق تولید کرد. مشهورترین اثر وی مجموعه مستند روایت فتح است که در طول جنگ ایران و عراق فیلمبرداری شد. بیشتر کارهای او به بازتاب نحوه درک بسیجی‌ها از جنگ و نقش آنها در آن اختصاص داده شد.[۹]
وی، با پیوستن به گروه تلویزیونی جهاد سازندگی در سال ۱۳۵۹ش، فیلمسازی را در اوایل پیروزی انقلاب اسلامی با ساختن چند مجموعه درباره غائله گنبد (مجموعه‌ی شش روز در ترکمن صحرا)، سیل خوزستان و ظلم خوانین (مستند خان گزیده‌ها) آغاز کرد.[۱۰]
سبک کار و فیلم‌های آوینی را ادغام تکنیک‌های مستند با اهداف ایدئولوژیک توصیف کرده‌اند. فیلم‌های او به ندرت از هویت ملی دشمنان در یک نبرد یاد می‌کنند؛ بلکه اقدامات سربازان جوان ایرانی را در مقایسه با اقدامات شهدای تاریخی شیعه مورد بررسی قرار می‌دهند. آوینی سعی می‌کرد هم جنبه‌های قابل مشاهده (عملیات نظامی) و هم جنبه‌های باطنی (درونی یا اخلاقی) دفاع مقدس را به تصویر بکشد و با اندیشه‌های عرفانی شیعه پیوند می‌داد. مستندهای او بیشتر منحصر به نحوه نگرش داوطلبان بسیجی و درگیری و مشارکت آنها بود.[۱۱]
آوینی از ۱۳۵۹ تا ۱۳۶۵ دو کار مهم انجام داد: ابتدا تعدادی جوان مؤمن و انقلابی را وارد عرصه مستندسازی کرد و در گام بعد ارتباط خوبی با سپاه برقرار کرد که باعث شد ورود گروه مستندسازی به مناطق عملیاتی راحت‌تر باشد. در سال ۱۳۶۴ در عملیات والفجر ۸، مجموعه تصاویری نزدیک به صحنه و بسیار متفاوت از آنچه مردم قبلاً از جنگ دیده بودند، گرفته شد و نظر خیلی از افراد را به خودش جلب کرد. پس از آن تلویزیون مشتاق شد تا از این جنس برنامه‌ها بیشتر ساخته شود. مستند روایت فتح از تابستان ۱۳۶۵ تا پایان جنگ به دلیل استقبال زیاد مردم و تصاویر و روایت بدیع و جالبی که از جنگ ارائه می‌داد، پخش می‌شد.
سید مرتضی در روایت فتح، وظیفه روایتگری حماسه بزرگ دفاع مقدس را بر دوش داشت که قهرمانانش نه از پشت کوه قاف آمده بودند و نه از آسمان هفتم، بلکه افرادی به ظاهر معمولی بودند که می‌خندیدند می‌گریستند، می‌ترسیدند، عشق می‌ورزیدند و می‌گذشتند. آوینی شیوه روایتگری این حماسه بزرگ را متحول کرد و به چهارچوب‌های جدیدی در عرصه روایتگری دست یافت. او با درک بالایی که از مفهوم جهاد فی سبیل الله داشت، کوشید نوع جدیدی از روایت را ارائه کند که متناسب با عرصه‌های معنوی دفاع مقدس بود. او به جای پرداختن به شیوه‌های مستعمل و نخ‌نما شده روایتگری، به روش‌های جدیدی روی آورد که مبتنی بر حکمت و ذوق بود.[۱۲]
پس از پایان جنگ، آوینی و همکارانش ساخت مستند روایت فتح را رها کردند؛ اما در اواخر ۱۳۷۰ش، با تأسیس مؤسسه فرهنگی روایت فتح به دستور مقام معظم رهبری، ساخت روایت فتح از سر گرفته شد.[۱۳]
مهدی همایونفر، تهیه‌کننده روایت فتح و از صدابرداران آن، معتقد است شهید آوینی در حوزه ساخت آثار مستند، پایه‌گذار مکتب جدیدی شد که بسیاری از مستندسازان از آن تاثیر گرفتند. همایونفر، سبک مستندسازی آوینی را اشراقی خواند و گفته است مهمترین توجه آوینی، در عرصه مستند اشراقی، بیان مسایل هنری مرتبط با نهان هنرمند است که اگر این گونه نبود، هیچ اثری نمی‌توانست با مخاطب خود ارتباط برقرار کند. تعهد و ایمان، لازمه شکل‌گیری هر اثر هنری است.[۱۴]
شهید آوینی، با عشق و ایمان و اخلاص، مقاومت ملت ایران را در هشت سال دفاع مقدس، به زیباترین و مؤثرترین شکل به تصویر کشید.
تصور نکنید که من با زندگی به سبک و سیاق متظاهران به روشنفکری نا آشنا هستم، خیر من از یک راه طی شده با شما حرف میزنم .من هم سالهای سال در یکی از دانشکده‌های هنری درس خوانده‌ام، به شبهای شعر و گالری های نقاشی رفته ام.موسیقی کلاسیک گوش داده ام. ساعتها از وقتم را به مباحثات بیهوده درباره چیزهایی که نمی‌دانستم گذرانده‌ام. من هم سال‌ها با جلوه فروشی و تظاهر به دانایی بسیار زیسته‌ام. ریش پروفسوری و سبیل نیچه‌ای گذاشته‌ام و کتاب «انسان تک ساحتی» هربرت مارکوز را -بی‌آنکه آن زمان خوانده باشم‌اش- طوری دست گرفته‌ام که دیگران جلد آن را ببینند و پیش خودشان بگویند:«عجب فلانی چه کتاب هایی می‌خواند، معلوم است که خیلی می‌فهمد.»... اما بعد خوشبختانه زندگی مرا به راهی کشانده است که ناچارشده‌ام رودربایستی را نخست با خودم و سپس با دیگران کنار بگذارم و عمیقاً بپذیرم که«تظاهر به دانایی» هرگز جایگزین «دانایی» نمی‌شود، و حتی از این بالاتر دانایی نیز با «تحصیل فلسفه» حاصل نمی‌آید. باید در جست و جوی حقیقت بود و این متاعی است که هرکس براستی طالبش باشد، آن را خواهد یافت، و در نزد خویش نیز خواهد یافت.[۱۵]
تعدادی از فیلم‌ها و مستندهای او عبارتند از:
- مستند روایت فتح: این مجموعه شامل پنج سری و درباره جنگ ایران و عراق، زندگی روزمره سربازان ایرانی و جنبه های معنوی جنگ بود. این مستند شامل شصت و سه قسمت و محصول سالهای ۱۳۶۴ش تا ۱۳۶۷ش بود.
- شش روز در ترکمن صحرا (تولید ۱۳۵۸ش)
- سیل خوزستان (تولید ۱۳۵۸ش)
- خان گزیده‌ها (شش قسمت محصول ۱۳۵۹ش)
- مرد جهاد و شهادت (سه قسمت تولید ۱۳۵۹ و ۱۳۶۰)
- فتح خون: (سه قسمت) اولین فیلم مستند جنگی درباره‌ی خرمشهر که از تلویزیون پخش شد.
- خون بهای بیداری؛
- مستند حقیقت (در ۱۱ قسمت تولید سال ۱۳۵۹ و ۱۳۶۰ش)
- با دکتر جهاد در بشاگرد
- هفت قصه از بلوچستان (تولید ۱۳۶۰ش)
- با تیپ المهدی در محور رأس البیشه
- شیر مردان خدا! کرب‌وبلا در انتظار است (چهار قسمت ـ ۱۳۶۲ش)
- كربلا، جنگ، مردم (سه قسمت ـ ۱۳۶۳ش)
- ویژه‌برنامه والفجر ۸ (۱۳۶۶ش)
- با من سخن بگو دوکوهه
- شهری در آسمان: درباره واقعه‌ی محاصره، سقوط و باز پس‌گیری خرمشهر (شش قسمت محصوص ۱۳۷۱ش)
- هیچکاک
- قیام لله
هنرمند باید اهل درد باشد و این درد نه تنها سرچشمه زیبایی و صفای هنری، بلکه معیار انسانیت است. آدم بی درد هنرمند نیست که هیچ، اصلاً انسان نیست.[۱۶]
- اقتصاد صلواتی (شش قسمت)
- بوی نان روستا
- مرثیه
- آمریكا تزویر، تجاوز؛
- نسیم حیات، رایحه انقلاب اسلامی در لبنان (سیزده قسمت)
- قاصد مهربانی‌ها (هفت قسمت تولید ۱۳۶۸ش)
- فراق یار نه آن می‌كند كه بتوان گفت (دو قسمت تولید ۱۳۶۸ش)
- انقلاب سنگ (شش قسمت)
- با من سخن بگو دوكوهه (دو قسمت تولید ۱۳۶۹ش)
- سراب (هفده قسمت تولید ۱۳۶۹ش)
- سه نسل آواره (سه قسمت تولید ۱۳۷۱ش).[۱۷][۱۸][۱۹]
کتاب‌ها
کتاب‌های متعددی از شهید آوینی از سوی انتشارات واحه، روایت فتح و ساقی چاپ شده‌اند؛ البته انتشارات واحه سهم بیشتری در انتشار و بازنشر تفکر و آثار شهید آوینی دارد.[۲۰]
کتاب‌های سید مرتضی آوینی
- توسعه و مبانی تمدن غرب: تهران، نشر ساقی. موضوع اصلی آن بررسی مفهوم توسعه‌ی مبتنی بر مبانی معرفتی و تاریخی تمدن غرب است.
- گنجینه آسمانی (متن گفتارهای مجموعه مستند روایت فتح): تهران: انتشارات روایت فتح.
- مجموعه روایت فتح: شامل پنج مجموعه مقالات با عناوین مختلف است.
- آینه جادو (جلد۱: مقالات سینمایی). نشر ساقی.
- آینه جادو (جلد ۲: نقدهای سینمایی). تهران: ساقی: بخش عمده مقالات این کتاب به نقد و بررسی فیلم‌های ایرانی در طول پنج دوره جشنواره فیلم فجر ۷۱-۶۷ (جشنواره‌های هفتم تا یازدهم) و ارزیابی سیاستگذاری سینمای ایران در این سال‌ها اختصاص یافته است.
- آینه جادو (جلد ۳: گفتگوها، سخنرانی‌ها ومقالات سینمایی)، نشر ساقی: این کتاب در سه بخش تنظیم شده است: بخش اول با محوریت ماهیت سینما، بخش دوم درباره فیلمسازی مستند و بخش سوم مطالب پراکنده درباره سینما است.
- امام(ره) و حیات باطنی انسان: نشر واحه: مجموعه‌ای از آثار منثور و منظوم شهید آوینی در ستایش مقام معنوی و جایگاه عرفانی و نقش تاریخی امام خمینی.
- فردایی دیگر: مجموعه چند مقاله است که آوینی پیش از شهادتش از میان آثار قلمی خود برگزیده و برای چاپ به انتشارات برگ سپرده بود. این کتاب برای اولین بار در سال ۱۳۷۳ به چاپ رسید. نشر ساقی چهارمین چاپ آن را در ادامه انتشار مجموعه آثار سیدمرتضی آوینی به انجام رسانده است.
- حلزون‌های خانه به دوش: نشر ساقی. دومین اثر از مجموعه آثار شهید آوینی است که طی سالهای ۱۳۶۹ - ۱۳۶۸ در ماهنامه سوره منتشر شده است. مضامین مشترک این مقالات عبارت است از: معارضه جریان روشنفکری با انقلاب اسلامی، در حوزه فرهنگ، هنر و مطبوعات. این کتاب یکی از پر مخاطب‌ترین آثار او به شمار می‌رود.
- فتح خون (روایت محرم): نشر ساقی. کتابی درباره واقعه کربلا که از دو بخش تشکیل شده است. بخش اول که متن اصلی کتاب است، به شرح و بیان وقایع و توصیف ماجراهای پیش آمده از رجب سال ۶۰ تا محرم سال ۶۱ قمری می‌پردازد؛ بخش دوم که از زبان «راوی» روایت می‌شود، تحلیل و رازگشایی همان وقایع و ماجراهاست و در واقع بخش برجسته کتاب نیز به شمار می‌رود.
- یک تجربه‌ماندگار (روایت فتح به روایت شهید سیدمرتضی آوینی): نشر روایت فتح.
- حکومت فرزانگان (مروری بر مبانی حاکمیت سیاسی در اسلام): نشر مؤسسه فرهنگی هنری شهید آوینی و نشر غنچه.
- شهری در آسمان: این کتاب شامل متن شش برنامه از مجموعه‌ای با همین نام است که به واقعه محاصره، سقوط و بازپس‌گیری خرمشهر می‌پردازد. کتاب در سال ۱۳۸۳ توسط انتشارات روایت فتح انتشار یافت و بعدها توسط انتشارات واحه عرضه شد.
- انفطار صورت: اثری متفاوت از سید مرتضی که به بررسی جایگاه گرافیک و نقاشی در تحولات تاریخی دوران انقلاب اسلامی می‌پردازد.
- حقیقت (گفتار متن یک مجموعه مستند): این کتاب حاوی گفتار متن شش قسمت از مستند تلویزیونی یازده قسمتی حقیقت و از انتشارات واحه است.
- هفت قصه از بلوچستان: از نشر واحه، این کتاب متن یکی از مستندهای تلویزیونی گروه جهاد سازندگی است که شهید آوینی همراه با آن گروه ساخته و گفتار متن آن را عمدتاً در قالب شعر نو سروده است.
- عالم هیچکاک: این کتاب شامل یکی از مقالات آوینی در باب ماهیت سینما است که در اواسط سال ۱۳۷۱ نگاشته شده است. او در این مقاله به اهمیت قصه و قصه گویی در سینما، تفاوت قصه در دنیای گذشتگان و جهان مدرن، نسبت سینما با هنرهای دیگر از جمله رمان، نقاشی و موسیقی، اقتضائات سینما و رابطه آن با مخاطب و موضوعات اساسی دیگر می‌پردازد و با دقت و ظرافت نظریات خود درباره سینما را به شکلی منظم بیان می‌کند. این کتاب که از سوی نشر واحه منتشر شده، دربردارنده منظومه فکری آوینی در باب سینما است.
- با من سخن بگو دوکوهه (گفتار متن برنامه روایت فتح): نشر روایت فتح. روایتی متفاوت از زبان شهید آوینی در توصیف پادگان دوکوهه است
- تماشاگه راز: این کتاب مجموعه گفتگوها، یادداشت‌ها، نقد فیلم‌ها و مقالات شهید آوینی درباره سینمای دفاع مقدس است. این اولین کتاب درباره مباحث موضوعی شهید آوینی است که گردآوری و تدوین می‌شود.
- نسیم حیات (گفتار متن فیلم‌های مستند). نشر ساقی.
مرکز آسمان، سفر به سرزمین نور، رستاخیز جان: نشر ساقی، آغازی بر یک پایان، مبانی حکومت دینی، آینده بشریت، پیرامون سیطره بر جهان، روشنفکری، هنر و ادبیات، پیرامون شعر، فرهنگ و تهاجم فرهنگی، هر آنکه جز خود، نقاشی برای نقاشی و نامه‌ای به یک دوست قدیمی دیگر کتاب‌های سید مرتضی آوینی به شمار می‌روند.[۲۱]
انقلاب اسلامی، رستاخیز تاریخی انسان است بعد از قرن‌ها هبوط. این انقلاب، یک توبه تاریخی است. بنابراین، غایات آن هرگز اقتصادی، اجتماعی و سیاسی نیست؛ بلکه یک انقلاب فرهنگی است ... این انقلاب، از تفکری سرچشمه گرفته است که نه بر راسیونالیسم (اصالت عقل)، بلکه بر وحی مبتنی است.[۲۲]
اندیشه‌ها
سید مرتضی آوینی، یک نظریه‌پرداز و یک شخصیتی چند وجهی بود؛ معماری خوانده بود، اما دل در گروه فلسفه داشت. به فلسفه می‌پرداخت ؛اما افسون سینما بود. او نسبت به پیرامونش نگاه انتقادی و درباره موضوعات گوناگون دیدگاه‌های خاصی داشت که به برخی از آنها اشاره می‌شود:
- شهید آوینی غرب را به عنوان یک کلیت، تجسم ظهور تاریخی شیطان می‌دانست و درباره غرب پس از رنسانس، معتقد بود که با غلبه اومانیسم و خودبنیادی، جهالت و طغیان بشر غربی به نهابت رسیده و همین به نهایت رسیدن طغیان و خودبنیادی، زمان توبه را نزدیک کرده است. او عصر کنونی را عصر توبه بشریت می‌نامید و ظهور انقلاب دینی را تجسم این توبه تاریخی و معنوی می‌دانست. از نظر او، مسیر تقدیر تاریخی بشر متشکل از مراحل است:
الف: هبوط (در مصداق جمعی و تاریخی)
ب: طغیان و خود بنیادی
ج: توبه (در مصداق جمعی و تاریخی)
د: طلوع عصر معنویت و نجات از خود بنیادی.
- آوینی تنها صورت مشروع از حکومت را نظام مبتنی بر ولایت فقیه می‌دانست. از دیدگاه وی، ولایت فقیه تنها صورتی است که می‌تواند به حکومت اسلام فضیلت بخشد. فقیه انسانی است که حقیقت دین در وجود او تبیین یافته است و قدرت استنباط احکام عملی دین را از سرچشمه‌های حقیقت (یعنی قرآن و سنت) دارد.
- او آزادی را برای انسان حق نمی‌دانست؛ بلکه یک تکلیف می‌دانست؛ آزادی حق انسان نیست، تکلیف اوست در برابر حقیقت و عدالت؛ البته آزادی در حقیقت خویش، مقابله‌ای با حقیقت و عدالت یا تعهد ندارد و اگر حقیقت آزادی ظهور می‌یافت، همه دعواها از میان برمی‌خاست. این دعواها از سر جهل نسبت به حقیقت آزادی است که همان حریت است..
- سید مرتضی حضور را برتر از حصول می‌دانست و تقوا را یگانه راه حقیقی کسب معرفت می‌خواند؛ حضور دل آگاهانه و متذکرانه را از لوازم تفکر حقیقی به شمار می‌آورد؛ زیرا او تفکر را جز به معنای تقرب نمی‌دانست؛ معتقد بود تفکر حقیقی، همان تفکر حضوری است که ذکر است و ذکر نیز نه آن چنان است که به کوشش خود حاصل آید. حضور عین ذکر است و تقرب است و غفلت عین بعد است.
- آوینی یکی از منتقدان جدی روشنفکری بود. وی پیوسته ابتذال سطحیت و غربزدگی روشنفکری ایرانی را مورد نقادی قرار می‌داد. او روشنفکر را کسی می‌دانست که تلاش می‌کند تا احکام و اعتبارات نظری و عملی، تجربی و حسی را که در چهارچوب عقل، جزوی منقطع از وحی به دست آمده، مبنای تغییر هستی و زندگی آدمیان قرار دهد. از نظر وی، روشنفکر مخالف سنت‌ها و دین، و متکی بر بینش فردی خویش از جهان است و احکام عملی زندگی خویش را از علوم تجربی کسب می‌کند. جامعه روشنفکر اصولاً غربگراست و با تفکر غربزده می‌اندیشد و اگر روی به دینداری بیاورد به شدت در معرض التقاط قرار دارد. روشنفکر به مفهوم ولایت اعتقادی ندارد؛ چرا که به دموکراسی غربی ایمان آورده است.
- شهید آوینی ترویج التقاط فرهنگی را یکی از اهداف تهاجم فرهنگی می‌دانست؛ تهاجم فرهنگی دشمنان انقلاب متوجه همه آن نقاطی است که انقلاب اسلامی را هویت مستقل بخشیده و آن را به مبارزه با غرب می‌کشاند.[۲۳]
- وی درباره آزادی غربی برآن بود که آن آزادی که در غرب می‌گویند، قبول بندگی عادات و تعلقات است و عین اسارت. بشر امروز از آزادی می‌گریزد و نام این گریز از آزادی را، آزادی نهاده است تا این چنین، آبی بر آتش ملامت‌های وجدان خویش پاشیده باشد... نتیجه عملی پذیرفتن این مفهوم آن است که بشر جز به خواسته‌های نفس اماره خویش گردن نمی‌گذارد؛ غافل از آن که با این کار، خود را محدود به حدود حیوانی وجود خویش می‌کند.[۲۴]
- از نظر آوینی، هنر غربی حدیث نفس است؛ نه حدیث شیدایی حق. هنر غرب بیان خودپرستی انسان امروز است. او در جایی می‌نویسد: تمدن غربی در جستجوی بهشت زمینی است. سیر تاریخی هنر در غرب، با غایتی این چنین طی شده است.[۲۵]
- به باور آوینی از میان عواملی که آمریکا را در سلطه جهانی استکبار یاری داده‌اند، سه عامل دارای اهمیتی رکنی هستند: تکنولوژی مدرن را باید اساسی‌ترین عامل توسعه جهانی استکبار دانست... عامل دوم این است که انسان‌ها غالبا ضعیف النفس، پای‌بند عادات و تعلقات و فریفته ظواهر هستند و این امر آنان را از سر اختیار به جرگه سرسپردگان این نظام واحد جهانی پیوسته است. سومین عامل که به نحوی در ذیل همان عامل دوم قرار می‌گیرد، ترس است و خصوصا ترس از مرگ. انسان‌هایی که ضعیف‌ترند، از قدرت آمریکا بیشتر می‌ترسند؛ ولی انسان‌های وارسته چون امام خمینی که پای بر فرق همه تعلقات نهاده‌اند و ترس را در وجود خود کشته‌اند، به حقیقت می‌گویند که آمریکا هیچ غلطی نمی‌تواند بکند.[۲۶]
آثار درباره آوینی
درباره زندگی و اندیشه‌ها و آثار سید مرتضی آوینی، مستندها و کتاب‌های متعددی تولید و منتشر شده است که به برخی از آنها اشاره می‌شود.
مستند های ساخته شده برای شهید آوینی
سید مرتضی آوینی در واحد تلویزیونی جهاد سازندگی سال ۱۳۶۲ش.
- «آقا مرتضی» مستندی ۸ قسمتی است که در سال ۱۳۹۹ به کارگردانی سیدعباس سیدابراهیمی و با تهیه‌کنندگی مهدی مطهر و توسط سازمان هنری رسانه‌ای اوج ساخته شده و روایتی متفاوت را از زندگی سید مرتضی آوینی به تصویر کشیده است.
- مستند شهید آوینی: شامل زندگی کامل این شهید است که مختصری از زندگی شهید آوینی را از بدو تولد تا لحظه شهادت بیان کرده است. میزان تحصیلات، فعالیت‌های او در دانشگاه و علاقه‌اش به عرصه هنر، میزان تولیدات فرهنگی قبل از انقلاب، تحول تفکرات ایشان بعد از پیروزی انقلاب که سوزاندن تمام نوشته‌های حدیث نفس گونه خود را به دنبال داشت، و جهت گیری‌ها و فعالیت هایشان در هشت سال دفاع مقدس، از قسمت‌های ارزنده این مستند است.
- ویژه‌برنامه تلویزیونی «میراث مرتضی» به تهیه‌کنندگی محراب محمدزاده و کارگردانی حسین امیری و اجرای شهاب حسین‌پور. این ویژه‌برنامه در فروردین ۱۳۹۹ش از شبکه چهار سیما پخش شد.
- مستند «مرتضی و ما»: روایت کیومرث پور احمد از یک دهه فعالیت فرهنگی، هنری شهید سید مرتضی آوینی است
- فیلم کوتاه «روایت شیدایی» ساخته طه فروتن، پیرامون زندگی شهید آوینی از تولد تا شهادت
- صورتگران شیدا: زندگی نامه راوی عشق صورت گران شیدا -زندگی نامه راوی عشق-شهید آوینی (روایت فتح)
- آوینی به روایت آوینی: برگرفته از مستند انس حضور
- روایت راوی
- مستند هجرت گل سرخ
- انس حضور[۲۷]
- مستند «آن» پخش شده از شبکه قرآن ومعارف سیما این مستند با استفاده از تصاویر به جا مانده از آخرین سفر شهید آوینی به مناطق عملیاتی، آخرین روزهای زندگی راوی روایت فتح را بازگو می‌کند.[۲۸]
کتاب‌ها
گفته شده ۴۰ کتاب درباره مرتضی آوینی نگارش شده که بیشتر آنها مربوط به زندگینامه اوست. نخستین کتابی که درباره او نوشته شده، کتاب «سینمای اشراقی، حقیقت در نظر شهید آوینی» است که سال ۱۳۷۷ش توسط محمد مددپور، دوست و همکار آوینی آن را نوشت و بنیاد سینمایی فارابی منتشر کرد.[۲۹]
آوینی ساحت غیبی و قدسی جنگ را می دید و یک اسطوره سازی برای جنگ کرده بود؛ این برنامه برای خانواده ها زنده بود و خودشان را در آن اثر می دیدند.[۳۰]
- نمایشنامه «راه طی‌شده» به قلم نصرالله قادری که قرار است در آینده روی صحنه برود.
- کتاب «همسفر خورشید: یادنامه سالگرد شهادت شهید آوینی»: از علی تاج‌الدینی درباره زندگینامه شهید آوینی است.
- کتاب «استعارات تاویلی (پژوهشی در اندیشه‌های ادبی شهید سیدمرتضی آوینی)»: علی تاج‌الدینی، انتشارات میثاق، چاپ اول، ۱۳۷۴ش. در این کتاب علاوه بر آنکه دیدگاه‌های شهید آوینی در قالب کلمات قصار آورده شده، تمامی تعابیر و استعارات تعریف شده توسط وی در آثارش، به ترتیب الفبایی و با دسته‌بندی موضوعی عرضه شده است.
- کتاب «شهید فرهنگ: شهید سید مرتضی آوینی در آینه خاطرات»: این کتاب که از سوی انتشارات دفتر نشر معارف منتشر شده است، روایت ۱۵۱ خاطره متفاوت از دوره‌های مختلف زندگی سید شهیدان اهل قلم است که توسط بستگان، دوستان، همکاران، همراهان و همفکران شهید بیان شده است.
- «شهید آوینی (سیری در آثار)» اثر حبیبه جعفریان، انتشارات کتاب صبح، سال نشر: ۱۳۸۹ش. این کتاب پس از گذری کوتاه بر زندگی و فعالیت های شهید، به بررسی آثار و اندیشه های شهید سید مرتضی آوینی پرداخته است.
- «زیباتر از زندگی: شهید آوینی از نگاه دیگران»، در این کتاب که از سوی جامعه نو منتشر شده، مجموعه مقالاتی به قلم نویسندگان مختلف درباره شخصیت و زندگی شهید آوینی آورده شده است.
- «ما را به کجا می برند؟ (نگاهی نو به تلویزیون از منظر شهید آوینی)»، نوشته وحید جهان تیغ، انتشارات سمیع. این کتاب در بردارنده تفکرات و دغدغه های شهید اهل قلم آوینی، پیرامون تلویزیون است.
- «ماجرای فکر آوینی: گفتارهایی در شناخت مفاهیم بنیادی تفکر شهید سیدمرتضی آوینی»، نویسنده وحید یامین‌پور، نشر معارف.
- «بانوی ماه - جلد دوم: مرتضی آیینه زندگی ام بود: گفت و گو با مریم امینی، همسر شهید سید مرتضی آوینی» اثر هدایت‌الله بهبودی و مرتضی سرهنگی از انتشارات سوره مهر.
- «زندگی زیباست: روایتی از حیات شهید سید مرتضی آوینی» اثر سید عباس سیدابراهیمی، انتشارات نشر معارف. این کتاب که مفصل‌ترین کتاب درباره زندگی شهید آوینی است، با روایتی مستند و داستانی و با استفاده از خاطرات و گفتگوهای زوایای مختلف زندگی شهید آوینی را به روایت کرده است.
شهید آوینی، تألیف محسن جعفری مطلق و نشر موسسه فرهنگی مدرسه برهان (انتشارات مدرسه)، «تکرار یک تنهایی (جستارهایی از حیات سید مرتضی آوینی)» نوشته محمدعلی صمدی، «سید مرتضی آوینی: گوشه هایی از زندگی و خاطرات سید شهیدان اهل قلم»، اثر مجتبی زحمتکش، «عید خون: رثای شهید سید مرتضی آوینی» اثر علی محمد مودب از دیگر کتاب‌هایی است که درباره آوینی نگاشته و منتشر شده است.[۳۱]
نرم‌افزار چندرسانه‌ای با عنوان «هنر خاکی» درباره زندگی سیدمرتضی آوینی و آثار و اندیشه‌های او از سوی مركز فرهنگی مؤسسه شهيد آوينی تهيه و منتشر شده است.
جایزه شهید آوینی
جایزه شهید آوینی یکی از بخش‌های مهم و باسابقه جشنواره بین‌المللی فیلم مستند ایران با عنوان جشنواره سینما حقیقت است. اولین جایزه شهید آوینی در ۲۰ فروردین سال ۱۳۸۶ش به صورت مستقل برگزار و اهدا شد؛ اما از سال ۱۳۹۳ جایزه شهید آوینی در جشنواره سینما حقیقت ادغام و به عنوان بخش ویژه هشتمین جشنواره بین‌المللی فیلم مستند ایران وارد بخش جوایز شد.
این جایزه ویژه تقدیر از بهترین فیلم‌های مستند با موضوع مقاومت، دفاع مقدس، انقلاب اسلامی، مطالبه‌گری و روشنگری است و از سال ۱۳۹۷ش هر سال سه تندیس طلایی، نقره‌ای و برنزی را به مستندهای منتخب ارائه می‌کند.
اهدای جایزه ویژه‌ای به نام شهید آوینی، به دلیل توجه به جایگاه این هنرمند وارسته و انقلابی و نقش ممتازش در عرصه هنر سینما، به ویژه در عرصه سینمای مستند بنا شد. نامگذاری جشنواره‌ای به نام شهید مرتضی آوینی متاثر از تلاش او برای عمق دادن به روایت‌های حقیقی در سینمای مستند بود.[۳۲]
گفتاورد
من تا مدّت‌ها که روایت فتح پخش می‌شد، اصلاً شهید آوینی را نمی‌شناختم؛ ولی از مشتری‌های همیشگی روایت فتح بودم. یعنی هر شب جمعه، حتماً می‌نشستم و این برنامه را نگاه می‌کردم. روی من تأثیر زیادی می‌گذاشت و می‌دیدم که این کلام چقدر اثر دارد. یک وقت همان جوانان آمدند پیش من (به نظرم مال جهاد بودند) من در همان جلسه گفتم: «این صدای نجیبی که اینها را بیان می‌کند، چیز خیلی جالبی است؛ این را نگهدارید.» خودش هم قاعدتاً در آن جلسه بود. کسی هم به من نگفت که «این آقاست.» اما بعدها خودِ ایشان به من نوشت: «آن کسی که اینها را تهیه می‌کند، من هستم.» کسی که می‌خواهد چنین برنامه‌هایی بسازد، باید آن نجابت و معصومیت و استحکام و اطمینان به سخن را داشته باشد. گاهی حرفی را کسی میزند و حرف بزرگی است؛ اما پیداست که خودش اعتقادی به این حرف ندارد. امّا این صدا، آن صدایی است که بزرگترین حرف‌ها را می‌زد و خودش اعتقاد داشت. مثلاً می‌گفت: «این جوانان ما، به راه‌های آسمان آشناترند تا به راه‌های زمین.» این را چنان می‌گفت که گویا راه‌های آسمان را خودش رفته، دیده و می‌داند که اینها آشناتر هستند! ما خیال می‌کنیم صدای جنگی باید صدای کلفت و نخراشیده‌ای باشد؛ امّا ایشان آن‌طور صدایی نداشت. صدایی بود معصوم و نجیب و درعین‌حال استحکامی ویژه داشت؛ در قالب نوشتاری قوی و هنرمندانه.[۳۴]
بسم‌الله الرحمن‌الرحیم خدمت رهبر معظم انقلاب اسلامی، نائب امام عصر(عج) حضرت آیت‌الله خامنه‌ای أیدکم‌الله تعالی بتأییداته الخالصه. سلام علیکم و رحمة‌الله و برکاته. امتثال امر، فرصتی برای عرض ارادت در این مرقومه باقی نمی‌گذارد لذا حقیر مستقیماً با استمداد از فضل بی‌منتهای رب‌العالمین وارد در اصل مطلب می‌شوم بعد از عرض این مختصر که: ما با حضرتعالی به‌عنوان وصیّ امام امت(ره) و نایب امام زمان(عج) تجدید بیعت کرده‌ایم و تا بذل جان در راه اجرای فرامین شما ایستاده‌ایم؛ همان‌گونه که پیش از این درباره‌ی امام امت(ره) بوده‌ایم و بسیارند هنوز جوانانی که عشق به اسلام و شوق رضوان حق، آنان را در میدان انقلاب نگه داشته است؛ با همان شوری که پیش از این داشته‌اند. خدا شاهد است که این سخن از سر کمال و صدق و از عمق قلوب همان جوانانی سرچشمه گرفته است که در تمام این هشت سال بار جنگ را بر شانه‌های ستبر خویش کشیدند. ما به جهاد فی سبیل‌الله عشق می‌ورزیم و این امری است فراتر از یک انجام وظیفه‌ی خشک و بی‌روح. این سخن یک فرد نیست؛ دست جماعتی عظیم است که به‌سوی حضرت شما دراز شده تا عاشقانه بیعت کند. بسیارند کسانی که می‌دانند شمشیر زدن در رکاب شما برای پیروزی حق، از همان اجری در پیشگاه خدا برخوردار است که شمشیر زدن در رکاب حضرت حجت(عج) و نه تنها آماده، که مشتاق بذل جان هستند. سرِ ما و فرمان شما. کمترین مطیع شما سید مرتضی آوینی[۳۵]
مهدی همایونفر، از همکاران شهید آوینی، درباره راز ماندگاری آثار شهید آوینی پس از گذشت سال‌ها می‌گوید: آوینی، هنرمند صادقی بود که به آن چه می‌نوشت و می‌ساخت کاملاً اعتقاد داشت و راز ماندگاری آثار آوینی همین صداقت اوست. او به لحاظ هنری به درجه بالایی رسیده بود و هنرش به تعالی رسید. همانطور که مثنوی به دلیل نگاه معرفتی مولانا ماندگار شد و تبدیل به اثر متفاوتی گردید. آوینی، هنر متعالی را در وجودش داشت.[۳۶]
پانویس
- ↑ «آشنایی با زندگینامه شهید مرتضی آوینی». دریافت‌شده در ۲ آبان ۱۴۰۳ش.
- ↑ «آشنایی با زندگینامه شهید مرتضی آوینی». دریافت‌شده در ۲ آبان ۱۴۰۳ش.
- ↑ «خالق دوربین سرخ جنگ». ۲۲ دی ۱۳۹۰ش. دریافت‌شده در ۶ آبان ۱۴۰۳ش.
- ↑ «او که جنگ را به زبان تصویر روایت کرد». ۲۰ فروردین ۱۴۰۲ش. دریافت‌شده در ۲ آبان ۱۴۰۳ش.
- ↑ «زندگینامه شهید سید مرتضی آوینی». دریافت‌شده در ۲ آبان ۱۴۰۳ش.
- ↑ «به وقت روایت؛ پله پله تا سید شهیدان اهل قلم شدن». ۲۰ فروردین ۱۴۰۳ش. دریافت‌شده در ۲ آبان ۱۴۰۳ش.
- ↑ «او که جنگ را به زبان تصویر روایت کرد». ۲۰ فروردین ۱۴۰۲ش. دریافت‌شده در ۲ آبان ۱۴۰۳ش.
- ↑ «زندگینامه شهید سید مرتضی آوینی». دریافت‌شده در ۲ آبان ۱۴۰۳ش.
- ↑ «او که جنگ را به زبان تصویر روایت کرد». ۲۰ فروردین ۱۴۰۲ش. دریافت‌شده در ۲ آبان ۱۴۰۳ش.
- ↑ «به وقت روایت؛ پله پله تا سید شهیدان اهل قلم شدن». ۲۰ فروردین ۱۴۰۳ش. دریافت‌شده در ۲ آبان ۱۴۰۳ش.
- ↑ «آشنایی با زندگینامه شهید مرتضی آوینی». دریافت‌شده در ۲ آبان ۱۴۰۳ش.
- ↑ «به وقت روایت؛ پله پله تا سید شهیدان اهل قلم شدن». ۲۰ فروردین ۱۴۰۳ش. دریافت‌شده در ۲ آبان ۱۴۰۳ش.
- ↑ «معرفی آثار مکتوب «سیدمرتضی آوینی» به مناسبت سالگرد شهادت «سیدشهیدان اهل قلم»». ۲۰ فروردین ۱۴۰۲ش. دریافت‌شده در ۵ آبان ۱۴۰۳ش.
- ↑ «تهیه کننده روایت فتح: شهید آوینی،خالق بزرگترین آثارسینمای مستند ایران». ۲۴ فروردین ۱۳۸۸ش. دریافت‌شده در ۹ آبان ۱۴۰۳ش.
- ↑ «زندگینامه شهید سید مرتضی آوینی از زبان خودش». دریافت‌شده در ۲ آبان ۱۴۰۳ش.
- ↑ «شهید آوینی، متفکر ایرانی که باید شناخت/ نگاهی به زندگی و اندیشه‌ها + تصاویر». ۲۰ فروردین ۱۴۰۳ش. دریافت‌شده در ۵ آبان ۱۴۰۳ش.
- ↑ «مروری بر زندگی شهید «سیدمرتضی آوینی» در سالروز شهادتش». ۲۰ فروردین ۱۴۰۳ش. دریافت‌شده در ۲ آبان ۱۴۰۳ش.
- ↑ «مستندهای ساخته شده توسط شهید مرتضی آوینی». دریافت‌شده در ۵ آبان ۱۴۰۳ش.
- ↑ «آشنایی با آثار شهید سید مرتضی آوینی». ۲۰ فروردین ۱۳۹۸ش. دریافت‌شده در ۵ آبان ۱۴۰۳ش.
- ↑ «معرفی آثار مکتوب «سیدمرتضی آوینی» به مناسبت سالگرد شهادت «سیدشهیدان اهل قلم»». ۲۰ فروردین ۱۴۰۲ش. دریافت‌شده در ۵ آبان ۱۴۰۳ش.
- ↑ «زندگینامه شهید سید مرتضی آوینی». دریافت‌شده در ۲ آبان ۱۴۰۳ش. «معرفی آثار مکتوب «سیدمرتضی آوینی» به مناسبت سالگرد شهادت «سیدشهیدان اهل قلم»». ۲۰ فروردین ۱۴۰۲ش. دریافت‌شده در ۵ آبان ۱۴۰۳ش.
- ↑ «شهید آوینی، متفکر ایرانی که باید شناخت/ نگاهی به زندگی و اندیشه‌ها + تصاویر». ۲۰ فروردین ۱۴۰۳ش. دریافت‌شده در ۵ آبان ۱۴۰۳ش.
- ↑ «خالق دوربین سرخ جنگ». ۲۲ دی ۱۳۹۰ش. دریافت‌شده در ۶ آبان ۱۴۰۳ش.
- ↑ «شهید آوینی، متفکر ایرانی که باید شناخت/ نگاهی به زندگی و اندیشه‌ها + تصاویر». ۲۰ فروردین ۱۴۰۳ش. دریافت‌شده در ۵ آبان ۱۴۰۳ش.
- ↑ «شهید آوینی، متفکر ایرانی که باید شناخت/ نگاهی به زندگی و اندیشه‌ها + تصاویر». ۲۰ فروردین ۱۴۰۳ش. دریافت‌شده در ۵ آبان ۱۴۰۳ش.
- ↑ «شهید آوینی، متفکر ایرانی که باید شناخت/ نگاهی به زندگی و اندیشه‌ها + تصاویر». ۲۰ فروردین ۱۴۰۳ش. دریافت‌شده در ۵ آبان ۱۴۰۳ش.
- ↑ «سید شهیدان اهل قلم در یک نگاه». ۱۹ فروردین ۱۳۹۸ش. دریافت‌شده در ۳ آبان ۱۴۰۳ش.
- ↑ «مروری بر زندگی شهید سید مرتضی آوینی در روز هنر انقلاب اسلامی». ۲۰ فروردین ۱۴۰۳ش. دریافت‌شده در ۵ آبان ۱۴۰۳ش.
- ↑ «بیشترین آثار تولید شده درباره شهید آوینی زندگینامه است». ۲۰ فروردین ۱۴۰۲ش. دریافت‌شده در ۵ آبان ۱۴۰۳ش.
- ↑ «خالق دوربین سرخ جنگ». ۱۸ فروردین ۱۳۹۷ش. دریافت‌شده در ۵ آبان ۱۴۰۳ش.
- ↑ «سید شهیدان اهل قلم در یک نگاه». ۱۹ فروردین ۱۳۹۸ش. دریافت‌شده در ۳ آبان ۱۴۰۳ش.
- ↑ «جایزه شهیدآوینی از آغاز تا اکنون/ اینجا چراغی روشن است». ۲۱ آبان ۱۴۰۲ش. دریافت‌شده در ۹ آبان ۱۴۰۳ش.
- ↑ «زندگینامه شهید سید مرتضی آوینی از زبان خودش». دریافت‌شده در ۲ آبان ۱۴۰۳ش.
- ↑ «مصاحبه با تهیه‌کنندگان مجموعه روایت فتح». ۱۱ شهریور ۱۳۷۲ش. دریافت‌شده در ۳ آبان ۱۴۰۳ش.
- ↑ «نامه‌ی شهید آوینی به آیت‌الله خامنه‌ای». ۱۸ فروردین ۱۳۸۸ش. دریافت‌شده در ۳ آبان ۱۴۰۳ش.
- ↑ «گفت‌‌و‌گو با «مهدی همایونفر» درباره «شهید آوینی»: کاملاً آدم دیگری شده بود». ۲۰ فروردین ۱۴۰۳ش. دریافت‌شده در ۹ آبان ۱۴۰۳ش.
